Eureka

Autor: Przegląd | 8 lipca, 2007

MEDYCYNA

Trzymajcie dzieci w cieniu
Duża dawka promieniowania słonecznego przyjęta w dzieciństwie może mieć wpływ na późniejsze występowanie nowotworów skóry, w tym najgroźniejszego z nich – czerniaka. Chodzi przy tym nie o opalanie, ale w ogóle o pobyt na dworze. Dermatolodzy z Uniwersytetu Północnej Karoliny kierowani przez dr Nancy Thomas badali związek między genami guza nowotworowego a stopniem ekspozycji na słońce u 214 pacjentów z USA i Australii, u których wykryto czerniaka. Pod uwagę brano poziom promieniowania w miejscach urodzenia pacjentów, a także w miejscach, gdzie mieszkali oni w wieku 10, 20 lat itd. Stwierdzono, że pacjenci, u których wystąpił czerniak z tzw. mutacją BRAF, byli najbardziej narażeni na promieniowanie ultrafioletowe do 20. roku życia. Co ciekawe, mieli oni także najwięcej znamion, będących ważnym czynnikiem ryzyka w raku skóry. Dr Thomas przypuszcza, że być może dzieje się tak dlatego, iż młoda, gwałtownie rosnąca skóra jest szczególnie wrażliwa na promieniowanie ultrafioletowe. Nie oznacza to jednak, że w późniejszym wieku można się wystawiać na słońce. Inny podtyp czerniaka, charakteryzujący się mutacją genu NRAS, był ściśle związany z ekspozycją na promieniowanie UV w wieku lat 50.

Kobiecy udar mózgu
Panie w średnim wieku są dwukrotnie bardziej narażone na udar mózgu niż ich rówieśnicy. Zespół pod kierunkiem dr Amytis Towfighi z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles przeanalizował informacje o 17 tys. osób, spośród których 606 przeszło udar mózgu w latach 1999-2004. Okazało się, że kobiety w wieku 45-54 lata dwukrotnie częściej padały ofiarą udaru niż panowie. W grupach o 10 lat starszej i młodszej takich różnic nie było. Być może przyczyną tego zjawiska jest częstsze występowanie u kobiet choroby wieńcowej i większy obwód pasa. Powszechnie lekarze uważają, że obwód pasa u pań powyżej 88 cm, a u panów 102 cm świadczy o otyłości mogącej mieć zły wpływ na stan zdrowia. Dr Towfighi zwróciła uwagę na fakt, że chociaż mężczyźni w wieku 35-44 lata mają wyższy poziom cholesterolu we krwi niż kobiety, to potem jego poziom nie zmienia się, natomiast u pań rośnie. Podobnie ciśnienie krwi szybciej rośnie u kobiet (8-10 mm na każde 10 lat) niż u mężczyzn (4-5 mm).

Seks po amerykańsku
29% mężczyzn i 9% kobiet uprawiało seks z co najmniej 15 partnerami – takie wyniki przyniosły ogólnonarodowe badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych w latach 1999-2002. Objęto nimi ponad 6,2 tys. dorosłych osób w wieku od 20 do 59 lat. Dla uzyskania bardziej wiarygodnych wyników ankietę przeprowadzono z wykorzystaniem komputerów. Uczestnicy pozostawieni sami w pokoju słyszeli w słuchawkach pytanie i wybierali odpowiedź na ekranie. Średnio mężczyźni przyznawali się do siedmiu partnerek, kobiety zaś do czterech kochanków. Doświadczenia seksualne miało 96% dorosłych Amerykanów. Wśród osób, które nigdy nie zawarły związku małżeńskiego, tylko 11% żyło w cnocie. Pierwsze kontakty seksualne 16% mieszkańców USA miało przed 15. rokiem życia, tylko 15% z rozpoczęciem współżycia czekało do ukończenia 21 lat. Najbardziej kochliwi są Afroamerykanie. Minimum 15 partnerów miało tu 46% mężczyzn i 13% kobiet.

BIOLOGIA

Lodowe góry życia

Coraz więcej gór lodowych odrywa się od Antarktydy. Ich wpływ na morskie ekosystemy oceniali amerykańscy naukowcy pod wodzą Kennetha L. Smitha z Instytutu Badawczego Akwarium w Monterey Bay, badając góry lodowe na Morzu Weddella w pobliżu Półwyspu Antarktycznego. Wybrali dwie – mniejszą, o powierzchni 0,1 km kw., i większą, mającą przeszło 30 km kw. Okazały się one oazami bogatymi w zabrane z lądu życiodajne substancje, pobudzającymi rozwój planktonu i kryla w promieniu 3,7 km i przyciągającymi morskie ptaki. Biorąc pod uwagę liczbę gór lodowych na tym akwenie, „użyźniają” one około 40% jego powierzchni.

GEOLOGIA

Było sobie raz jezioro…
…i zniknęło w ciągu kilku tygodni. Pod koniec maja strażnicy leśni z parku narodowego Bernardo O’Higgins w Chile zauważyli, że lodowcowe jezioro Témpanos o powierzchni ok. 10 km kw. opróżniło się. O ile w marcu było jeszcze pełne, teraz zostały po nim tylko nieliczne lodowe bloki, kiedyś unoszące się na jego powierzchni. Według chilijskich glacjologów, nie jest to wcale takie rzadkie w Patagonii, rejonie bardzo aktywnym geologicznie. Być może przyczyną jest zjawisko znane na Islandii jako jökulhlaup – gwałtowny wypływ wód glacjalnych po przerwaniu zapory lodowej w wyniku nacisku wody gromadzącej się w lodowcu. Na miejsce zdarzenia wybiera się ekipa geologów i glacjologów.

FIZYKA

Niemieccy i brytyjscy naukowcy stworzyli najmniejszy i najprostszy ze wszystkich możliwych płatek śniegu. Ten maleńki lodowy kryształ składa się z zaledwie sześciu cząsteczek wody. Uformowany został na specjalnie przystosowanej powierzchni metalowej o temperaturze zaledwie pięciu stopni powyżej zera absolutnego. Minipłatek specjaliści z londyńskiego Centrum Nanotechnologii i uniwersytetu w Hanowerze mogli obserwować tylko w ogromnym powiększeniu pod mikroskopem elektronowym. Okazało się, że cząsteczki wody tworzące kryształ łączą się ze sobą z różną siłą (do tej pory sądzono, że wszystkie złącza w krysztale lodowym są równie mocne). Cząsteczki lodowe tworzą się w atmosferze wokół ziarenka pyłu lub kurzu – w ten sposób powstają chmury. Twórcy najmniejszego płatka śniegu mają nadzieję, że dzięki swemu odkryciu lepiej poznają proces tworzenia się chmur, które kształtują klimat Ziemi.

ZWIERZĘTA

Masowa śmierć żółwi morskich

Tysiące żółwi morskich giną każdego roku w sieciach rybackich u wybrzeży Indii, i to w rejonach, gdzie połowy są zakazane. W pobliżu plaż stanu Orissa, jednego z najuboższych w kraju, od października do maja gromadzi się na gody ponad połowa światowej populacji żółwi oliwkowych (Lepidochelys olivacea). Niestety wiele z nich ginie zaplątanych w sieci, nie mogąc wypłynąć na powierzchnię, by zaczerpnąć powietrza (pod wodą wytrzymują ok. pół godziny) – według ekologów 100 tys. dorosłych żółwi w ciągu ostatnich dziesięciu lat. Wymierającemu gatunkowi dodatkowo zagraża szybka industrializacja wybrzeży Orissy i budowa portów w sąsiedztwie plaży, na której składa jaja najwięcej żółwi.

INFORMATYKA

Komputery nie lubią lata

Upał, pioruny czy zalanie sprzętu podczas ulewy to często zdarzające się latem sytuacje, które powodują utratę danych z komputerowych dysków. Warto zatem zadbać, aby temperatura i wilgotność w pomieszczeniu, gdzie znajduje się komputer, nie była zbyt wysoka. Jeżeli nie ma klimatyzacji, trzeba zapewnić dobre wietrzenie lub umieścić dodatkowe radiatory albo wentylatory na dyskach. W internecie dostępne są bezpłatne programy (m.in. CPUCool czy Motherboard Monitor) sprawdzające temperaturę pracy komputera i alarmujące o przegrzaniu. Gdy komputer w upale zaczyna szwankować, nie należy zdejmować obudowy (warto za to sprawdzić, czy jej wloty są drożne i ewentualnie je odkurzyć), tylko wyłączyć go na jakiś czas. W czasie burzy lepiej odłączyć komputery i od prądu, i od sieci komputerowej, a laptopy zasilać z baterii, gdyż, po pierwsze, nawet listwy zabezpieczające nie są w stu procentach pewną ochroną, a po drugie, uszkodzenie może wywołać połączenie przez modem. Jeżeli już stanie się najgorsze, to pod bezpłatnym numerem 0800 90 90 90 można uzyskać poradę specjalistów z firmy Ontrack Odzyskiwanie Danych.

WYSTAWA

Projekt Norblin

Amerykanin Wally Gilbert, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii za opracowanie technologii szybkiego sekwencjonowania DNA, znany jest również jako artysta fotograf i w tej drugiej roli występuje teraz w Polsce, pokazując wystawę prac wykonanych w zeszłym roku w nieczynnej już fabryce Norblina w Warszawie. Artystyczna wizja fabryki i zgromadzonych tam urządzeń przedstawiana jest na wielkoformatowych płótnach, wkomponowanych w stałą ekspozycję maszyn fabrycznych. Wystawa jest częścią akcji BroNorblin, mającej na celu zachowanie obiektów dawnej fabryki jako niezwykłego zabytku architektury i kultury przemysłowej. Fotografie Gilberta można oglądać w Muzeum Przemysłu (dawna fabryka Norblina) przy ul. Żelaznej 51/53 w Warszawie do 31 lipca. Szczegóły: www.artinfo.pl.

PSYCHOLOGIA

Maluszki kłamczuszki

Dzieci kłamią jak z nut, a dorośli okazują się w tym wypadku naiwni jak dzieci. Leif Stromwall i jego koledzy z uniwersytetu w Göteborgu sfilmowali trzydzieścioro dzieci w wieku 11-13 lat, które poprosili o opowiedzenie dwóch historii, prawdziwej i wymyślonej. Nagrania pokazali studentom, a ci nie byli w stanie ich odróżnić. Mali kłamcy znakomicie uprawdopodabniali swoje opowieści licznymi szczegółami, opierając się na swojej wiedzy o podobnych wydarzeniach, i starali się zachować spokój. Rodzice, miejcie się na baczności!

ARCHEOLOGIA

Mumia kapłana

Brytyjscy archeolodzy odkryli w grobie oznaczonym jako KV 99 w słynnej Dolinie Królów pod Luksorem mumię najwyższego kapłana boga Amona. Kapłan o imieniu Sennefer żył 3 tys. lat temu w czasach XVIII dynastii i był, po faraonie, najbardziej wpływowym dostojnikiem w kraju, odpowiedzialnym za składanie ofiar i sprawy kultowe, a także zarządzającym ogromnym majątkiem świątyń. Podczas tych wykopalisk odnaleziono także mumie innych starożytnych Egipcjan, z których jeden prawdopodobnie zmarł na nowotwór mózgu, a drugi cierpiał na artretyzm.

CHEMIA

Herbata w pigułce
Czterej indyjscy naukowcy ze stanu Assam, słynącego ze znakomitej herbaty, opracowali „herbatę w pigułce”. Jak zapewnia jeden z wynalazców, Mridul Hazarika, tabletka jest całkowicie bezpieczna, można ją żuć lub ssać pod językiem, przy czym daje taki sam orzeźwiający efekt jak wypicie filiżanki prawdziwej herbaty. Ten osobliwy produkt ma pomóc ludziom, którzy nie mają czasu, aby delektować się herbatą, lecz bardzo tego potrzebują. Tabletkę można też rozpuścić w wodzie i otrzymać wyborny napój. Pigułka jest dostępna w dwóch wersjach herbaty – zielonej i czarnej. Indyjscy badacze mają nadzieję, że ich produkt podbije świat.

Kolumny opracowali: Agata Gogołkiewicz, Krzysztof Kęciek, Aleksandra Pańko i Joanna Wielgat