Czy referendum to dobra forma demokratyzacji rządzenia?

Autor: Bronisław Tumiłowicz | 29 lipca, 2013

Jan Czubak,
ekspert Związku Miast Polskich, b. radny
Są sprawy w życiu wspólnoty samorządowej, szczególnie gminnej, o które warto zapytać obywateli – np. prywatyzacja pewnych spółek. Takie są zresztą standardy europejskie. Daje to rządzącym wiedzę na temat preferencji społecznych. Mam natomiast wątpliwości co do używania referendum w celu odwoływania członków władz, bo rodzi to spór czysto polityczny. Trzeba znaleźć złoty środek – nie odbierać ludziom takiej możliwości, ale też jej nie nadużywać.

dr Olgierd Annusewicz,
komunikowanie polityczne w demokracji, WSKiMS im. Jerzego Giedroycia
Można usłyszeć, że referendum to kosztowna forma umywania rąk przez polityków i zrzucanie na obywateli odpowiedzialności za podejmowanie decyzji. Jednak główna idea polega na czymś innym – obywatele otrzymują możliwość samodzielnego decydowania i w ten sposób bezpośredniego wpływu na sprawy państwa. Jest to również narzędzie służące odwołaniu władz nie tylko niespełniających wyborczych obietnic, ale także szkodzących obywatelom. W tym sensie stanowi ważny aspekt kontroli społeczeństwa nad władzą, choćby tylko lokalną. Referendum to najwyższy stopień demokracji, ponieważ obywatel uczestniczy w bezpośrednim podejmowaniu decyzji politycznej. Referenda w sprawie odwołania władz samorządowych, mimo że można by je nazwać antywyborami, także są ważne, bo pokazują politykom, gdzie mieszkają ich prawdziwi pracodawcy, i zmuszają do większej dbałości w rządzeniu.

dr Izolda Bokszczanin,
demokracja bezpośrednia, Instytut Nauk Politycznych UW
Celem referendum jest wzmacnianie udziału obywateli we władzy, a nie zastąpienie organów władzy. Angażowanie obywateli do współdecydowania i współodpowiedzialności za sprawy publiczne powinno służyć osiąganiu dodatkowych korzyści oraz minimalizować ewentualne konflikty. Jednak referendum nie może być traktowane jako lekarstwo na wszystkie problemy demokracji. W praktyce bywa ono formułą mało efektywną, incydentalną, redukującą złożony problem do prostej alternatywy, co uniemożliwia osiąganie rozwiązań kompromisowych, przynosi polaryzację stanowisk czy wręcz wyraża tendencje populistyczne.

dr Lucyna Rajca,
samorząd terytorialny, Instytut Nauk Politycznych UJK
Referendum jest podstawowym narzędziem zwiększania udziału obywateli w podejmowaniu decyzji publicznych, lepszej kontroli władzy i przeciwdziałania alienacji rządzących i rządzonych. Także zwiększania wrażliwości władzy na potrzeby obywateli. Inicjuje debaty publiczne dotyczące najważniejszych kwestii, sprzyja aktywizacji i upodmiotowieniu obywateli, przyczynia się do zwiększania zainteresowania sprawami publicznymi. Udział w referendum ma znaczenie dla tworzenia się społeczeństwa obywatelskiego.

dr Wojciech Misztal,
demokracja lokalna, Instytut Socjologii UMCS
Referendum oznacza system, w którym decyzje są podejmowane bezpośrednio i indywidualnie przez lud, ale nie na wspólnych zgromadzeniach. Obywatel podejmuje decyzję samodzielnie i w pewnym sensie samotnie, bez uczestnictwa w dyskusji. Za idealne rozwiązanie uważane jest zastosowanie elektronicznych środków komunikacji, by głosujący miał dostęp do informacji na temat kwestii będących przedmiotem głosowania. W praktyce oznacza to konieczność zajmowania się przez obywateli całokształtem rozstrzyganych spraw będących np. przedmiotem debat parlamentarnych. Wymaga to wręcz specjalistycznych kompetencji i zawodowego zajmowania się polityką. Jest to warunek niemożliwy do spełnienia przez przeciętnego obywatela. Jednak podstawowy zarzut wobec demokracji referendalnej dotyczy tego, że jest to proces podejmowania decyzji mający charakter gry o sumie zerowej, w której zwycięska większość otrzymuje wszystko, traci zaś mniejszość lub mniejszości. Oznacza to realizację zasady tyranii większości, bez negocjacji będących elementem zawieranych kompromisów. Wymuszone zaangażowane uczestnictwo jest może i efektywną formą demokratycznego rządzenia, ale w dalszym ciągu brakuje dialogu (konsultacji) społeczeństwa z władzą.

Notował Bronisław Tumiłowicz