Co czytał świat w 2015

Co czytał świat w 2015

Najlepsze tytuły literatury faktu dotyczą kryzysów. Niektórzy przypominali minione, inni szukali sposobów wyjścia z obecnych

Wyróżniające się książki roku 2015 z zakresu polityki, ekonomii, spraw społecznych i zagranicznych to zarówno dzieła autorów już uznanych i w Polsce popularnych – jak Niall Ferguson czy Timothy Snyder – jak i pozycje sygnowane stosunkowo nowymi nazwiskami. Poniższe subiektywne zestawienie składa się z siedmiu tytułów, część z nich zresztą gości też w światowych podsumowaniach roku (dwie ostatnie książki z listy nie zostały jeszcze przetłumaczone na język polski). Większość odmienia przez wszystkie przypadki słowo kryzys, a razem stanowią zestawienie, w którym mamy zarówno lekcje historii, manifesty polityczne, jak i akademickie analizy najbardziej złożonych problemów świata.

Timothy Snyder
Czarna Ziemia.
Holokaust jako ostrzeżenie
Znany i ceniony historyk, absolwent Oksfordu i wykładowca Uniwersytetu Yale, powrócił w 2015 r. z kolejnym przełomowym dziełem, tym razem wyjaśniając precyzyjnie i przejrzyście machinę największej masowej zbrodni XX w. W odróżnieniu od innych badaczy tematu Snyder nie skupia się tylko na wykonaniu planu Hitlera, ale sięga znacznie głębiej – do źródeł pomysłu ostatecznego rozwiązania. Analizuje przy tym przemiany społeczne i ekonomiczne w różnych miejscach świata, które wpłynęły na uformowanie się wizji Holokaustu wśród nazistów. Siłą książki Snydera jest postrzeganie zagłady Żydów w sposób całościowy, z perspektywy nie tylko nazistowskiej, ale i wielu narodów czy grup społecznych, które wykształciły włas­ne formy antysemityzmu, w tym Polaków. Co więcej, autor doskonale uwypukla paradoks związany ze studiowaniem Holokaustu: im lepiej go znamy, tym bardziej wydaje się przerażający. Niestety, znamy go wszyscy wciąż za mało.

Jonathan Crary
24/7
Późny kapitalizm i koniec snu
Studium współczesnej cywilizacji i skutków jej nastawienia na konsumpcję. Skutków przeważnie tragicznych. „24/7” wyróżnia się przede wszystkim kompleksowym podejściem do tematu ewolucji kapitalizmu, który zaczyna kontrolować każdy moment życia. Również obszary kontrolowane do tej pory tylko przez procesy fizjologiczne, jak choćby sen. W przeciwieństwie do innych krytyków kapitalizmu, np. byłego ministra finansów Grecji Janisa Warufakisa, Crary koncentruje się nie na jego konsekwencjach dla jednostki, ale na procesach grupowych. Należą do nich świetnie opisana „potrzeba nieustannej dostępności dóbr” i „potrzeba posiadania najnowocześniejszych wersji” wszystkiego, czego na co dzień używamy. Książkę czyta się jak klasyczną anty­utopię. Przywołując absurdalne projekty z XIX w. czy z epoki stalinizmu, które miały zwalczyć ludzką potrzebę snu, Crary przypomina, że życie 24/7 tożsame z pracą 24/7 prędzej czy później doprowadzi do upadku cywilizacji.

Thomas Piketty
Ekonomia nierówności
Drugą po głośnym „Kapitale w XXI wieku” książkę francuskiego ekonomisty warto przeczytać chociażby dlatego, że jest po prostu lepsza. Tym razem autor wziął na warsztat znacznie mniej zideologizowane i lepiej udokumentowane zjawisko, czyli nierówności ekonomiczne we współczesnych społeczeństwach, zarówno rozwiniętych i demokratycznie ugruntowanych, jak i wciąż wykształcających instytucjonalne ramy swojej państwowości. „Ekonomia nierówności” jest napisana przejrzyście i sprawia wrażenie bardziej przekonującej niż wcześniejsza książka Piketty’ego. Chociaż nadal wielu czytelników uzna za banał lansowany przez niego „janosikowy” sposób na rozwiązanie nierówności społecznych – oparty na redystrybucji i zwiększaniu obciążeń największych i najbogatszych. Argument to stary jak pierwszy „Kapitał”, ale Piketty prezentuje go w nowym, świeższym wydaniu, być może też w adekwatniejszych do tego czasach.

Mohamedou Ould Slahi
Dziennik z Guantánamo
Książka jest zredagowaną wersją niemal 500-stronicowego manuskryptu, który autor, oskarżony przez rząd Stanów Zjednoczonych o działalność terrorystyczną, spisał podczas odsiadki w bazie Guantánamo. Lektura „Dziennika” jest jednak niełatwym ćwiczeniem z odczytywania aluzji, metafor, często spiętrzonych. Autor nie szczędzi ich z wiadomego powodu – rękopis został ocenzurowany przez Departament Stanu, urzędnicy wprowadzili ponad 2,5 tys. skreśleń i poprawek, do których sam Slahi nie mógł się ustosunkować. Nie znajdziemy w „Dzienniku” szokujących opisów tortur, przykładów łamania praw człowieka czy odniesień do radykalnego islamu. To raczej chłodna analiza przemian zachodzących w umyśle człowieka znajdującego się w odosobnieniu, który stopniowo traci świadomość czasu, miejsca i zdarzeń. Mamy tu szczere zeznanie jednostki, która trafiła do centrum kluczowych procesów, w tym obrony liberalnych wartości i praw nawet poprzez ich łamanie.

Tahar Ben Jelloun
Co to jest islam? Książka dla dzieci i dorosłych
Płytkość debaty publicznej w Polsce w obliczu takich wydarzeń jak listopadowe zamachy w Paryżu, a wcześ­niej kryzys migracyjny i związane z nim nieprzemyślane wypowiedzi polityków PiS dobitnie unaoczniły nam, ale i reszcie Europy, jak słabo rozumiemy islam, jego złożoność i wywołane nim przemiany społeczne oraz polityczne na Bliskim Wschodzie. W tym kontekście książka powinna być traktowana jako lektura obowiązkowa, którą należałoby wprowadzić do kanonu szkolnego. Bez zbędnych uproszczeń, odniesień do neokolonializmu czy sympatii (lub nienawiści) wobec Zachodu Ben Jelloun przeprowadza czytelnika przez podstawy islamu – jego filary, odłamy, strukturę i sposoby interpretacji. Obala mity, które narosły wokół tej religii na Starym Kontynencie. Neutralnie o islamie – tego nie było od dawna.

Niall Ferguson
Kissinger. The Idealist
t. 1. 1923-1968
Gigant opisuje giganta. Ferguson, największa chyba obecnie gwiazda pophumanistyki, autor „Cywilizacji” i „Kolosa”, mierzy się z dorobkiem życia być może największego dyplomaty czasów współczesnych. W obliczu monumentalnej twórczości samego bohatera tej książki oraz równie wielkiego zbioru publikacji na jego temat Ferguson niejako zmuszony był przyjąć w opisywaniu Kissingera perspektywę rewizjonistyczną. Innymi słowy, dokonuje rewizji tekstów, które rewidowały samego Kissingera – odcedza komentarze, skupia się na faktach, odrzuca uprzedzenia, ale i odwrotnie – wolny jest również od hagiografii. W pierwszej z serii biografii byłego szefa amerykańskiej dyplomacji Ferguson bierze na warsztat jego dzieła, poglądy, eseje i decyzje polityczne do 45. roku życia. Już po lekturze pierwszego tomu widać, że Kissinger doczekał się biografa boksującego w tej samej wadze.

Pablo Iglesias
Polityka w czasach kryzysu
Książka lidera hiszpańskiej populistycznej formacji Podemos to manifest udowadniający, że Europa stanęła na progu historycznej transformacji – jakkolwiek będzie wyglądało europejskie jutro, zburzy ono na dobre pozimnowojenny porządek, z Berlinem i Brukselą jako stabilnymi centrami rozwoju i gwarantami status quo. Iglesias, wykładowca madryckiego Uniwersytetu Complutense i publicysta telewizyjny, opowiada najnowszą historię Europy przez pryzmat Hiszpanii, kraju przez wiele lat zacofanego gospodarczo, traktowanego w Europie jak biedny potomek minionego imperium, o którym reszta kontynentu przypomniała sobie, gdy stanął nad przepaścią finansową. Chociaż teksty Iglesiasa nie są wolne od ataków na decyzje Berlina i Waszyngtonu, warto spróbować zrozumieć tę perspektywę. Dodatkową atrakcją jest przedmowa autorstwa greckiego premiera Aleksisa Tsiprasa. Cięte komentarze obu polityków kontrastują z wszechobecną poprawnością. Trochę ognia na pewno nie zaszkodzi.

Wydanie: 01/2016, 2016

Kategorie: Książki

Napisz komentarz

Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy