Polska poniosła największe straty ludzkie i materialne spośród państw biorących udział w II wojnie światowej
II wojna światowa była największym konfliktem zbrojnym w dziejach ludzkości. Nie tylko pod względem liczby zaangażowanych w nią państw, wielkości walczących armii, rozmiarów terytoriów objętych walkami i okupacjami. Największe były także straty ludzkie – w tej wojnie zginęło ok. 70 mln osób, co stanowiło ponad 3% ówczesnej populacji świata, liczącej 2,3 mld. W większości były to straty cywilne będące rezultatem działań wojennych, głodu i epidemii spowodowanych wojną oraz terroru i eksterminacji. Tym przede wszystkim II wojna światowa różniła się od poprzednich wojen, a zwłaszcza I wojny światowej.
W konflikcie światowym z lat 1914-1918, nazywanym do 1939 r. Wielką Wojną, z ok. 14 mln jego ofiar 8,5-9,5 mln to straty walczących armii. Większość spośród co najmniej 5 mln ofiar cywilnych zmarła w wyniku głodu i chorób zakaźnych, aczkolwiek już wtedy były też ofiary bombardowań artyleryjskich miast i eksterminacji (ludobójstwo Ormian). Natomiast w konflikcie światowym z lat 1939-1945 straty walczących armii szacowane są na co najmniej 21 mln poległych, ofiary będące wynikiem działań zbrojnych i eksterminacji – na co najmniej 29 mln, a ofiary zmarłe w wyniku głodu i chorób związanych z wojną – na co najmniej 19 mln.
Największe straty ludnościowe podczas II wojny światowej w Europie poniosły Polska i ZSRR. Nie tylko dlatego, że front wschodni stał się największym teatrem działań wojennych w Europie, przyczyną były również cele polityki okupacyjnej Niemiec hitlerowskich na zajętych obszarach Europy Środkowej i Wschodniej. Polityka ta, zdefiniowana w 1941 r. w Generalnym Planie Wschodnim, zmierzała do depopulacji okupowanych terenów Polski i ZSRR poprzez eksterminację bezpośrednią i pośrednią (wysiedlenia, degradacja społeczno-ekonomiczna) ich ludności. Celem perspektywicznym było stworzenie Lebensraumu (przestrzeni życiowej) dla Niemców na uwolnionych od rdzennych mieszkańców obszarach Europy Środkowej i Wschodniej.
Polskie straty
Straty polskie oszacował na początku lat 90. XX w. prof. Czesław Łuczak, opierając się na źródłach ze Statistisches Bundesamt w Wiesbaden. Wedle jego badań podczas II wojny światowej zginęło ponad 2 mln etnicznych Polaków, w tym 1,3 mln w Generalnym Gubernatorstwie (bez Dystryktu Galicja), 250 tys. na ziemiach wcielonych do Rzeszy i 500 tys. na byłych Kresach Wschodnich – łącznie z ofiarami okupacji radzieckiej oraz nacjonalistów ukraińskich i litewskich. Straty mniejszości narodowych w II RP (poza Żydami) Łuczak ocenił na ok. 1 mln, co łącznie ze stratami polskich Żydów (ok. 2,9 mln) daje ok. 6 mln obywateli polskich, którzy stracili życie podczas wojny.
Straty poniesione przez polskie siły zbrojne i konspirację wojskową wyniosły najprawdopodobniej ok. 240 tys. zabitych, z tego 140 tys. żołnierzy regularnego wojska i 100 tys. żołnierzy konspiracji.
Związek Radziecki w wojnie z Niemcami hitlerowskimi (1941-1945) stracił 26,6 mln obywateli. Z tej liczby 10,6 mln poległo w walkach na froncie, 10 mln zginęło w wyniku działań wojennych i niemieckich zbrodni przeciw ludzkości, a 6 mln zmarło w wyniku chorób i głodu spowodowanych wojną. Jednakże wbrew twierdzeniom radzieckiej i rosyjskiej polityki historycznej udział ZSRR w II wojnie światowej nie rozpoczął się 22 czerwca 1941 r. Dlatego do strat radzieckich powinny być wliczane straty Armii Czerwonej w wojnie z Polską (17 września -6 października 1939 r., co najmniej 1475 poległych) i w tzw. wojnie zimowej z Finlandią (30 listopada 1939-13 marca 1940 r., co najmniej 126 875 poległych i zaginionych).
Największe straty spośród republik wchodzących w skład ZSRR poniosły: Rosyjska FSRR – 13,95 mln (6,75 mln poległych na froncie, 4,1 mln zabitych w wyniku działań wojennych i zbrodni niemieckich, 3,1 mln zmarłych z głodu i chorób), Ukraińska SRR – 6,85 mln (1,65 mln poległych, 3,7 mln zabitych w wyniku działań wojennych i zbrodni niemieckich, 1,5 mln zmarłych z głodu i chorób), Białoruska SRR – 2,29 mln (620 tys. poległych, 1,36 mln zabitych w wyniku działań wojennych i zbrodni niemieckich, 310 tys. zmarłych z głodu i chorób) i Kazachska SRR – 660 tys. (310 tys. poległych i 350 tys. zmarłych z głodu i chorób). Sama blokada Leningradu (między 8 września 1941 r. a 27 stycznia 1944 r.) pochłonęła życie 876,6 tys. żołnierzy Armii Czerwonej i ponad 1 mln cywilów, w tym 632 tys. zmarłych z głodu.
Od 1 do 1,7 mln ofiar straciła Jugosławia. W tej liczbie mieszczą się zarówno straty kolaborującego z III Rzeszą tzw. Niezależnego Państwa Chorwackiego, jak i okupowanych przez Niemcy i Włochy Słowenii, Serbii i Czarnogóry. Straty ludności cywilnej wyniosły według różnych szacunków od 581 tys. do 1,4 mln,
w tym co najmniej 350-370 tys. osób (z czego ok. 300 tys. Serbów) padło ofiarą ludobójczych działań chorwackich ustaszy. Znaczne były również straty Grecji – 35 tys. żołnierzy oraz od 500 do 771 tys. cywilów (z czego od 300 do 600 tys. zmarło z głodu i chorób). Przyczyną tak dużych strat ludności cywilnej była brutalna reakcja okupanta niemieckiego na działania greckiego ruchu oporu oraz zagłada Żydów greckich.
Straty ludzkie Czech (okupowanych przez Niemcy) oraz Słowacji (w latach 1939-1944 kolaborującej z Niemcami) wyniosły łącznie ponad 350 tys. osób, z czego ok. 300 tys. to ludność cywilna. Generalny Plan Wschodni przewidywał depopulację także narodu czeskiego. Po zamachu na Reinharda Heydricha w maju 1942 r. doszło do odwetowych działań terrorystycznych wobec Czechów (m.in. zagłada Lidic), jednak na nieporównywalnie mniejszą skalę niż podobne działania niemieckie w okupowanej Polsce
Straty na Zachodzie
Straty aliantów zachodnich były znacznie niższe niż narodów Europy Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Wynikało to z faktu, że fronty w Europie Zachodniej absorbowały o wiele mniej sił i środków niż front wschodni. Ponadto polityka okupacyjna Niemiec nie miała charakteru eksterminacyjnego (z wyjątkiem Żydów i uczestników narodowych ruchów oporu). W wypadku USA straty obejmowały 407,3 tys. poległych żołnierzy oraz 12,1 tys. zabitych cywilów, Wielkiej Brytanii – 383,8 tys. żołnierzy (wliczając straty wojsk dominiów i kolonii brytyjskich – 580,5 tys.) i 67,2 tys. cywilów, Francji wraz z walczącymi po jej stronie koloniami – 210 tys. żołnierzy i 390 tys. cywilów, Belgii – 12 tys. żołnierzy i 76 tys. cywilów, Holandii – 6,7 tys. żołnierzy i 202 tys. cywilów, Norwegii – 2 tys. żołnierzy i 8,2 tys. cywilów, Danii – 6 tys. cywilów.
W wojnie na Dalekim Wschodzie największe straty poza Japonią poniosły Chiny, Holenderskie Indie Wschodnie, Indochiny Francuskie, Filipiny i Birma Brytyjska. Chiny straciły podczas wojny z Japonią (1937-1945) od 15 do 20 mln osób, z czego 80% to straty ludności cywilnej będące rezultatem japońskich zbrodni przeciw ludzkości (sama rzeź Nankinu pochłonęła ok. 300 tys. ofiar) oraz głodu i epidemii. Japońska polityka okupacyjna doprowadziła też do śmierci ok. 4 mln osób w Holenderskich Indiach Wschodnich (obecnie Indonezja), 1-2,2 mln osób w Indochinach Francuskich (obecnie Wietnam, Laos i Kambodża), 500 tys. osób na Filipinach (wówczas protektorat USA) oraz 250 tys. osób w Birmie Brytyjskiej (obecnie Mjanma).
Japońskie zbrodnie przeciw ludzkości nie ominęły Korei, która od 1910 r. była kolonią japońską. Podczas II wojny w wyniku terroru japońskiego zginęło od 483 do 533 tys. mieszkańców Generalnego Gubernatorstwa Korei.
Duże straty poniosły również Indie Brytyjskie (obejmujące obecne Indie, Pakistan, Nepal i Bangladesz), które jako terytorium zależne Wielkiej Brytanii uczestniczyły w wojnie od 3 września 1939 r. Na frontach II wojny światowej w Europie i Azji zginęło 87 tys. żołnierzy pochodzących z Indii Brytyjskich, a 3 mln mieszkańców tej kolonii zmarło w wyniku klęski głodu w Bengalu w latach 1940-1944. Głód ten został spowodowany z jednej strony przez japońską inwazję na Birmę Brytyjską, która odcięła szlaki handlowe i spowodowała napływ znacznej liczby uchodźców do Bengalu. Z drugiej strony przyczyną głodu były działania kolonialnych władz brytyjskich, które przy słabych zbiorach rekwirowały żywność na potrzeby armii oraz poleciły zniszczyć w regionach graniczących z Birmą wszystko, co mogło pomóc Japończykom w dalszej inwazji (m.in. linie kolejowe i łodzie rybackie, co unicestwiło lokalny handel i rybołówstwo).
Ofiary Holokaustu
Odrębną grupę strat wojennych stanowią ofiary Holokaustu, czyli zagłady ok. 6 mln spośród 7,3 mln Żydów europejskich przeprowadzonej przez Niemcy przy współudziale niektórych ich sojuszników (Słowacji, Węgier, Rumunii, Bułgarii) i kolaborantów (reżimu Vichy we Francji, reżimu Quislinga w Norwegii, chorwackich ustaszy, nacjonalistów litewskich i ukraińskich). Zagładę Żydów europejskich Niemcy hitlerowskie skoncentrowały na okupowanych terenach Polski i ZSRR. Przyczyną było m.in. to, że na tym obszarze mieszkała większość europejskich Żydów, a ich zagłada była wstępem do depopulacji Europy Środkowo-Wschodniej w myśl założeń Generalnego Planu Wschodniego. Procentowo największe straty ponieśli Żydzi będący obywatelami przedwojennej Holandii – 91,5%, Jugosławii – 89%, Litwy – 88,1%, Polski (w granicach z 1939 r.) – 87,7%, Grecji – 86,3%, Czech (podczas okupacji Protektoratu Czech i Moraw oraz Kraju Sudetów) – 84,4%, Łotwy – 74,7%, Węgier (w granicach z 1940 r.) – 73,9%, Słowacji – 73,6%, Norwegii – 47,1%, Rumunii (w granicach z 1940 r.) – 46,3%, Belgii – 45%, Luksemburga – 42,9%, Estonii – 38%, ZSRR (w granicach z 1939 r.) – 31,9%, Austrii – 30,1%, Francji – 29,2%, Niemiec – 24,5%.
Liczba ofiar dokonanej przez Niemcy zagłady Romów wyniosła od 130 do ponad 285 tys. spośród ok. 947 tys. osób tej narodowości mieszkających w państwach Europy. Niemcy zamordowali też od 3 do 3,39 mln jeńców radzieckich. Natomiast liczba jeńców niemieckich, którzy zginęli w niewoli radzieckiej, wyniosła 356,7 tys. Niemców i 10,9 tys. Austriaków.
Straty Niemiec
Spośród państw Osi największe straty poniosły Niemcy (wraz z anektowaną w 1938 r. Austrią) – od 6,9 do 7,4 mln, co stanowi od 8,26 do 8,86% populacji przedwojennej. Niemieckie straty militarne to od 4,44 do 5,31 mln poległych, z czego ponad 4,1 mln na froncie wschodnim. Japonia straciła od 2,5 do 3,1 mln ludzi (od 3,5 do 4,34% populacji), z czego ok. 2,3 mln wyniosły straty wojskowe. Straty Włoch – ponad 492 tys. osób (w tym 340 tys. żołnierzy), Rumunii – 500 tys. (w tym 300 tys. żołnierzy), Węgier – od 564 do 964 tys. (w tym 300 tys. żołnierzy), Finlandii – od 85 do 95 tys. (w tym co najmniej 83 tys. żołnierzy), Bułgarii – 21,5 tys. (w tym 18,5 tys. żołnierzy).
Odrębnym zagadnieniem są straty materialne spowodowane przez II wojnę światową, które do dzisiaj są trudne do oszacowania. Największy dotychczasowy konflikt światowy kosztował prawdopodobnie równowartość 12 bln współczesnych dolarów. Straty materialne Polski, i to tylko pod okupacją niemiecką, zostały oszacowane w 1947 r. przez Biuro Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Ministrów na kwotę 258 mld zł przedwojennych (50 mld dol. z 1939 r.), co stanowiło 13-krotność dochodu narodowego Polski z 1938 r. W przeliczeniu na wartość z 2018 r. daje to
886 mld dol. Wojenne straty Warszawy obliczono w 2004 r. na 54 mld dol. Polska poniosła największe straty materialne spośród państw biorących udział w II wojnie światowej, sięgające 38% stanu majątku narodowego sprzed 1939 r.
Fot. Julien Bryan Archive
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy