Europejczyk z karabinem na ramieniu

Autor: Mateusz Mazzini | 26 marca, 2017

Ochotnicze organizacje paramilitarne pojawiają się w całej Europie. Ich cel – zatrzymać napływ muzułmanów

Od pierwszych dni lata 2015 r., gdy uchodźcy tysiącami szli przez kraje bałkańskie, słyszymy doniesienia o ruchach paramilitarnych, które z obywatelskiego powołania bronią granic Europy. Militaryzacja sprzeciwu wobec migrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki trwa więc niemal tak długo jak sam kryzys migracyjny. Wielu ekspertów i komentatorów uznało to wręcz za logiczną konsekwencję sytuacji politycznej. W obliczu wzrostu poparcia dla przeróżnych partii populistycznych i przy coraz powszechniejszym zagrożeniu terrorystycznym młodzi ludzie ochoczo łapiący za broń wydawali się zjawiskiem normalnym. A przynajmniej spodziewanym.

Większość z tych organizacji długo pozostawała niegroźna. Ot, gdzieś na Bałkanach kilku byłych wojskowych oraz paru prawicowych radykałów przebrało się w ciuchy z demobilu i przejechało kilka razy wzdłuż granicy. Media głównego nurtu bagatelizowały to zjawisko jako sezonowe, bez podstaw systemowych. Parawojskowi mieli zniknąć tak szybko, jak się pojawili. Wszystko wskazuje jednak na to, że będzie odwrotnie i siły ochotnicze staną się trwałym elementem europejskiego systemu bezpieczeństwa.

Floty i mundury

Z oczywistych względów sercem epidemii paramilitarnej są kraje Półwyspu Bałkańskiego. Tam napływ uchodźców dał się odczuć najmocniej. Na początku jednak obywatelskie patrole monitorujące zewnętrzne granice Unii nie były tak do końca obywatelskie. Pierwsze zorganizowane grupy powstawały bowiem z wyraźnej inspiracji i z pomocą logistyczną radykalnych partii politycznych. Już półtora roku temu internet podbijały wideoklipy promujące samorządowców węgierskiej ultraprawicowej partii Jobbik. Ubrani w bluzy khaki jeździli terenówkami po polach i łąkach południowych Węgier w poszukiwaniu nielegalnych imigrantów. Podobne materiały „promocyjne” rozprzestrzeniały się w Serbii czy Macedonii. Wówczas jeszcze prezentacja działań była bardziej komiczna niż przerażająca. Trudno bowiem wyobrazić sobie kilkutysięczną grupę uchodźców, która przestraszy się kilku mężczyzn, nawet dobrze zbudowanych, stojących na pace terenowej toyoty.
Dzisiaj jednak akcje przybierają coraz bardziej zinstytucjonalizowane formy. Zamiast przypadkowych samochodów z napędem na cztery koła mamy oznakowane floty pojazdów. Zwykłe bluzy ustępują miejsca uniformom z naszywkami. W szeregach organizacji paramilitarnych pojawia się też coraz więcej kobiet, menedżerów średniego szczebla dużych korporacji, przedsiębiorców, a nawet nauczycieli czy wykładowców akademickich. Spontaniczne oddziały pograniczników przestały być przystanią dla sfrustrowanych młodych radykałów i emerytowanych wojskowych. Przeciwnie – zahaczają o coraz to nowe kręgi społeczne, również dzięki przekazowi ideologicznemu.

Bułgarski ślad

Doskonałym przykładem instytucjonalizacji tych ruchów jest Bułgaria, o której niewiele pisze się w zagranicznej prasie, również polskiej, mimo że leży na jednym z głównych szlaków migracyjnych na północ Europy. Tamtejsi paramilitarni założyli Komitet Ocalenia Narodowego. Na jego czele stanął Vladimir Rusev, były zawodowy wojskowy, od kilku lat – jak sam mówi – zajmujący się popularyzacją treningu wojskowego i wskrzeszaniem ducha obronności w narodzie bułgarskim. Rusev, dokładnie przepytany niedawno przez reporterów dziennika „Los Angeles Times”, unika odpowiedzi na temat liczebności swojej organizacji. Twierdzi tylko, że zaawansowana logistyka pozwala mu na stały kontakt z jego ludźmi. Dzięki temu w chwili zagrożenia może momentalnie zmobilizować nawet 800 ochotników. Nie podaje nazwisk, ale chwali się, że do Komitetu należą znani przedsiębiorcy, celebryci i byli olimpijczycy.

Nawet reklama internetowa została przez Ruseva wydźwignięta na inny poziom. Podczas gdy Jobbik w swoim klipie objeżdżał pola, bułgarski KON wyemitował w styczniu na YouTube coś w rodzaju relacji z jednego z wypadów. Na filmie widać tereny przypominające pogranicze z Turcją, gdzie kilkunastu członków Komitetu w jednolitych mundurach i w maskach otacza grupę ok. 20 uchodźców, najpewniej z Bliskiego Wschodu.

Nie wiadomo, czy akcja naprawdę miała miejsce ani co ewentualnie stało się z uchodźcami po przejęciu ich przez oddział KON. Wiadomo na pewno, że działania Ruseva są odpowiedzią na coraz większe poczucie zagrożenia zwykłych obywateli. Nie tylko Bułgarii, ale większości europejskich krajów. Sam założyciel Komitetu Ocalenia Narodowego ostro protestuje, gdy dziennikarze nazywają jego organizację paramilitarną. Twierdzi, że od klasycznych bojówek różni ich to, że nie noszą przy sobie broni palnej (milknie jednak, gdy pyta się go o powód noszenia na patrolach długich noży). Anglojęzyczna strona Komitetu informuje również, że oddziały biorą na cel jedynie „islamskich ekstremistów, związanych z takimi organizacjami jak Państwo Islamskie, których działania terrorystyczne zagrażają bezpieczeństwu Europejczyków”. Rusev dodaje, że nigdy nie zatrzymują „prawdziwych uchodźców, zwłaszcza Syryjczyków” – KON przeciwdziała napływowi terrorystów.

Silni i słabi

I to być może jest główną przyczyną nagłego wzrostu popularności takich formacji jak oddziały Ruseva. Coraz więcej Europejczyków obawia się zagrożenia terrorystycznego w swoich krajach. Co gorsza, wielu nie wierzy już, że instytucje tradycyjnie zajmujące się walką z terroryzmem – wywiady wojskowe, Interpol czy Frontex – są w stanie zapewnić im bezpieczeństwo. Jak wynika z ostatniego badania Eurobarometru, opublikowanego w grudniu 2016 r., migracja i terroryzm to dwa największe problemy Unii według społeczeństw europejskich (wskazało je odpowiednio 42% i 35% respondentów). Ponadto jedynie 36% Europejczyków ufa rządom swoich krajów w kwestii zapewnienia bezpieczeństwa. Nieco więcej (44%) pokłada nadzieję w instytucjach unijnych, ale wciąż większość ankietowanych jest zdania, że istniejące organy nie radzą sobie z terroryzmem w Europie. Ochotnicze oddziały pograniczników wyrastają właśnie na gruncie tego braku zaufania. Europejczycy przestali wierzyć w tradycyjne metody uprawiania polityki bezpieczeństwa i być może ten aspekt zjawiska niepokoi najbardziej.
Warto przy tym zauważyć, że w przeciwieństwie do innych organizacji tego typu Komitet przynajmniej na razie nie flirtuje z nacjonalizmem. W manifeście swojej formacji Rusev zwraca się bowiem „do wszystkich mieszkańców Starej Europy”, nie tylko do Bułgarów. W jego wypowiedziach jest mnóstwo odniesień do „wspólnego europejskiego dziedzictwa” czy „kształtowanych przez pokolenia wartości”. Może to dawać nadzieję, że oprze się ksenofobicznym wpływom radykalnej prawicy czy populistów.

Rzut oka na paramilitarną mapę Europy każe jednak w to wątpić. Od Estonii po Grecję organizacje mnożą się jak króliki na wiosnę. Zdecydowana większość ma silny element nacjonalistyczny, nawet w nazwie. Jak twierdzi Ilvija Brugge z Łotewskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, grupy takie jak Litewska Unia Strzelecka, Łotewska Gwardia Narodowa, Estońska Liga Obronna, Ochotnicze Czeskie Siły Rezerwy czy Węgierski Front Samoobrony są blisko związane z prawicową ekstremą. Trudno zatem się spodziewać, że podczas akcji w terenie będą odróżniać „prawdziwych uchodźców od podszywających się pod nich terrorystów”.

Wydaje się, że instytucje unijne stoją w tej walce na straconej pozycji. Frontex od lat domaga się dodatkowych środków i wzmocnienia kadr, a kolejne szczyty unijne nie przynoszą zmian w tej kwestii. Liczby mówią same za siebie. W Bułgarii od wybuchu kryzysu migracyjnego służbę graniczną wzmocniono 88 funkcjonariuszami Frontexu. To dziesięciokrotnie mniej niż jest ochotników Ruseva.

Na szczęście sami Europejczycy wciąż wierzą w powodzenie tego projektu. Choć nie ufają już instytucjom w Brukseli, aż 69% wciąż uważa, że wspólna polityka migracyjna na szczeblu unijnym jest potrzebna. Miejmy nadzieję, że decydenci w rządach poszczególnych krajów, również w Warszawie, nie zignorują tego głosu.