Eureka

Eureka

ARCHEOLOGIA

Grób indiańskiego władcy
Peruwiańscy archeolodzy Walter Alva i Luis Chero odkryli w prowincji Chiclayo na północy kraju znakomicie zachowany i bogato wyposażony grobowiec władcy lub dygnitarza z kultury Mochica. Zmarły co najmniej 1,7 tys. lat temu dostojnik spoczywa w drewnianym sarkofagu obitym pozłacaną blachą miedzianą. Głowę zmarłego zdobi diadem w kształcie ptaka. W sarkofagu znaleziono także naczynia ceramiczne oraz maskę przedstawiającą głowę zwierzęcia, zapewne jaguara. Ten grób jest jeszcze starszy niż odkryty w pobliżu w 1987 r. grobowiec innego władcy ludu Mochica, nazwanego Panem z Sipán (SeĽor de Sipán). Cywilizacja Mochica kwitła w północnym Peru w I-VII w. n.e. Niektórzy naukowcy uważają, że kres jej położyły zaburzenia klimatyczne, spowodowane przez fenomen El NiĽo – potężny ciepły prąd na Pacyfiku.

Niegroźna wulkaniczna zima?

Wielu naukowców uważa, że wybuch wulkanu Toba na północy Sumatry sprzed 74 tys. lat, jedna z najsilniejszych erupcji w historii, wywołał na Ziemi katastrofalną wulkaniczną zimę. Tymczasem z opisanych na łamach magazynu „Science” badań narzędzi kamiennych znalezionych podczas wykopalisk w indyjskim stanie Andhra Pradeś wynika, że jej skutki nie były dla ludzi aż tak dotkliwe, jak przypuszczano. Narzędzia znalezione bezpośrednio ponad warstwą popiołów nie różnią się specjalnie od znalezionych tuż pod nią, co wskazuje, że mieszkańcy tych terenów przetrwali klęskę. Ale najbardziej frapujące jest podobieństwo znalezisk do narzędzi wytwarzanych w tym czasie w Afryce. A to pokazuje, że przodkowie współczesnego człowieka trafili stamtąd do Indii wcześniej, niż sądzono.

ZDROWIE

Dynia dla cukrzyków

Dynia może przynieść ulgę osobom chorym na cukrzycę typu 1. Naukowcy z East China Normal University w Szanghaju doszli do wniosku, że ekstrakt z tego warzywa pomaga w regeneracji komórek trzustki odpowiedzialnych za produkcję insuliny, co pozwoli prawdopodobnie zmniejszyć dawki hormonu podawanego w zastrzykach. Na razie badania prowadzono tylko na szczurach, ale ich wyniki są bardzo obiecujące. Chińscy naukowcy wykorzystali do badań chińską dynię o biało-zielonej skórce. Okazało się, że chore na cukrzycę gryzonie, które przez miesiąc dostawały wyciąg z miąższu dyni, miały poziom insuliny tylko o 5% niższy niż zdrowe osobniki. U zdrowych szczurów wyciąg z dyni nie wpływał na liczbę komórek trzustki odpowiedzialnych za poziom insuliny. Być może równie dobroczynne skutki może mieć dynia dla ludzi, zwłaszcza dla osób zagrożonych cukrzycą lub we wstępnym stadium tej choroby.

Mężczyzna czyni zdrowym?
Przeciętny Szwed bierze rocznie ponad 40 dni zwolnienia chorobowego. Dociekliwe władze postanowiły sprawdzić, jakie są tego przyczyny. W Szwecji przeprowadzono więc szeroko zakrojone studium pod nazwą „Zdrowie i przyszłość”. Zebrano informacje od 4,6 mln obywateli, czyli prawie od połowy ludności. Pełne rezultaty studium będą znane w 2008 r., ale już teraz ujawniono, że Szwedki najrzadziej chorują w tych zakładach lub w firmach (np. budowlanych), w których większość personelu jest płci męskiej. Równowaga pań i panów w przedsiębiorstwie to już zagrożenie dla kobiecego zdrowia, natomiast w firmach, w których większość pracowników stanowią kobiety (komunikacja, reklama), choroby szerzą się wśród nich zatrważająco. Panowie natomiast znacznie lepiej tolerują zespoły pracownicze czysto lub prawie wyłącznie męskie. Trudno powiedzieć, jakie wnioski wyciągną z tego faktu bardzo popierający równouprawnienie płci urzędnicy w Sztokholmie.

Nadwaga gorsza niż jo-jo

Powszechnie uważa się, że efekt jo-jo, czyli wielokrotne chudnięcie i przybieranie na wadze może być groźniejsze dla organizmu niż stała nadwaga i utrudnia odchudzanie w przyszłości. Amerykańskie badania tego nie potwierdzają. Jedno z nich objęło 2,5 tys. otyłych kobiet i mężczyzn, odchudzających sięw oparciu o niskokaloryczną dietę. Wśród nich było 480 pacjentów, którzy odchudzali się już po raz czwarty. Nie stwierdzono żadnych różnic ani w tempie odchudzania, ani w poziomie ciśnienia krwi czy cholesterolu między odchudzającymi się po raz pierwszy i czwarty.
Natomiast naukowcy jednoznacznie stwierdzają, że stała nadwaga zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2, a także nowotworów, zwłaszcza jelita grubego, macicy i piersi. Badając ponad 10 tys. kobiet w wieku 50-79 lat stwierdzono, że większość pań z nadwagą była bardziej podatna na rozwój raka piersi.

TECHNOLOGIE

Sterowany językiem
Amerykańscy i brytyjscy inżynierowie skonstruowali wózek inwalidzki, który może bardzo ułatwić życie osobom całkowicie sparaliżowanym, można bowiem sterować nim za pomocą ruchów języka, i to przy zamkniętych ustach. Miniaturowy mikrofon umieszczony w uchu rejestruje ruchy języka, a specjalna aparatura elektroniczna przekształca je w komendy sterujące. Jak poinformował magazyn „New Scientist”, amerykańska firma Think-a-Move zamierza rozpocząć sprzedaż tego pojazdu, będącego dziełem specjalistów z brytyjskiego Southampton i amerykańskiego uniwersytetu Carbondale (Illinois), już w końcu bieżącego roku. Zdaniem specjalistów, ta technika może się okazać użyteczna także dla żołnierzy i strażaków, którzy podczas kierowania pojazdami i urządzeniami muszą niekiedy mieć wolne ręce.

ZWIERZĘTA

Szympansy wyprzedziły ludzi?

Szympansy wyprzedziły ludzi w ewolucyjnym wyścigu. Tak przynajmniej poinformował magazyn „Nature”. Oba gatunki rozdzieliły się 6 mln lat temu. Od tego czasu w organizmach szympansów wykształtowały się 233 „dobre” warianty genetyczne. Ludzie muszą się zadowolić 154. Szympansy mają też przewagę jakościową – ich nowe geny pomagają przetrwać stres. Nowe geny ludzkie natomiast ułatwiają przemianę materii kwasów tłuszczowych. Może to małpa pochodzi od człowieka, a nie odwrotnie?

Na ratunek nosorożcom

Zaledwie od 30 do 50 nosorożców z Borneo przetrwało w znajdującej się na tej wyspie malezyjskiej prowincji Sabah. Zwierzęta zagrożone są wyginięciem, tym bardziej że, jak twierdzą ekolodzy, organy płciowe samców produkują zbyt mało spermy, samice zaś cierpią na nowotwory dróg rodnych. Urzędnicy państwowi uważają jednak, że nosorożce żyjące na wolności są zdrowe, jest ich natomiast zbyt mało i nie mogą się spotkać w rozległej dżungli. Masidi Manjun, minister ochrony środowiska prowincji Sabah, nakazał więc utworzyć specjalny rezerwat dla nosorożców. Umieszczone w nim wielkie zwierzęta nie będą już miały problemów ze znalezieniem partnera. Czas pokaże, czy olbrzymy w rezerwacie będą skłonne do miłości. Nosorożec z wyspy Borneo jest podgatunkiem nosorożca sumatrzańskiego.

PALEOKLIMATOLOGIA

Lodowa podróż w czasie
Pod koniec 2005 r. dzięki odwiertowi na głębokość przeszło 3 tys. m naukowcy z programu EPICA (European Project for Ice Coring in Antarctica) uzyskali dostęp do 740 tys. lat historii ziemskiego klimatu zapisanej w lodzie. Nowy odwiert na stacji polarnej Dome Concordia dał ekipie Jeana Jouzela dodatkowe 120 m lodowego rdzenia i 60 tys. lat. Uzyskane informacje potwierdzają zmianę klimatu 400 tys. lat temu. Okresy między zlodowaceniami skróciły się i stały cieplejsze, ostatni okres największego ochłodzenia miał miejsce 20 tys. lat temu, a najcieplejszy, z temperaturami wyższymi o 4,5 stopnia od obecnych – 130 tys. lat temu.

EKOLOGIA

Deweloperzy w parkach narodowych
Parkom narodowym Bułgarii zagrażają żądni zysku inwestorzy. Właśnie toczy się batalia o należącą do sieci Natura 2000 Strandżę, gdzie ma powstać nadmorski ośrodek wypoczynkowy Golden Pearl. Firmie deweloperskiej udało się w Sądzie Najwyższym uzyskać uchylenie dekretu ministerialnego o utworzeniu tam parku narodowego, pod pretekstem, że niedokładnie określono w nim granice terenu chronionego. Rząd zapowiedział apelację, ale ekolodzy niepokoją się, że podobne roszczenia mogą dotyczyć ponad połowy obszarów chronionych.

PSYCHOLOGIA

Jak być (z) jedynakiem

W czasach ujemnego przyrostu naturalnego coraz częściej będziemy mieć do czynienia z jedynakami, czyli w stereotypowym odbiorze osobami samolubnymi i egoistami, którzy niczym czołg prą do sukcesu. Autorzy książki „Jedynacy” rzucają zupełnie inne światło na wychowanie i dorastanie bez rodzeństwa. Z rozmów z 60 jedynakami na temat ich dzieciństwa, doświadczeń szkolnych, związków i kariery zawodowej wynika, że takie „bycie pojedynczym” to szczególne doświadczanie samotności i braku wspólnoty z innymi dziećmi, które miało ogromne znaczenie dla późniejszych relacji z ludźmi. Analizy przeprowadzone w książce – jak przetrwać w pracy, w związku, podczas uroczystości itd. – są cenną informacją nie tylko dla samych jedynaków, lecz także dla ich rodziców, partnerów i przyjaciół. Oczywiście nie można wszystkiego zrzucać na dorastanie bez rodzeństwa, ale zarazem nie można całkowicie ignorować tego faktu, jeśli się chce nad sobą pracować.
Jill Piteathley, David Emerson, Jedynacy. Jak być (z) jedynakiem, tłum. Izabela Szyszkowska-Andruszko, Robert Waśkiewicz, Jacek Santorski & Co, Warszawa 2007


Kolumny opracowali: Krzysztof Kęciek, Aleksandra Pańko, Agata Gogołkiewicz i Joanna Wielgat 

Wydanie: 2007, 29/2007

Kategorie: Nauka

Napisz komentarz

Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy