Eureka

Autor: Przegląd | 20 lipca, 2008

Kosmos
Wrze na Merkurym
Merkury długo uchodził za planetę gorącą, kamienistą, martwą i nudną. Ten niewielki glob krąży blisko Słońca, toteż trudno do niego dotrzeć ziemskim sondom. W pobliże Merkurego dotarł w 1975 r. amerykański próbnik Mariner 10. Potem nastąpiła długa przerwa w eksploracji tej planety. Dopiero w styczniu 2008 r. koło Merkurego przemknęła amerykańska sonda Messenger, która przesłała na Ziemię bardzo dokładne fotografie. Obecnie, po ich analizie, naukowcy NASA ogłosili na łamach magazynu „Science” sensacyjne informacje – na Merkurym istnieje zdumiewająco silny wulkanizm, istnieją wulkany tarczowe, a pod powierzchnią planety kipią ogromne ilości magmy. Messenger przeleci koło Merkurego jeszcze 6 października 2008 r. oraz 29 września 2009 r., a 18 marca 2011 r. wejdzie na orbitę tej planety.

Zwierzęta
Zostaną tylko samce
Łupkozęby (inaczej hatterie albo tuatary) to jedyni przedstawiciele licznego w triasie rzędu gadów ryjogłowych. Występujące kiedyś powszechnie w Nowej Zelandii, dziś tylko na kilku wysepkach przybrzeżnych, są pod ścisłą ochroną. Zdolności przystosowawcze tego gatunku są słabe – łupkozęby dożywają setki, ale rosną powoli, dojrzewając płciowo w wieku 15-20 lat. Rozmnażają się co dwa lata, a nawet co pięć. Samica składa jaja ok. dziewięć miesięcy po kopulacji w nasłonecznionym miejscu, inkubacja trwa kolejne kilka miesięcy. Płeć potomstwa zależy od temperatury otoczenia. Powyżej 21 st. C na 80% wylęgną się samce, poniżej – samice. Zdaniem naukowców z Centrum Biologii Ewolucyjnej University of Western Australia, ok. 2085 r. wzrost temperatury w tym rejonie (o 4 st.) spowoduje, że rodzić się będą tylko samce. Połączyli oni dane na temat przewidywanych zmian klimatu i temperatury gleby z informacjami o miejscach lęgowych hatterii. Opracowany przez nich model posłuży do znalezienia zwierzętom lepszych miejsc wylęgu.

ekologia
Sto razy większe zagrożenie
Zagrożenie gatunku określa się na podstawie dwóch czynników – pierwszym jest liczba zgonów w zmniejszonej populacji, w której utrata kilku osobników niebezpiecznie zmniejsza szanse przetrwania reszty. Drugi to zmiany warunków środowiskowych mogące wpływać na liczbę narodzin i zgonów: niszczenie siedlisk, brak pożywienia, zmiany temperatury i opadów. Na Uniwersytecie Kolorado opracowano teorię matematyczną pomagającą w obliczaniu prawdopodobieństwa wyginięcia gatunku. Zdaniem naukowców z Boulder, należy brać pod uwagę co najmniej dwa inne czynniki – proporcję płci i różnice między osobnikami zwiększające ich szansę na przeżycie i rozród. Według Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) zagrożonych jest ponad 16 tys. gatunków, w tym co czwarty ssak, co ósmy ptak i jedna trzecia płazów. Nowa teoria wskazuje, że niebezpieczeństwo w niektórych przypadkach może być nawet sto razy większe.

Ekologia
Nowości na
Liście Światowego Dziedzictwa

Komitet Światowego Dziedzictwa wpisał na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO siedem nowych obiektów naturalnych i 18 kulturalnych. Nowe obiekty naturalne to Park Narodowy Góry Sanqingshan w Chinach (ze względu na wyjątkową wartość estetyczną pejzażu), laguny Nowej Kaledonii (sześć stref reprezentujących różnorodność raf koralowych i związanych z nimi ekosystemów), wyspa Surtsey położona ok. 32 km na południe od wybrzeży Islandii (powstała na skutek erupcji wulkanicznych w latach 1963-1967, jest naturalnym laboratorium środowiskowym), jemeński archipelag Sokotra (37% występujących tam gatunków roślin, 90% gadów i 95% ślimaków lądowych to endemity), klify Joggins w Nowej Szkocji na wschodzie Kanady ze skamieniałościami sprzed 300 mln lat, rezerwat biosfery motyli królewskich w Meksyku oraz szwajcarska arena tektoniczna Sardona (32.850 ha z siedmioma szczytami o wysokości powyżej 3000 m).

Psychologia
Era trenera
Angielskie coach i coaching to słowa robiące zawrotną karierę w psychologii, komunikacji i kierowaniu zasobami ludzkimi. Oznaczają po prostu specjalnego trenera i trening, których zadaniem jest motywowanie, inspirowanie i wskazywanie klientowi nowych perspektyw. Efektem pracy coacha jest tak skuteczne dotarcie do podopiecznego, by sam potrafił odnaleźć w sobie inspirację i dostrzegł możliwości działania. Coaching może dotyczyć różnych dziedzin życia: technik przywództwa, pracy w grupie, wystąpień publicznych czy sfery osobistej. Agnus McLeod przeanalizował wszystkie dostępne metody coachingu i na ich podstawie opracował własną koncepcję, w której najsilniejszym punktem jest właśnie osoba trenera. To od jego kreatywności, potencjału i otwartości na potrzeby innych zależy rozwój klientów, którymi się opiekuje. McLeod pokazuje metody porozumiewania się, rozwiązywania konfliktów i rozładowywania napięć, podaje przykłady wizualizacji i metafor, które można stosować w coachingu. Zwraca również uwagę na jego pułapki i podpowiada, jak unikać błędów. W książce znajduje się słownik najważniejszych pojęć związanych z coachingiem.
Agnus McLeod, Mistrz coachingu. Podręcznik dla menedżerów, HR-owców i trenerów, tłum. Magda Witkowska, Helion, Gliwice 2008

Medycyna
Przełom w leczeniu raka piersi
Cis-platyna podawana w leczeniu przedoperacyjnym kobietom z nowotworem sutka, które są nosicielkami zmutowanego genu BRCA1, powoduje całkowitą lub niemal całkowitą remisję i zniknięcie guzów. Taka terapia u 30 pierwszych pacjentek przyniosła znakomite rezultaty. Naukowcy z Międzynarodowego Centrum Nowotworów Dziedzicznych Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie stwierdzili też, że podawane standardowo tzw. taksany nie są skuteczne. Szczegółowe wnioski z pierwszych na świecie tego typu badań klinicznych opublikuje pismo „Breast Cancer Research and Treatment”. Cis-platyna jest znana w onkologii od ponad 30 lat, ale dopiero jej zastosowanie w połączeniu z badaniami genetycznymi pozwoliło wykorzystać jej skuteczność. W Polsce zmutowany gen BRCA1 może występować u ok. 100 tys. kobiet. Ryzyko raka piersi jest w tej grupie większe o dwie trzecie. Doniosłe odkrycie zespołu prof. Lubińskiego (na zdjęciu) daje szansę na postępy w terapii celowanej, dzięki której pacjenci o określonych cechach genetycznych będą mogli otrzymywać najskuteczniejsze dla siebie leki.

internet
Odwrót telefonów stacjonarnych

Prawie jedna czwarta gospodarstw domowych w Europie zrezygnowała z telefonów stacjonarnych na rzecz komórkowych, a 22% do rozmów telefonicznych używa domowego komputera – takie wyniki przynosi ogólnoeuropejski sondaż przeprowadzony na 27 tys. gospodarstw domowych. Jest to wynikiem coraz szerszego dostępu do internetu – ma go już prawie połowa (49%) europejskich gospodarstw domowych, a coraz więcej korzysta z łącza szerokopasmowego (36%, o 8% więcej niż w końcu zeszłego roku). Większość gospodarstw domowych korzysta z dostępu do internetu za pomocą asynchronicznego cyfrowego łącza abonenckiego (ADSL) (59%, wzrost o 4% w porównaniu z rokiem ubiegłym). Jednocześnie co piąty korzystający z internetu ma problemy z połączeniem lub uważa, że usługi internetowe są za drogie.
Kłopoty mają też użytkownicy telefonii komórkowej – 28% skarży się, że zostaje czasami rozłączonych albo nie zawsze może się połączyć ze swoją siecią. 12% gospodarstw domowych (o 5% więcej niż zimą 2007 r.) odbiera także cyfrową telewizję naziemną, a co dziesiąta rodzina ogląda telewizję za pomocą więcej niż jednego źródła (anteny, sieci kablowej, sieci satelitarnej, internetu).

Archeologia
Korona w grobie wodza
Archeolodzy w Peru znaleźli grób indiańskiego wodza, zmarłego 1,6 tys. lat temu, a więc na długo przed rozkwitem cywilizacji Inków. Odkrycia dokonano w prowincji Lambayeque, prawie 800 km na północ od stolicy kraju, Limy. Naukowcy są zachwyceni, ponieważ grób jest nietknięty, nie złupili go rabusie. Szczątki wodza owinięte są w trzcinę. Zmarłemu dano na drogę w zaświaty pozłacaną maskę miedzianą, pozłacane korony, misternie wykonane kolczyki, pierścień oraz srebrne naszyjniki. Wódz żył w czasach kultury Moche, która rozwijała się w latach 100-800 n.e. Indianie Moche wznosili monumentalne piramidy oraz budowle, uważane przez niektórych historyków za najstarsze w Ameryce Południowej.

Medycyna
Transplantacje i płeć
Płeć dawcy i biorcy odgrywa podczas transplantacji nerek większą rolę, niż do tej pory przypuszczano. Do takiego wniosku doszli lekarze z Bazylei, którzy przedstawili wyniki swych badań na łamach fachowego magazynu „Lancet”. Zespół szwajcarskich medyków, na którego czele stoi Alois Gratwohl, przeanalizował dane prawie 200 tys. osób, które w latach 1985-2004 otrzymały nową nerkę. Okazało się, że, ogólnie rzecz biorąc, transplantacje nerki żeńskiej częściej kończą się niepowodzeniem niż nerki męskiej. Najczęściej jednak dochodzi do odrzucenia przeszczepu nerki męskiej przez kobietę. Ryzyko, że przeszczepiony organ zostanie odrzucony w ciągu roku po operacji, jest w tym przypadku o 11% wyższe niż przy innych kombinacjach dawcy i biorcy. Przypuszczalnie zjawisko to powoduje reakcja obronna kobiecego organizmu na „obcy”, męski chromosom Y. Badacze apelują, aby podczas transplantacji brać pod uwagę także aspekt płci, ale twierdzą, że jest jeszcze za wcześnie, aby wzywać do przeszczepów wyłącznie jednopłciowych.

technologie
Przestępca się nie zmyje
Pobieranie śladów daktyloskopijnych od czasu wprowadzenia tej metody właściwie się nie zmieniło – polega na pokryciu przedmiotów, na których pozostały ślady dłoni przestępcy, argentoratem przy użyciu delikatnego pędzelka. Argentorat to proszek o mikronowych wielkościach ziarna, sporządzony ze stopu aluminium. Stosowane są różne jego odmiany, w zależności od powierzchni, na jakiej ma być ujawniany ślad: proszki zwykłe, ferromagnetyczne lub fluorescencyjne. Teraz możliwe będzie również pobieranie śladów z powierzchni mokrych, np. z wanny, dzięki proszkowi z nanocząsteczek tlenku cynku opracowanemu na University of Technology w Sydney przez zespół dr. Andrew McDonagha. Tlenek cynku przywiera do śladu – i tylko do śladu, podłoże pozostaje czyste – tworząc struktury krystaliczne rzędu 1 mikrometra (obecne proszki – 10 mikrometrów). Dodatkową zaletą jest zdolność świecenia w promieniach UV bez dodawania jakichkolwiek barwników.