Eureka

Autor: Przegląd | 2 lipca, 2006

ZWIERZĘTA

Przebiegłe wampiry
Żyjące na kontynencie amerykańskim nietoperze wampiry to jedyne ssaki żywiące się wyłącznie krwią. Atakują bydło, konie, niekiedy także ptaki i ludzi. Mają znakomity słuch, ale również – jak wykazały ostatnie badania uczonych niemieckich – zadziwiającą pamięć.
Jak pisze fachowy magazyn „BMC Biology”, potrafią zapamiętać i rozpoznać swe ofiary po ich charakterystycznym oddechu. Życie nietoperza wampira nie jest łatwe. Te latające ssaki są często okaleczane lub zabijane przez czujnego żywiciela. Dlatego nietoperze najchętniej wracają do tych ofiar, które wcześniej z powodzeniem „wyssały”. Uznały bowiem je za „nieszkodliwe”, identyfikują zaś te zwierzęta (czy ludzi) właśnie po oddechu. Wniosek jest jasny – wstrzymaj oddech, gdy w pobliżu krążą nietoperze krwiopijcy.

Zaczarowane śpiewem
Okazuje się, że śpiewem można zdziałać bardzo wiele. Przekonał się o tym zespół niemieckich i brytyjskich etologów. Sprawdzał, jak na samice kanarków hodowlanych oddziałuje śpiew samców. Obserwowano łącznie 45 ptaków. Samiczkom odtwarzano z taśmy ćwierkania, z których jedne, zdaniem badaczy, były seksowne, a drugie mniej efektowne i wyraziste. Naukowcy nie mogli uwierzyć własnym oczom, gdy stwierdzili, że samiczki słuchające bardziej namiętnych pieśni składały większe jajeczka. Co ciekawe, zasłuchane ptasie damy potrafią zmieniać płeć przyszłego potomstwa z żeńskiej na męską. Badacze zastrzegają jednak, że te ostatnie rewelacje są na razie wynikiem obserwacji ptaków w ich naturalnym środowisku i nie znalazły potwierdzenia w warunkach hodowlanych.

Stałocieplne dinozaury?
Dinozaury prawdopodobnie były stałocieplne, w przeciwieństwie do współczesnych gadów. Do takiego wniosku doszli francuscy naukowcy, którzy przebadali skamieniałe kości dinozaurów, żyjących na terenie obecnej Europy w okresie kredy (od 145 do 65 mln lat temu). Badacze porównali proporcje zawartych w kościach izotopów tlenu (są one różne u zwierząt stało- i zmiennocieplnych). Okazało się, że dinozaury miały temperaturę ciała taką jak współczesne ssaki. Analizy dowiodły też, że żyjące wraz z dinozaurami kredowe żółwie i krokodyle były zmiennocieplne. To odkrycie stawia pod znakiem zapytania hipotezę, że dinozaury wymarły na skutek zmian klimatycznych po uderzeniu meteorytu. Zwierzęta stałocieplne lepiej przystosowują się do zaburzeń klimatycznych niż takie, których temperatura krwi jest zmienna.

ARCHEOLOGIA

Najstarsze malowidło
Na polu na północ od Rzymu odkryto podziemną komorę grobową, a w niej freski pochodzące sprzed 2,7 tys. lat, będące prawdopodobnie najstarszymi dziełami sztuki zachodniej cywilizacji. Malowidła nie są tak stare jak jaskiniowe, niemniej jednak – jak powiedział włoski minister kultury, Francesco Rutelli – oznaczają one początek zachodniej kultury, z której wywodzą się cywilizacje grecka i rzymska. Podziemna komora to grób starożytnego władcy. Poprowadził do niej policję nielegalny poszukiwacz skarbów z Austrii w nadziei na złagodzenie kary. Malowidła sprzed 27 wieków przedstawiają ptaki i lwy. Grobowiec znajduje się w miejscu zburzonego później przez Rzymian etruskiego miasta Weje. W późniejszej kulturze etruskiej lwy były symbolem zaświatów, a ptaki – przejścia w krainę śmierci.

ZDROWIE

Genetyczny test embrionów
Brytyjscy naukowcy opracowali nowy test genetyczny dla rodzin zagrożonych chorobami dziedzicznymi, np. dystrofią mięśni. Test ten obejmuje całe DNA komórki, a nie, jak do tej pory, tylko zagrożone mutacją geny. Metoda ta znacznie zwiększa szanse na zdrowe dziecko w wyniku sztucznego zapłodnienia, wykrywa bowiem prawie 6 tys. chorób dziedzicznych (dotychczasowe testy tylko 200). Nowe testy budzą jednak poważne wątpliwości etyczne. Ich stosowanie zawsze będzie prowadzić do niszczenia znacznej części embrionów, uznanych za potencjalnie zagrożone chorobą.

Mózg dojrzewa z wiekiem
Należy zrezygnować z tradycyjnego poglądu, że mózg traci swą sprawność wraz z wiekiem. Naukowcy australijscy, którzy przebadali 242 zdrowych mężczyzn i kobiet od nastolatka do starca, doszli do wniosku, że mózg z upływem lat nie degeneruje się, lecz dojrzewa, to znaczy uzyskuje zdolność „spokojnej” pracy i tłumi neurotyczne reakcje. Badania wykazały, że najbardziej neurotyczne są osoby w wieku 12-19 lat, najmniej zaś – od 50. do 79. roku życia. Młodzi ludzie lepiej potrafią rozpoznawać na twarzach strach, ale seniorzy – zadowolenie i szczęście. Zdaniem naukowców z Sydney, ludzie starsi są bardziej zrównoważeni i szczęśliwi, mają też lepsze samopoczucie niż młodzież. Badania te rzucają nowe światło na przebieg starzenia.

Niebezpieczna kulturystyka
Coraz więcej kulturystów nielegalnie przyjmuje lek na raka piersi, by uniknąć powiększania się „biustu” pod wpływem sterydów. Poinformował o tym fachowy „Journal of the Royal Society of Medicine”. Wiadomo, że sterydy powodują powiększanie mięśni, ale także liczne skutki uboczne – włosy wypadają, grubieje kark.
Ku zgrozie kulturystów, zachodzą także procesy feminizacyjne. Nadmiar testosteronu w organizmie zmienia się w żeński hormon estrogen, czego rezultatem są impotencja i ginekomastia, czyli powiększające się piersi. Badania przeprowadzone przez naukowców z University of Glamorgan wśród 200 kulturystów wykazały, że 22% z nich przyjmowało przeciwnowotworowy lek – tamoksyfen, aby uniknąć ginekomastii lub ją odwrócić. Tamoksyfen ma także skutki uboczne, jego zażywanie grozi zaburzeniami wzroku.

Czerwone wino dobre na sen
Badacze włoscy wykryli, że pewne gatunki ciemnych winogron, zwłaszcza Nebbiolo i Cabernet Sauvignon, zawierają bardzo dużo melatoniny, hormonu snu, który u ludzi i zwierząt reguluje biorytmy. Być może dlatego czerwone wino wyrabiane z tych gatunków działa tak odprężająco i nasennie. „Szklaneczka czerwonego wina może pomóc ludziom mającym zaburzenia rytmu dnia i nocy”, wyraził nadzieję włoski biolog Marcello Iriti. Naukowcy od lat toczą spór na temat prawdziwych i domniemanych leczniczych właściwości tego trunku. Pewne jest, że kieliszek czerwonego wina dziennie dobrze chroni przed rakiem prostaty.

TECHNOLOGIE

Dwunogi robot
Naukowcy z uniwersytetu Waseda w Tokio skonstruowali dwunogiego robota, który potrafi przenosić ciężary i ludzi także w terenie nierównym. Robot WL-16RIII służy również jako wózek inwalidzki, na którym niepełnosprawni mogą poruszać się po schodach. Konstruktor tej maszyny, Atsuo Takanishi, do tej pory tworzył tylko automaty „dla rozrywki” – mechaniczne szczury czy androidy grające na flecie. Robot zwany „inwalidzkim wózkiem bez kół” został jednak zaplanowany jako produkt komercyjny i trafi do sprzedaży zapewne za trzy lata. Społeczeństwo Japonii (i nie tylko) starzeje się, producent robota liczy więc, że klientów nie zabraknie.

Discovery gotów do startu
Amerykański prom kosmiczny Discovery 1 lipca ma wystartować w pierwszą od prawie roku misję. Taką decyzję podjął szef amerykańskiej agencji kosmicznej NASA, Michael Griffin. Nie uwzględnił przy tym zastrzeżeń ekspertów, wskazujących, że nie wszystkie problemy związane z wielkim zewnętrznym zbiornikiem paliwa zostały rozwiązane. Oderwanie się od tego zbiornika fragmentu izolacji doprowadziło w 2003 r. do uszkodzenia skrzydła wahadłowca Columbia, a w konsekwencji do katastrofy tego statku kosmicznego. Także Discovery podczas swej wyprawy w lipcu 2003 r. miał problemy z izolacją zbiornika. Nawet jeśli dojdzie do nowej misji Discovery, będzie to łabędzi śpiew promów kosmicznych. Epoka tych przestarzałych, niebezpiecznych statków dobiega kresu.

ŚRODOWISKO

Zbożowa Arka Noego
Norwegowie rozpoczęli na Spitsbergenie budowę globalnego spichrza, swoistej zbożowej Arki Noego. W jaskini wykutej w lodowej ścianie zostanie zmagazynowane 3 mln ziaren zbóż, reprezentujących wszystkie gatunki hodowane na świecie. W ceremonii położenia kamienia węgielnego pod arkę wzięli udział szefowie rządów krajów skandynawskich.
Ziarno, przechowywane w temperaturze minus 18 stopni, może przetrwać setki, a nawet tysiące lat. Twórcy Arki Noego liczą, że może kiedyś zboże z lodowej jaskini uratuje ludzkość po globalnej katastrofie, np. po wojnie atomowej lub gwałtownych zmianach klimatycznych.

INTERNET

Kim są twórcy internetu?
Aż 48 mln Amerykanów zamieszcza w internecie własne treści. Chodzi przede wszystkim o tworzenie blogów czy prywatnych stron internetowych, umieszczanie w sieci zdjęć, własnoręcznie napisanych opowiadań lub wierszy.
Okazuje się, że tak postępuje 36% osób, które mają dostęp do internetu w domu. Z tego 28% dzieli się w pierwszej kolejności swoimi zdjęciami czy nagraniami wideo. Oczywiście najliczniejszą grupę aktywnych twórców treści stanowią internauci, którzy mają szerokopasmowy dostęp do sieci. Kolejna zależność związana jest z wiekiem użytkowników. Spośród osób poniżej 30. roku życia z szerokopasmowym dostępem do internetu w domu aż 51% zasila jego zasoby, przy czym 25% prowadzi blogi.