Europejski Filar Praw Socjalnych to pierwsza od dawna inicjatywa, która ma służyć interesom wszystkich obywateli i obywatelek Unii
Na szczycie społecznym na rzecz sprawiedliwego zatrudnienia i wzrostu gospodarczego w szwedzkim Göteborgu 17 listopada szefowie państw i rządów Unii Europejskiej proklamują Europejski Filar Praw Socjalnych. W uroczystości, oprócz liderów instytucji europejskich, uczestniczyć będą również przedstawiciele europejskich organizacji pracowniczych i związków zawodowych. Polskie związki zawodowe będzie reprezentować Jan Guz, przewodniczący OPZZ.
Polskie media zdecydowanie zbyt mało uwagi poświęciły założeniom tej inicjatywy Komisji Europejskiej, choć po raz pierwszy od bardzo dawna ma ona służyć interesom wszystkich obywateli i obywatelek Unii. Wspólnota Europejska do tej pory kojarzona była głównie ze wspólnym rynkiem oraz interesami przedsiębiorców, a w ostatnim czasie z rygorystyczną polityką oszczędności. Wszystkie cztery wolności, na których zbudowana jest UE (swoboda przepływu kapitału, ludzi, towarów i usług), w większym stopniu opierały się na ochronie interesów gospodarczych przedsiębiorców niż na dbaniu o społeczne interesy osób zatrudnionych i ich rodzin. Było to szczególnie widoczne w dyskusji, jaka ostatnio toczyła się w sprawie delegowania pracowników, w której często padał argument, że stojąca za rewizją dyrektywy zasada „równa płaca za tę samą pracę” narusza zasadę swobody przepływu usług. Podobne argumenty używane były w słynnych sprawach przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej, takich jak Laval czy Viking, w których swobody ekonomiczne pracodawców wzięły górę nad prawami pracowników określonymi w układach zbiorowych.
Zauważając nierównowagę pomiędzy prawami gospodarczymi a socjalnymi, przewodniczący Komisji Europejskiej zaproponował we wrześniu 2015 r. wypełnienie tej luki poprzez stworzenie Europejskiego Filaru Praw Socjalnych. Po zakończeniu konsultacji społecznych w kwietniu br. Komisja zaprezentowała projekt filaru, który przybrał kształt międzyinstytucjonalnej deklaracji – zostanie ona podpisana na szczycie społecznym w Göteborgu. Na wniosek OPZZ również Rada Dialogu Społecznego zajmowała się kwestią filaru, a strona społeczna (związki zawodowe i organizacje pracodawców) wydała oświadczenie popierające jego proklamację.
Czym jest Europejski Filar Praw Socjalnych?
Europejski Filar Praw Socjalnych to 20 zasad, na których powinny się opierać sprawiedliwe i sprawnie funkcjonujące rynki pracy i systemy opieki społecznej. Tworząc sprawiedliwe rynki pracy we wszystkich krajach, filar ma też przyśpieszyć harmonizację warunków społecznych pomiędzy krajami członkowskimi. Jego zasady są zapisane w trzech rozdziałach: Równe szanse i dostęp do zatrudnienia, Uczciwe warunki pracy oraz Zabezpieczenie i integracja społeczna. W założeniu filar dotyczy więc wszystkich spraw związanych z cyklem ludzkiego życia i jako taki ma zapewnić wszystkim obywatelom UE prawidłowy rozwój, zatrudnienie, a także warunki po zakończeniu aktywności zawodowej. Z punktu widzenia polskich pracowników szczególnie ważny jest rozdział drugi, który reguluje m.in. zasady bezpiecznego zatrudnienia, jak również wynagrodzenia. Dla przykładu filar w pkt 6a i 6b stanowi, że: pracownicy mają prawo do sprawiedliwego wynagrodzenia, gwarantującego przyzwoity poziom życia. Należy zadbać o odpowiednie płace minimalne, tak by umożliwić zaspokojenie potrzeb pracownika i jego rodziny w świetle krajowych warunków ekonomicznych i społecznych, przy jednoczesnym zapewnieniu dostępu do zatrudnienia i motywacji do poszukiwania pracy. Należy zapobiegać ubóstwu pracujących.
Wprowadzenie zasad filaru w życie, co należy rozumieć przez włączenie ich do porządku prawnego państw członkowskich, wymagać będzie odpowiednich inicjatyw ustawodawczych. Do tej pory Komisja Europejska przygotowała projekt dyrektywy w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz dwa wnioski dotyczące przyszłych projektów dyrektyw: w sprawie pisemnego oświadczenia o warunkach zatrudnienia oraz o dostępie do ochrony socjalnej bez względu na podstawę zatrudnienia, a także propozycję wytycznych interpretacyjnych w odniesieniu do dyrektywy dotyczącej czasu pracy. Poza tym w celu harmonizacji polityk społecznych państw członkowskich Komisja zaproponowała wprowadzenie wskaźników społecznych, które będą używane przy ocenie postępu społecznego i gospodarczego państw członkowskich w ramach Semestru Europejskiego.
Wpływ filaru na pracę i życie Polek i Polaków
Gdy analizuje się filar i jego zasady, pojawia się pytanie, na ile realne jest wprowadzenie ich w życie i jaką będą miały w przyszłości skuteczność prawną, czyli jak będą oddziaływać na życie zwykłych obywateli. Pamiętajmy także, że mija właśnie 10 lat, odkąd Polska przystąpiła do tzw. protokołu brytyjskiego i nie podpisała w całości Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Nasi rządzący są zatem w stanie umniejszyć rolę każdego, nawet najbardziej postępowego w sferze socjalnej, unijnego dokumentu.
Wątpliwości dużej grupy ekspertów prawnych budzi sam format filaru; uważają oni, że to jedynie deklaracja polityczna. Wielu podkreśla, że nie będzie on wiążącym zobowiązaniem dla krajów członkowskich, ponieważ podczas szczytu w Göteborgu jego proklamację podpiszą tylko przewodniczący Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego. Nie jest nawet przewidziane złożenie podpisu przez reprezentującego kraje członkowskie przewodniczącego Rady Europejskiej Donalda Tuska. Dodatkowo sama nazwa międzyinstytucjonalnej proklamacji sugeruje, że dotyczy ona nie państw członkowskich, lecz jedynie instytucji unijnych. Z drugiej strony słabo umocowana prawnie podstawa filaru wcale nie musi oznaczać, że będzie on nic nieznaczącą deklaracją. Mimo że zasadami filaru nie będą związane państwa członkowskie, będą one obowiązywały instytucje europejskie. To one będą musiały się stosować do jego zapisów w przyszłych działaniach, a co najważniejsze – w ocenach działań państw członkowskich. Taka możliwość zachodzi też w kwestii przyszłych wyroków sądów europejskich. Można więc sobie wyobrazić, że ktoś w przyszłości pozwie Polskę przed sąd w Luksemburgu, twierdząc, że nasz kraj nie przeciwdziała ubóstwu pracujących lub że płaca minimalna nie zaspokaja jego potrzeb. Przyszłość filaru może również przypominać Kartę Praw Podstawowych UE, która również została uchwalona w postaci deklaracji na szczycie w Nicei w 2000 r., by siedem lat później uzyskać moc prawną nadaną traktatami lizbońskimi. Jeśli weźmie się pod uwagę obecną dyskusję nad zmianą traktatów, rozpoczętą niedawno przez prezydenta Francji, wielce prawdopodobne wydaje się, że filar też może uzyskać moc wiążącą, podobnie jak Karta.
Pozostaje więc mieć nadzieję, że już niedługo Europejski Filar Praw Socjalnych, wyrównujący nierówności pomiędzy prawami ekonomicznymi i społecznymi, stanie się częścią europejskiego i polskiego porządku prawnego. OPZZ będzie robiło wszystko, by tak się stało.
Autor jest specjalistą ds. europejskich w Wydziale Międzynarodowm OPZZ, członkiem Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy