Eureka

Autor: Przegląd | 21 października, 2007

ZDROWIE

Wszystko o nowotworach piersi

W październikową kampanię walki z rakiem piersi wpisuje się właśnie wydana książka dr Ruth H. Grobstein „Wszystko o raku piersi”. Dr Grobstein zawsze powtarza swoim pacjentkom, by nie oceniały szans wyzdrowienia na podstawie doświadczeń innych kobiet, tylko potraktowały swój przypadek indywidualnie. W książce odtwarza przebieg choroby, ale dzieli go na etapy, dzięki czemu można się odwołać do konkretnych, dotyczących danej pacjentki fragmentów. W każdym rozdziale omówione są nie tylko kwestie medyczne, lecz także wątpliwości i pytania pacjentek. Dodatkową wskazówką dla pań, jak się zachować w określonych sytuacjach związanych z chorobą, są schematy działania, czyli tzw. drzewka decyzyjne, poparte długoletnim doświadczeniem i wiedzą dr Grobstein. Atutem publikacji jest obszerny aneks z adresami centrów onkologicznych w Polsce (i wybranych zagranicznych), instytucji i stowarzyszeń oraz przydatnymi stronami internetowymi.

Ruth H. Grobstein, Wszystko o raku piersi. Co powinnaś wiedzieć, żeby podjąć właściwe decyzje, tłum. Ewa Pankiewicz, W.A.B., Warszawa 2007

Antybiotyk i udary mózgu
Antybiotyk minocyklina w znaczący sposób łagodzi następstwa udaru mózgu. Taki wniosek ze swych eksperymentów przedstawili izraelscy naukowcy na łamach magazynu „Neurology”. Badacze z uniwersytetu w Tel Awiwie leczyli 150 pacjentów w starszym wieku, u których nastąpił udar mózgu od 6 do 24 godzin przed rozpoczęciem terapii. Jedna grupa chorych otrzymywała minocyklinę, druga – tylko placebo. W grupie pierwszej negatywne dla zdolności poznawczych następstwa udaru ustąpiły niemal całkowicie, w drugiej właściwie nie nastąpiła poprawa. Prawdopodobnie minocyklina, należąca do grupy tetracyklin, zwalcza ogniska zapalne w mózgu i nie dopuszcza do obumierania neuronów.

Czy wiesz, jak siedzisz

Rozpoczęła się kampania społeczna pt. „Podziękuj siedzeniu” skierowana do każdego, kto dużo czasu spędza w pozycji siedzącej. Niestety, bardzo często fatalnie odbija się to na naszym kręgosłupie. Na bóle kręgosłupa i mięśni cierpi aż 9 mln Polaków. Dlatego ważne jest odpowiednie zorganizowanie miejsca pracy. Powinniśmy np. podpierać plecy, zwłaszcza w okolicy lędźwiowej, przedramiona opierać na podłokietnikach, unikać skręcania tułowia (najważniejsze elementy stanowiska pracy powinny być ustawione na wprost), przy pracy na komputerze mieć górną krawędź monitora na wysokości oczu lub niżej, dobrać wysokość fotela tak, aby jego krawędź nie powodowała ucisku pod kolanami itd. Szczegółowe wskazówki można znaleźć na stronie www.podziekujsiedzeniu.pl. Można też sprawdzić, czy nasze miejsce pracy jest odpowiednie. Wystarczy przesłać jego zdjęcie na adres siedzenie@podziekujsiedzeniu.pl, a ocenią to specjaliści z Centralnego Instytutu Ochrony Pracy.

Biustonosz ostrzega przed rakiem

Naukowcy z brytyjskiego uniwersytetu w Bolton pracują nad nowoczesnym biustonoszem, który wykrywa ogniska raka piersi we wczesnym stadium, zanim jeszcze utworzą się guzy. Ten osobliwy stanik będzie także określał postępy terapii nowotworu. W biustonoszu zamontowany jest system anten mikrofalowych, wykrywających zmiany temperatury komórek piersi. Poprzez polimerowe przewodniki dane o temperaturze kierowane są do komputerowego procesora, który określi stopień zagrożenia i w razie konieczności uruchomi alarm akustyczny lub wizualny. „To naprawdę ważny wynalazek”, zapewnia Brian McCarthy, dyrektor firmy TechniTex Faraday z Manchesteru, uczestniczącej w pracach nad niezwykłym biustonoszem.

ZWIERZĘTA

Pożyteczne żubry
Co słychać u polskich żubrów we Francji? W 2005 r. Białowieski Park Narodowy przekazał rezerwatowi Haut-Thorenc na południu kraju stado liczące
12 sztuk. Zwierzęta pasą się swobodnie na terenach rezerwatu i znakomicie udowadniają swą przydatność, wpływając na zmianę środowiska, w którym zamieszkały. Użyźniają glebę odchodami, zawierającymi także nasiona roślin gotowe do wykiełkowania w tak sprzyjających warunkach. Przedtem na metrze kwadratowym można było naliczyć od pięciu do siedmiu gatunków, teraz jest ich 30-40. Dywan sosnowych igieł, który utrudniał roślinom wzrost, przekształca się w próchnicę. Żubry objadają też niższe gałęzie drzew i krzewy, tworząc zielone groty, w których chronią się inne zwierzęta. Ale największą korzyścią jest zmniejszenie zagrożenia pożarowego – gleba stała się wilgotniejsza, mniej jest krzewów podsycających ogień i gałęzi, po których płomienie przenosiły się z drzewa na drzewo.

ARCHEOLOGIA

Wyprawa na dno Nilu
Egipscy archeolodzy zamierzają w poszukiwaniu starożytnych zabytków po raz pierwszy spenetrować dno Nilu. Wyprawę poprowadzi dr Zahi Hawass, kochający medialny rozgłos dyrektor Najwyższej Rady Starożytności w Kairze. Przebadany zostanie odcinek wielkiej rzeki między Asuanem a Abydos. W Asuanie znajdują się kamieniołomy granitu. Na rozkaz faraonów wykuwano tu monumentalne rzeźby i obeliski, które następnie wysyłano Nilem do Luksoru i Abydos. Z pewnością wiele statków zatonęło podczas żeglugi. Archeolodzy mają nadzieję odnaleźć pod warstwą mułu wraki okrętów i łodzi oraz granitowe rzeźby i ceramikę. Podczas wyprawy zostanie użyty aparat sonarowy podłączony do komputera znajdującego się na pokładzie łodzi motorowej.

TECHNOLOGIE

Uśmiech to klucz
Zamiast wpisywać hasło, wystarczy uśmiechnąć się do kamery. Program Banana Screen, który można bezpłatnie pobrać z internetu, rozpoznaje twarz i uśmiech osoby pracującej na komputerze. Napisał go w ramach pracy dyplomowej Gilles Florey, student Haute École Spécialisée de Suisse Occidentale ze szwajcarskiego Valais, wykorzystując technologię instytutu badawczego IDIAP, specjalizującego się w systemach identyfikacji rysów twarzy i głosu. A co z ponurakami, będą skazani na brak dostępu?

BIOLOGIA

Zapylanie podstępem

Należąca do sagowców australijska roślina z rodziny zamiowatych, Macrozamia lucida, podstępnie wykorzystuje do zapylania wciornastki (Cycadothrips chadwicki). Jak wyjaśnia w magazynie „Science” Irene Terry z uniwersytetu w Utah, owady te żywią się wyłącznie pyłkiem Macrozamia lucida i są jedynymi, które mogą ją zapylić, co odbywa się najwyżej raz w roku i trwa ok. czterech tygodni. Roślina wytwarza w tym okresie coś w rodzaju szyszki. Dostęp do pyłku na roślinach męskich jest możliwy, gdy rozchylają się łuski. Owady przywabione olejkiem eterycznym, beta-mircenem, żerują na szyszkach, pokrywając ciało pyłkiem. Między godz. 11 a 15 roślina podnosi swą temperaturę, stężenie olejku staje się wówczas nie do zniesienia dla owadów, które uciekają i wracają dopiero pod koniec dnia, gdy temperatura opada, a wtedy część z nich natrafia na rośliny żeńskie, również wydzielające zachęcająco słabe ilości beta-mircenu.

GEOLOGIA

Tajemnica bursztynu
Żywica i woda nie mogą się mieszać, dlatego naukowcy zastanawiali się, skąd w bursztynie, kopalnej żywicy drzew, często znajdują się skamieniałe szczątki wodnych zwierząt i roślin. Zjawisko to wyjaśnili dr Alexander Schmidt z Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie i prof. David Dilcher z Muzeum Historii Naturalnej na Florydzie. Odtworzyli proces powstawania bursztynu w Bałtyku przed 40 mln lat. Krople żywicy z drzew iglastych trafiały do stawów czy sadzawek i tam przyklejały się do ich powierzchni wodne stworzenia. Mogło być też tak, że zwierzątka najpierw umierały, a potem oblewała je żywica lub całe krople wody z żyjącymi w nich organizmami zostały oblane żywicą. Kiedy klimat się ocieplał, stawy wysychały, po czym powierzchnia lasów została przykryta osadami naniesionymi przez potop, tak że kawałki żywicy zostały dobrze zakonserwowane na miliony lat. Swoje badania naukowcy prowadzili na wschód od Gainesville na Florydzie. Okazało się, że w żywicy trafiającej do bagna zachował się prawie kompletny ekosystem bagna, nawet z bakteriami.
Dr Schmidt stwierdził, że najstarszy bursztyn zawierający ślady życia pochodzi sprzed 220 mln lat i został odnaleziony we włoskich Dolomitach, a najstarszy bursztyn z zatopionym owadem ma ok. 130 mln lat i pochodzi z Libanu. Większość bursztynów jest jednak znacznie młodsza, ma ok. 15-50 mln lat.

EDUKACJA

Zabawy z Einsteinem
Teorie z dziedziny fizyki pokazane w sposób zabawny i przystępny to zamysł interaktywnej wystawy z Museo Tridentino di Scienze Naturali z Włoch, którą do 15 września 2008 r. można oglądać w Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Projekt składa się z siedmiu działów prezentujących różne problemy naukowe. Zwiedzający dowiedzą się m.in., na czym polega zjawisko grawitacji i efekt wahadła Newtona, jak zachowuje się igła kompasu w polu magnetycznym, co to są dyfrakcja i interferencja, czym jest względność czasoprzestrzeni, na czym polega efekt lustra fenickiego i skąd się biorą obrazy iluzjonistyczne. Minigolf atomowy, gra w bilard światłem, relatywistyczny tramwaj, kabina luster, zabawa kolorem to tylko wybrane stanowiska, które zapewnią zabawę połączoną z nauką, zarówno dla najmłodszych, jak i dorosłych widzów. Zorganizowane grupy szkolne będą miały zapewnioną pomoc fachowców z dziedziny fizyki, którzy w przystępny sposób przybliżą dzieciom skomplikowane zagadnienia z nauk ścisłych oraz będą asystować w samodzielnie przeprowadzanych przez uczniów doświadczeniach. Szczegółowe informacje i rezerwacje: (22) 656 74 28 oraz (22) 656 74 29.

TECHNOLOGIA

Superbus na igrzyska
Prędkość do 250 km/godz. może rozwinąć superbus konstruowany przez inżynierów z Uniwersytetu Technicznego w Delft w Holandii. Pojazd ma napęd elektryczny, jest zatem przyjazny środowisku. Tę rewelacyjną prędkość może rozwinąć na specjalnych drogach, ale może też poruszać się po już istniejących autostradach. Przy jego konstrukcji wykorzystano najnowocześniejsze rozwiązania stosowane w samochodach Formuły 1 i w technologii kosmicznej. Jednorazowo superbus zabiera 30 pasażerów, z których każdy wchodzi osobnym wejściem. Niezwykły pojazd zaprojektowała jedna z najsłynniejszych specjalistek od aerodynamiki, Włoszka Antonia Terzi, która pracowała dla Ferrari i Williamsa, a duchowym ojcem projektu jest duński fizyk i astronauta Wubbo Ockels. Koszt pojazdu, który ma zrewolucjonizować transport publiczny, wyniesie ok. 8,5 mln euro. Do użytku superbus ma wejść ok. 2015 r., ale jego prototyp zostanie pokazany już podczas otwarcia igrzysk olimpijskich w Pekinie w sierpniu przyszłego roku.

Kolumny opracowali: Krzysztof Kęciek, Aleksandra Pańko, Joanna Wielgat i Agata Gogołkiewicz