Eureka

Autor: Przegląd | 27 sierpnia, 2006

Technologie
Niewidzialny radar
Naukowcy w kilku krajach pracują nad superradarem, którego sygnał praktycznie jest nie do wykrycia. Konwencjonalny radar wysyła krótkie, mocne impulsy i oblicza położenie obiektu na podstawie jego wyraźnego echa. Łatwo jest jednak namierzyć położenie tego urządzenia. Radar „niewidzialny” emituje przez dłuższy czas sygnały słabe, wtapiające się w elektromagnetyczny szum atmosfery (fale elektromagnetyczne wysyłają gwiazdy, błyskawice, telefony komórkowe, świece zapłonowe i tysiące innych źródeł). Tak ukryty sygnał sprawia, że radar w praktyce jest niemożliwy do zlokalizowania. Eric Walton, inżynier z Ohio State University, zapewnia, że może zbudować superradar z materiałów, wartych ogółem nie więcej niż 100 dol. Na ten wynalazek czekają niecierpliwie wojskowi i funkcjonariusze tajnych służb.

Medycyna
Naukowcy o dopingu
Niedawno głośno było o aferach dopingowych kolarza Floyda Landisa i sprintera Justina Gatlina. Wpróbkach ich moczu wykryto nadmierne stężenie testosteronu. Najważniejsza dla sędziów okazała się jednak nie ilość tego męskiego hormonu, która w pewnych wypadkach może się zmieniać, ale pochodzenie tego związku. Do badań próbek zastosowano najnowocześniejszą ze znanych metod, polegającą na analizie ilości izotopów węgla C-12 i C-13. W testosteronie naturalnym stosunek jednych atomów do drugich jest podobny i stały, natomiast w testosteronie syntetycznym znajduje się mniej atomów cięższego izotopu. I właśnie ten sposób analizy pozwolił stwierdzić, że do organizmów sportowców wprowadzono hormon sztuczny. Autorzy tej metody, która jest na razie droga i skomplikowana, chcą, aby była ona wykorzystywana podczas igrzysk olimpijskich w Londynie w 2012 r.

Technologie
Polscy Wandalowie
Jakież było zaskoczenie archeologów, gdy w Łętowicach koło Tarnowa (Małopolskie) odkryli groby wschodniogermańskiego plemienia Wandali. Część grobów znajdowała się na podwórku jednej z nieruchomości, resztę naukowcy spodziewają się odkryć w ogródku. Okazuje się, że już 20 lat temu gospodarz, stawiając budynki gospodarcze, natknął się na starożytne urny. W tym roku archeolodzy dokładnie przekopali obejście jego domu i znaleźli dwa groby ciałopalne – urnę z prochami kobiety i grób jamowy wojownika, z fragmentami oszczepu i tarczy.
Zdaniem archeologów, na terenie dzisiejszych Łętowic znajdowała się na początku naszej ery osada Wandali. Prawdopodobnie aż do IV w. kontrolowali oni szlaki handlowe w dorzeczu Wisły i Odry.

Klimatologia
Alpy trzeszczą
Naukowcy szwajcarscy ostrzegli w obszernym raporcie, że zmiany klimatyczne zagrażają najwyższym górom Europy. Alpejskie lodowce kurczą się, odsłaniając nagie skały, które dotychczas nie były atakowane przez wodę i wiatr. Wieczny dotychczas lód w wyższych partiach gór teraz topi się i znów zamarza, co niszczy skałę. Coraz częściej spadają głazy, trzeba więc zamykać szlaki turystyczne. Wielkie lawiny skalne mogą zagrozić miejscowościom górskim. Jeśli temperatury lata w Europie wzrosną o 3 stopnie, co wydaje się prawdopodobne, do końca obecnego stulecia Alpy stracą 80% swych lodowców.

Genetyka
Płeć genów
Na łamach „Molecular Psychiatry” naukowcy udowadniają, że inne geny mogą odpowiadać za predyspozycje do autyzmu u chłopców, inne u dziewczynek. Zdaniem autorów tych badań, odkrycie ułatwi poznanie biologicznego podłoża autyzmu, poważnego zaburzenia w rozwoju mózgu.
Najnowsze badania wskazują też, że inne geny odgrywają rolę w rozwoju autyzmu pojawiającego się we wczesnych latach życia dziecka, inne zaś – w rozwoju jego późniejszej postaci, nazywanej zamiennie regresywną.
Naukowcy z zespołu Schellenberga przeanalizowali DNA pozyskane od członków 169 rodzin, w których przynajmniej dwóch synów miało objawy autyzmu. Wykonano też analizę, która uwzględniała podział na rodziny z przypadkami wczesnego autyzmu oraz rodziny z postacią późniejszą. W rezultacie tych obserwacji naukowcy stwierdzili, że geny ogólnie predysponujące do autyzmu znajdują się na chromosomie 7. Istnieją jednak też geny związane z ryzykiem tego zaburzenia wyłącznie u chłopców – na chromosomie 11 oraz wyłącznie u dziewczynek – na chromosomie 4.

Astronomia
Kolejna polska kometa
Na początku sierpnia polski astronom, Arkadiusz Kubczak, odkrył nową kometę. Odkrycie było możliwe dzięki analizie zdjęć fotosfery Słońca nadesłanych przez sondę kosmiczną SOHO (Solar and Heliospheric Observatory). Wykonano je za pomocą szerokokątnego koronografu spektroskopowego (LASCO – Large Angle Spectrometer Coronagraph). Nowa kometa należy do rodziny Kreutza. To komety, które wędrując przez nasz układ planetarny, zbliżają się tak blisko Słońca, że niemal ocierają się o fotosferę. W tym rejonie temperatury są tak wysokie, że komety bardzo szybko wyparowują.

Internet
Przyszłość w wideo online
Firma badawcza In-Stat opublikowała raport, z którego wynika, że rynek usług wideo online wzrośnie do 2010 r. ponaddziesięciokrotnie. Szacunki prowadzone przez In-Stat pokazują, że w 2005 r. z serwisów wideo korzystało 13 mln gospodarstw domowych na świecie. W 2010 r. ma to być już ponad 131 mln. Autorzy raportu przewidują także, że liczba gospodarstw domowych na świecie, które mają szerokopasmowy dostęp do internetu, zwiększy się ze 194 mln w 2005 r. do 413 mln w 2010 r. Z tych, które obecnie posiadają internet szerokopasmowy, 12,8% korzysta z usług wideo online. Raport dotyczy tzw. Online Content Aggregators, czyli rozbudowanych serwisów online. Zostały do nich zaliczone m.in AOL, Google, Yahoo!, MSN oraz Apple.

Medycyna
U źródeł choroby
Polscy naukowcy, pracujący w Medical College of Georgia, poznali szczegóły dotyczące pochodzenia i działania komórek chroniących tkanki organizmu przed autoagresją układu odporności. Na łamach sierpniowego wydania pisma „Immunity”
dr Leszek Ignatowicz i dr Rafał Pacholczyk piszą o badaniach szczególnej grupy komórek odporności – tzw. limfocytów T regulatorowych (TR). Można je też nazwać policją układu odpornościowego, bo ich zadaniem jest pilnowanie innych limfocytów T, by te nie atakowały własnych tkanek i nie powodowały chorób autoimmunologicznych.
Żeby prawidłowo kontrolować inne limfocyty T, komórki TR uczą się je rozpoznawać. Przechodzą specjalistyczne szkolenie, w trakcie którego wzbogacają się o odpowiedni zestaw receptorów. Zestaw ten służy do identyfikacji cząsteczek (tzw. antygenów) typowych dla komórek własnego organizmu.

Medycyna
Pacjenci uruchamiają alarmy
Pacjenci leczeni radioizotopami mogą włączać systemy do wykrywania promieniowania. Takie urządzenia znajdują się m.in. na lotniskach. Przed taką ewentualnością ostrzegają brytyjscy naukowcy na łamach „British Medical Journal”. Lekarze ze Szpitala Miejskiego w Birmingham opisali przypadek ich pacjenta, który z powodu choroby tarczycy leczony był radioizotopem jodu I-131. W czasie podróży do USA, a było to sześć tygodni po zakończeniu terapii, uruchomił czujnik radiologiczny na lotnisku. W wyniku zajścia został zatrzymany, a następnie szczegółowo przeszukany i przesłuchany. Na szczęście miał ze sobą kartę lekarską, dzięki czemu po pewnym czasie został wypuszczony.

Zwierzęta
Ptaki na wymarciu
Zdaniem Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków, do czerwonej księgi gatunków zagrożonych wymarciem może wkrótce trafić nawet 20 gatunków ptaków uważanych dotąd w Polsce za pospolite i niezagrożone. Najsilniejsze spadki liczebności odnotowano dla dzierlatki, świergotka polnego, wrony, sikory ubogiej, szczygła, muchołówki małej, kulczyka, błotniaka stawowego, a także mazurka i kopciuszka.
Skalę problemu ilustruje przypadek szczygła, którego krajowa populacja zmalała w ciągu zaledwie pięciu lat aż o 43%. Co gorsza, nie do końca znane są przyczyny tak silnych spadków liczebności wielu ptaków.

Ekologia
Brudny deszcz
Najbardziej skażony deszcz pada na Śląsku – to wynik badań pracowników Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Piotrkowie. Szkodliwy dla zdrowia człowieka jest szczególnie kadm, który w dużym stężeniu może powodować zatrucia. Mikroelementy z wody opadowej wnikają do gleby, przedostają się do warzyw. Kadm i siarczany mogą znajdować się m.in. w marchwi, burakach, kalarepie, pietruszce i ziemniakach. Zawartość pierwiastków w wodach opadowych jest szczególnie duża po dłuższych okresach suszy.

Archeologia
Toruńskie cmentarzysko
Grupa studentów Instytutu Archeologii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika podczas badań w okolicach Płonkowa natknęła się na relikty dwóch kościołów wzniesionych w latach 1571 i 1754. W ich sąsiedztwie odkryto również cmentarz, który funkcjonował przez ponad 500 lat.
Płonkowo było kiedyś własnością rodów Pomianów, Kaczkowskich i Dąmskich. Zmarłych członków tych rodzin chowano z wielkim przepychem. Do grobu wkładano czasem monety, które ułatwiają datowanie poszczególnych znalezisk od XIV do XIX w. Kobiety i dzieci z rodzin szlacheckich na głowach miały jedwabne czepki zdobione złotą owijką. Przy zmarłych znaleziono także medaliki, krzyżyki i biżuterię.