Odszkodowania wypłacane bezprawnie

Autor: Ryszard Ślązak | 22 czerwca, 2015

Nie do przyjęcia są tłumaczenia urzędników Ministerstwa Finansów, że „przepisy i procedury administracyjne wymagają od prowadzącego postępowanie organu administracji publicznej, aby przed wydaniem decyzji prawidłowo ustalił krąg stron postępowania i zapewnił im czynny udział we wszystkich czynnościach”. Taki tryb ma zastosowanie tylko w przypadku tzw. postępowań reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, w których to postępowaniach żmudnie ustala się krąg osób uprawnionych oraz ich uprawnienia do nieruchomości.
W postępowaniach tych przyjmuje się, że nieruchomość znacjonalizowana na podstawie ustawodawstwa PRL jest „niczyja” i należy ustalić prawowitego właściciela. Wynika to głównie z założenia, że akty nacjonalizacji dokonane przez władze PRL były bezprawne, a i sama PRL nie była państwem polskim (choć została dyplomatycznie uznana przez niemal wszystkie państwa współczesnego świata, była i pozostaje członkiem ONZ) i rzekomo dlatego nie ma ciąg-
łości prawnej między PRL a III RP. Pogląd ten nie wytrzymuje jednak krytyki w świetle poważnych badań naukowych, w których w sposób jednoznaczny udowodniono, że z punktu widzenia zarówno prawa międzynarodowego, jak i prawa wewnętrznego od 1918 r. istnieje nieprzerwanie ciągłość bytu państwowego Polski (dowodzili tego m.in. profesorowie Alfons Klafkowski, Lech Antonowicz, Władysław Czapliński i inni).
Z przytoczonego wyjaśnienia urzędników Ministerstwa Finansów wynikałoby, że uważają oni za stosowne rozpatrywać w postępowaniu indemnizacyjnym również ewentualne roszczenia cywilnoprawne, sugerując się przy tym pierwszeństwem włas-
ności prywatnej przed własnością publiczną (państwową i komunalną). Tak postępują np. władze m.st. Warszawy, zwracając spadkobiercom (niejednokrotnie spekulantom, którzy nabyli od nich roszczenia) „nieruchomości warszawskie”, które w drodze nacjonalizacji przeszły w latach 50. na własność państwa. Również to założenie jest nieprawdziwe. Konstytucja RP w art. 21 gwarantuje bowiem równą ochronę prawną wszystkich form własności, a więc i własności prywatnej, i publicznej. Tak, a nie inaczej odczytują ten przepis autorzy znanych komentarzy konstytucji: Piotr Winczorek, Bogusław Banaszak, Wiesław Skrzydło czy Sylwia Jarosz-Żukowska. Potwierdził to również Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 12 kwietnia 2000 r.

Ministerstwo nie wypełnia obowiązków

Odwoływanie się przez organy administracji państwowej w postępowaniach odszkodowawczych do zasad wynikających z założeń nieaprobowanych w doktrynie prawa jest więc działaniem ze szkodą dla dobra publicznego. Jest też niezgodne z prawem. Ministerstwo ma przecież, wynikający z Ustawy z dnia 9 kwietnia 1968 r. o dokonywaniu w księgach wieczystych wpisów na rzecz skarbu państwa w oparciu o międzynarodowe umowy o uregulowaniu roszczeń finansowych (Dz. U. 1968, nr 12, poz. 65), obowiązek przeprowadzenia stosunkowo prostego postępowania w celu stwierdzenia przejścia na skarb państwa nieruchomości lub prawa na podstawie układu indemnizacyjnego. Wydana z powołaniem się na postanowienia układu indemnizacyjnego decyzja ministra o przejściu konkretnej nieruchomości i praw na skarb państwa stanowi wystarczającą podstawę do wpisania w księdze wieczystej skarbu państwa jako jej właściciela. Obowiązek wydania takiej decyzji istnieje nawet wtedy, gdy w księdze wieczystej została już wpisana jako właściciel osoba trzecia (wyrok NSA z 19 października 2006 r., sygn. I OSK 367/05, i wyrok NSA z 15 stycznia 2014 r., sygn. I OSK 1448/12). Nawet brak wypłaty odszkodowania, w przypadku złożenia przez osobę uprawnioną wniosku do Komisji Rządu Stanów Zjednoczonych, nie pozbawia ministra finansów możliwości wydania takiej decyzji (wyrok WSA w Warszawie z 23 października 2007 r., sygn. IV SA/Wa 793/07).

W tym miejscu należałoby przypomnieć, że przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, na które powołują się urzędnicy Ministerstwa Finansów, nakazują rozpatrywać sprawy wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami (art. 12 par. 1 k.p.a.), a sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, nakazują załatwiać niezwłocznie (art. 12 par. 2 k.p.a.).

Skoro w sprawach indemnizacyjnych nie ma żadnego uzasadnionego powodu do prowadzenia żmudnego postępowania dowodowego, np. w celu ustalenia kręgu osób uprawnionych, to wszelkie przewlekle prowadzone z tego powodu sprawy powinny być na polecenie ministra rozstrzygane niezwłocznie i tylko w zakresie przewidzianym ustawą z kwietnia 1968 r. Inne wątki powinny zostać pominięte jako niezwiązane z ustawą. Roszczenia te mogą być kierowane na drogę postępowania cywilnego, w którym obowiązkiem organów administracji publicznej będzie obrona własności skarbu państwa.

Urzędnikom winnym przewlekłego prowadzenia spraw indemnizacyjnych poza odpowiedzialnością dyscyplinarną może grozić nawet postawienie zarzutu działania na szkodę interesu publicznego (art. 231 k.k.) z powodu nieujawnienia lub znacznie spóźnionego ujawnienia w księdze wieczystej własności skarbu państwa.

Trybunał nie działa wstecz

Roszczenia reprywatyzacyjne zgłaszane są do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W prawie międzynarodowym obowiązuje generalna zasada, że konwencja międzynarodowa nie może się odnosić do faktów sprzed jej wejścia w życie (tzw. zasada ratione temporis). Polska ratyfikowała Europejską konwencję praw człowieka dopiero 10 października 1994 r. wraz z Protokołem nr 1 dotyczącym ochrony prawa własności, więc tylko naruszenia prawa własności prywatnej dokonane po tej dacie mogą być rozpatrywane przez Trybunał.

Na ten temat zapadło wiele orzeczeń Trybunału. Zawsze uznawał on, że roszczenia dotyczące znacjonalizowania nieruchomości przed ratyfikacją tej konwencji oraz spłat za znacjonalizowane mienie objęte umowami międzypaństwowymi pozostają poza właściwością Trybunału. Takie orzeczenia zapadły w sprawach: skarga nr 21344/93 Szechenyi kontra Węgry o wywłaszczenie w 1945 r., skarga nr 71916/01 von Maltan i inni kontra Niemcy czy skarga nr 47550/06 Preussische Treuhand kontra Polska. Najważniejsze dla naszego kraju było oddalenie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka na zasadzie ratione temporis tej ostatniej skargi.

Trybunał nie uwzględnia więc nacjonalizacji mienia dokonanych przez państwo przed datą ratyfikacji konwencji, pozostawiając do decyzji władz danego kraju, czy i w jakim zakresie uznają za możliwe zrekompensowanie byłym właścicielom skutków nacjonalizacji.

Polska przed Trybunałem przegrywa sprawy jedynie z powodu przewlekłości postępowania organów administracyjnych i sądów, ponieważ nie mają one odwagi oddalić roszczeń na zasadzie ratione temporis.

Autor jest ekonomistą, specjalistą w dziedzinie finansów międzynarodowych.

Foto: Danuta Matloch

Za co Polska już zapłaciła

Adresy nieruchomości położonych w Warszawie, które zostały objęte umowami odszkodowawczymi/indemnizacyjnymi polsko-brytyjską i polsko-amerykańską.

Dla każdej nieruchomości ujętej w międzypaństwowej umowie odszkodowawczej ustalony został przedwojenny właściciel oraz spadkobierca, któremu zostało wypłacone odszkodowanie.

Śródmieście
al. 3 Maja 2, al. 3 Maja 9-11
Al. Jerozolimskie 16, Al. Jerozolimskie 28, , Al. Jerozolimskie 29, Al. Jerozolimskie 41, Al. Jerozolimskie 43, Al. Jerozolimskie 46, Al. Jerozolimskie 49
Al. Ujazdowskie 9, Al. Ujazdowskie 16, Al. Ujazdowskie 17
Bacciarellego 4
Bagno 3/5
Bartoszewicza 9
Belwederska 37
Bielańska 3, Bielańska 4
Browarna 10, Browarna 26
Chmielna 2, Chmielna 33, Chmielna 76
Czerniakowska 138, Czerniakowska 158, Czerniakowska 189, Czerniakowska 211-213
Daniłowiczowska 9
Długa 46
Dobra 13, Dobra 34
Dynasy 2, Dynasy 3a
Dzielna 18, Dzielna 25
Elektoralna 37
Fabryczna 24-26
Franciszkańska 1, Franciszkańska 7, Franciszkańska 9, Franciszkańska 10, Franciszkańska 11, Franciszkańska 12
Frascati 2, Frascati 10
Fredry 6
Furmańska 9
Górnośląska 33
Górskiego 3
Graniczna 8
Grzybowska 22
Hoża 9, Hoża 21, Hoża 23, Hoża 30, Hoża 40, Hoża 48
Jaworzyńska 5, Jaworzyńska 13-15
Kilińskiego 8
Kopernika 17
Królewska 16, Królewska 20, Królewska 43
Krucza 46
Lwowska 11
Mariensztat 17
Marszałkowska 10, Marszałkowska 16, Marszałkowska 21, Marszałkowska 42, Marszałkowska 62, Marszałkowska 81b, Marszałkowska 95, Marszałkowska 115, Marszałkowska 139, Marszałkowska 143, Marszałkowska 151, Marszałkowska 154
Mokotowska 26, Mokotowska 46
Moniuszki 4
Muranowska 26
Nalewki 8, Nalewki 35
al. Na Skarpie 65
Niecała 3
Niska 59
Nowogrodzka 40
Nowy Świat 3, Nowy Świat 26, Nowy Świat 36
Oleandrów 4, Oleandrów 6, Oleandrów 8
Ordynacka 9
Paca 15
Pańska 13
Pawia 8
Piękna 10, Piękna 31, Piękna 47, Piękna 62
pl. Grzybowski 1
pl. Trzech Krzyży 1/3, pl. Trzech Krzyży 64
pl. Unii Lubelskiej 4a
pl. Żelaznej Bramy 1
Poznańska 17
Próżna 9
Przemysłowa 23, Przemysłowa 23a
al. Przyjaciół 1
al. Róż 2
Rybaki 17
Sapieżyńska 9
Sewerynów 4
Sienkiewicza 14
Sienna 38, Sienna 40
Smolna 16
Smulikowskiego 5, Smulikowskiego 7
Solec 38
Sulkiewicza 12
Szpitalna 5
Szucha 2/4
Śliska 44
Śniadeckich 15
Świętojerska 9 i 13
Świętokrzyska 15
Tamka 31
Topiel 5
Twarda 12, Twarda 13, Twarda 23, Twarda 28
Widok 3, Widok 6
Wilanowska 5a
Wilcza 10, Wilcza 47, Wilcza 49
Wspólna 7, Wspólna 17, Wspólna 27, Wspólna 35, Wspólna 47, Wspólna 54, Wspólna 54a
Zamenhofa 15, Zamenhofa 26, Zamenhofa 41, Zamenhofa 44
Zgody 8
Zielna 40, Zielna 42, Zielna 45
Złota 4, Złota 44, Złota 45, Złota 49
Żurawia 16, Żurawia 22

Mokotów
Belgijska 3, Belgijska 10
Belwederska 12
Chocimska 17
Czerniakowska 16, Czerniakowska 70, Czerniakowska 82/84/86
Fałata 15
Górska 10
Grottgera 4
Kazimierzowska 50
Kielecka 45
Lenartowicza 15
Lewicka 13
Łowiczowska (Łowicka) 64
Malczewskiego 167
Narbutta 16, Narbutta 38
Naruszewicza 13, Naruszewicza 15
Okrężna 58
Padewska 21
Pilicka 50
Podchorążych 101
Podolańska 13, Podolańska 23
Promenada 5/7
Puławska 2, Puławska 17, Puławska 38, Puławska 44, Puławska 108
Rakowiecka 39a, Rakowiecka 43a, Rakowiecka 49/55
Sielecka 5
Skolimowska 6
Stępińska 19
Szustra/Szustera 21
Willowa 8/10
Wołoska 81/91

Ochota
Al. Jerozolimskie 117, Al. Jerozolimskie 121
Andrzejewska 6/8
Barska 28/30
Częstochowska 19
Filtrowa 69
Grójecka 13, Grójecka 48, Grójecka 91
Jesionowa 13
Kolonia Ochota 388/18
Korzeniowskiego 10
Langiewicza 22
Lindleya 14a
Lubeckiego 3 i 4
Raszyńska 3, Raszyńska 12
Siewierska 9
Szczęśliwicka 28
Węgierska 2a

Wola
Bema 83, Bema 87
Burakowska 12
Chłodna 66
Chmielna 44, Chmielna 45, Chmielna 66, Chmielna 72
Dzielna 34, Dzielna 36, Dzielna 40, Dzielna 67/69, Dzielna 72
Elektoralna 28
Górczewska 16, Górczewska 17a
Jana Kazimierza 54
Krochmalna 36, Krochmalna 46, Krochmalna 47
Leszno 19, Leszno 29, Leszno 37, Leszno 71
Łucka 10
Miedziana 7
Miła 22, Miła 33, Miła 37
Młocińska 9, Młocińska 13
Młynarska 30, Młynarska 32
Nowolipie 55, Nowolipie 67, Nowolipie 69
Nowolipki 24, Nowolipki 27, Nowolipki 43, Nowolipki 28-30, Nowolipki 39, Nowolipki 57, Nowolipki 65, Nowolipki 95
Ogrodowa 20, Ogrodowa 21, Ogrodowa 26, Ogrodowa 26a
Okopowa 27, Okopowa 29a
Pańska 79, Pańska 87, Pańska 90, Pańska 103, Pańska 105
Pawia 23, Pawia 28, Pawia 40, Pawia 63, Pawia 74, Pawia 108
Płocka 7
Prosta 40, Prosta 42, Prosta 49, Prosta 56
Przyokopowa 20
Sienna 43, Sienna 55, Sienna 57, Sienna 69, Sienna 87
Smocza 4, Smocza 27, Smocza 28, Smocza 41
Srebrna 4, Srebrna 10
Towarowa 62, Towarowa 68
Twarda 34, Twarda 56
Wolska 22, Wolska 48, Wolska 66, Wolska 185
Wronia 24, Wronia 57a
Złota 73
Żelazna 36, Żelazna 38, Żelazna 67, Żelazna 74
Żytnia 24/26

Żoliborz
Brodzińskiego 13
Jasnodworska 13
Kaniowska 14
Marii Kazimiery 74
Mickiewicza 18
Powązkowska 15

Bielany
Efraima Schroegera 17
Młociny: willa „Dworek Niunin”, dz. Nr N-2013

Praga-Południe
Angorska 17
Francuska 35
Grochowska 133, Grochowska 160, Grochowska 194/204
Kryniczna 18/49
Nobla 27
Osowska 54
Paryska 2
Poselska 19
Rybna 8
Styki 22
Szaserów 69
Zakopiańska 9a

Praga-Północ
Bródnowska 15
Grodzieńska 15/17
Jagiellońska 2/4/6, Jagiellońska 8, Jagiellońska 11, Jagiellońska 20
Konopacka 18
Kowieńska 4
Łomżyńska 31
Markowska 16
Okrzei 35
Radzymińska 25-27, Radzymińska 63
Równa 10
Siedlecka 39, Siedlecka 41
Stalowa 5, Stalowa 13, Stalowa 15
Szwedzka 35, Szwedzka 37
Targowa 33, Targowa 34, Targowa 63, Targowa 84
Ząbkowska 13, Ząbkowska 19, Ząbkowska 34, Ząbkowska 46

Targówek
Handlowa 11
Kolonia 25A (dz. 103 A/róg ul. Kiejstuta i Białołęckiej)
Piotra Skargi 60
Radzymińska 109

Białołęka
Białołęcka 28
Kupiecka 3, Kupiecka 12
Mławska 3, Mławska 5, Mławska 6
Szczęśliwa 3, Szczęśliwa 11

Włochy
Gładka 14
Potrzebna 1, Potrzebna 18

Rembertów
Franciszka 12
Szeroka 5

Wawer
Bystrzycka 35/37
Jachowicza 4
Minerska 1-3
Płowiecka 88, Płowiecka 103
Początkowa 9/11
Widoczna 23
Żeglarska 12

Falenica
Handlowa 484
Wesoła 18

Radość
Gancarska 4

Miedzeszyn
Patriotów 77

Konstancin
Jagiellońska 10
Kolejowa 4
Królewska wykaz 14 i 17, dz. 122-128, parcele 230 i 231
Żeromskiego 8 (osada Konstancin, nr 231)
Skolimów, lib. 91a i 92
Skolimów, parcele 134 i 135
Skolimów, ul. Jaworowska 4
Skolimów, ul. Kościelna 19
Skolimów, ul. Potulickiego 6, dz. nr 48 (Królewska Góra)
Skolimów, ul. Przebieg 8
Skolimów, willa „Dziunia”

Piaseczno
Piasta 22