Co to znaczy być wolnym?

Co to znaczy być wolnym?

Prof. Marian Filar, prawnik
Według mojej subiektywnej, osobistej oceny, człowiek musi być wolny najpierw wobec samego siebie. Nie może być całkowicie zdeterminowany różnymi popędami i dążeniami, powinien uświadamiać sobie te uzależnienia i być samokrytyczny, umieć działać w ramach licznych uzależnień swej cielesnej i społecznej konstrukcji i nie okłamywać samego siebie. Aby być wolnym, człowiek w pierwszym rzędzie musi spełnić te warunki, a dopiero później szukać wolności na zewnątrz, w swoim otoczeniu. Myśląc w ten sposób, nawet jeśli ktoś trafi za kratki, może pozostać człowiekiem wolnym, jeśli zrozumie, dlaczego tak się stało, co z tego wynika itd. Nie musi ulegać tyranii wobec samego siebie, ale powinien starać się zrozumieć i poprawić.

Anna Tatarkiewicz, publicystka
Mówiąc o wolności, nasuwają się różne skojarzenia: wolność to uświadomiona konieczność albo hasło rewolucji francuskiej – wolność, równość, braterstwo, albo „Ucieczka od wolności” Ericha Fromma. Myślę, że właśnie od czasów rewolucji francuskiej o wolności bardzo często się mówi, także o równości, natomiast stosunkowo najmniej o braterstwie. Braterstwo jest inną nazwą miłości bliźniego. Jest takie powiedzenie: „Jak Boga nie ma, wszystko wolno”, tymczasem sprawa wygląda inaczej, bo kiedy Boga nie ma, to cała odpowiedzialność spada na człowieka. Ale czy człowiek odpowiada za swoją zdolność (lub jej brak) do miłości? Doświadczenie podpowiada, iż człowiek i jego zdolności są zależne od predyspozycji i środowiska. A więc wolność, czyli m.in. zdolność do miłości, nie zależy wyłącznie od człowieka, psychopaci i socjopaci mogą nie być do niej zdolni. To jest zresztą jedna z tajemnic miłości i w związku z tym tajemnica wolności. Relacje pomiędzy wolnością, równością i miłością to temat na poważną książkę.

Prof. Jan Tarasin, artysta malarz
Był taki okres w sztuce, kiedy wybrani artyści określali reguły korzystania z wolności twórczych, a ich uczniowie te zasady odbierali jako instrukcje płynące z góry. Teraz nastąpiły znaczne przewartościowania, co nie zawsze dobrze służy sztuce. Wydaje się, że wszystko wolno, ale absolutnej wolności nie ma. Istnieją różne uwarunkowania, np. społeczne, które jakoś determinują artystę. Każdy musi więc sam sobie zakreślić granice własnej wolności. Osobna sprawa to kontakt nauczyciel-uczeń. Niektórzy uważają, że moi studenci muszą po opuszczeniu akademii oczyścić się z naleciałości, „wyszorować szczotką ryżową” z tego, co starałem się im przekazać. To nie jest zupełnie słuszne. Absolwent powinien wychodzić ze szkoły w miarę wolny, ale moim zadaniem jest nauczyć go, jak ma tą wolnością dysponować.

Ernest Bryll, poeta, publicysta, dyplomata
Cały czas nam o tę wolność chodzi i dążymy do niej przez pieniądze, przez politykę, przez sztukę. A kiedy okazuje się, że nie jesteśmy do końca wolni, że zawsze w tym wszystkim tkwi mały diabeł zniewolenia, robi się tragedia. Ciągle szukamy wolności i ciągle spotyka nas zawód. Niepodległość miała być dla nas wolnością, a okazuje się, że nie jest, bo pojawiły się inne zniewolenia. Na przeszkodzie stają kapitał, pieniądze, czasem miłość. I z tego powodu ludzie cierpią. W Polsce ludzie zawiedli się na swoich wyobrażeniach o wolności. Jest ona bowiem jak horyzont. Widać ją, ale dojść do niej w planie niemetafizycznym nie można.

Prof. Zbigniew Szawarski, filozof, etyk
Jestem wolny, kiedy mogę czynić to, na co mam ochotę. Jestem natomiast zniewolony, kiedy odbiera mi się swobodę działania albo zmusza do działań, na które nie mam ochoty. Przymus ten może być zewnętrzny albo wewnętrzny, w każdym jednak wypadku stanowi istotne ograniczenie mojej wolności. Wówczas nie czynię tego, na co mam ochotę, ale to, do czego zmusza mnie przyłożona do głowy lufa pistoletu lub dramatyczna sytuacja ekonomiczna, w której się znajduję. W przypadku zaś przymusu wewnętrznego czynię to, do czego zmusza mnie nałóg (sytuacja narkomana) albo wyznawana przeze mnie doktryna religijna lub polityczna (terroryści islamscy).

Prof. Witold Zatoński, onkolog, prezes Fundacji Promocja Zdrowia
Rozpatruję pojęcie wolności z punktu widzenia zdrowia, które jest bardzo ważnym elementem ograniczającym lub rozszerzającym jej poczucie. Jeśli jesteśmy zdrowi, mamy z życia znacznie więcej. U ludzi zdrowych wzrasta apetyt na wolność, wzrasta też apetyt na życie. Każda wolność wymaga zrozumienia świata. Także bycie zdrowym nie zależy tylko od tego, czy się ma dobrego i uczciwego kolegę lekarza, ale od zrozumienia siebie. Bo to człowiek jest, obok natury czy też Boga, kreatorem własnego zdrowia. Nasz dostęp do wolności zdrowotnej zależy od znajomości kultury zdrowia, odrobiny dyscypliny i siły woli. Aby być wolnym dla zdrowia, wystarczy spełnić kilka bardzo prostych wskazań: nie wdychać dymu tytoniowego, nie upijać się, co najwyżej korzystać z alkoholi tak jak ludzie w krajach śródziemnomorskich, którzy codziennie piją, ale nigdy nie są pijani. Trzeba się racjonalnie odżywiać, zgodnie z obecnym trybem życia, który praktycznie nie wymaga ciężkiej pracy fizycznej. Utrzymanie zdrowia zmusza do przestrzegania dyscypliny i mądrości jedzenia, które jest przecież jedną z największych przyjemności życiowych. A poza tym warto mieć dobrą żonę, kochającą rodzinę, wygodny dom. Tylko tyle trzeba do wolności i do zdrowia.

Jacek Bromski, reżyser, prezes Stowarzyszenia Filmowców Polskich
Babcia Klein z Nowego Jorku w odpowiedzi na ankietę „Playboya” pisała, że człowiek jest wolny wtedy, gdy dzieci się już pożenią, a pies zdechnie. W potocznym rozumieniu człowiek wolny robi to, co chce. Inna sprawa, jak z tej wolności korzysta. Jego wolność bywa niejednokrotnie ograniczana przez niego samego, a wtedy w gruncie rzeczy oznaczać może swobodę podejmowania decyzji we wszystkich sprawach, które danego człowieka dotyczą. Wolność jednak nie jest kategorią całkowicie obiektywną, bo mówi się np., że nie ma szczęścia bez wolności, a tymczasem niektórzy i bez wolności są szczęśliwi. W sumie więc od nas samych zależy, kiedy jesteśmy wolni, bo to sprawa indywidualna i subiektywna. Niejedna żona, która słucha swego męża we wszystkim, uważa się za wolną osobę, bo jest to jej osobisty wybór. Próbując więc zdefiniować pojęcie wolności, powiem, że człowiek wolny podejmując decyzje w sprawach jego dotyczących, może się godzić na ograniczenie swojej wolności. Wszystko zależy od niego. Jest wolny wtedy, kiedy czuje się wolny.

Roman Bratny, pisarz
Dla mnie być wolnym znaczy nie brać udziału w takich prowokujących ankietach. To jedyna moja odpowiedź.

 

Wydanie: 2002, 48/2002

Kategorie: Pytanie Tygodnia

Komentarze

Napisz komentarz

Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy