I cóż, że ze Szwecji?

Od ponad 300 lat w Europie rozwija się bankowość centralna

Pierwszy na świecie bank centralny powstał dość późno, bo dopiero w 1668 r. w Szwecji. Przez setki lat europejscy władcy jakoś nie doceniali potrzeby powoływania takich instytucji. Oni osobiście decydowali o emisji i wartości pieniądza i nie bardzo chcieli rozstawać się z tymi prerogatywami. Dopiero konieczność odbudowy wielu krajów po XVII-wiecznych wojnach zdecydowała, że coraz częściej zaczęto myśleć o tworzeniu banków centralnych.
Nowoczesna bankowość wywodzi się generalnie z Włoch, więc zapewne tam wcześniej powstałaby centralna, państwowa instytucja tego rodzaju, ale przeszkodziło temu rozdrobnienie oraz dynamiczne relacje między licznymi włoskimi republikami i księstwami. Drugim po Szwecji krajem, w którym powstał bank centralny, była Anglia (1694). Na początku XIX w. funkcjonowały one w zaledwie 20 państwach. Pod koniec XX w. – w ponad 160.

Z woli cara i króla

W Polsce o potrzebie powstania banku centralnego zaczęto głośno mówić podczas obrad Sejmu Czteroletniego. Między innymi bankier Jędrzej Kapostas złożył propozycję powołania Banku Narodowego, mającego przywilej emisji pieniądza. Ostatecznie posłowie nie nadali jednak sprawie biegu, uznając, że dla przedstawicieli trzech państw zaborczych byłoby to nazbyt dużym przejawem usamodzielniania się Rzeczpospolitej.
I dopiero w 1828 r., gdy kraj utracił już niepodległość, na mocy dekretu cara Rosji tytułującego się też królem Polski Mikołaja I, utworzono bank centralny w Królestwie Polskim. Funkcjonował on do roku 1886, gdy jego kompetencje i środki finansowe przejął rosyjski Bank Państwowy.
Jeszcze w czasie I wojny światowej na ziemiach opanowanych przez Niemcy powstała Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa, która zaczęła emitować nową walutę – polską markę. W 1924 r. Sejm, realizując reformy Władysława Grabskiego mające naprawić skarb państwa, utworzył Bank Polski. Markę polską zastąpiono zaś złotym – jednostką pieniężną stosowaną w naszym kraju pod tą nazwą już w XV w. Wartość 1 złotego ustalono na równoważną 0,1687 g złota.
1 złoty był równy 1 frankowi szwajcarskiemu, parytet do dolara ustalono na poziomie 5,18 zł za 1 USD. 1 złoty odpowiadał 1 mln 800 tys. marek polskich.
Działalność Banku Polskiego przerwał wybuch II wojny światowej. Na terenie Generalnej Guberni działał Bank Emisyjny w Polsce, będący jednak instytucją niemiecką. Udzielał on kredytów, przyjmował depozyty, emitował okupacyjnego złotego – tzw. młynarki (od nazwiska Feliksa Młynarskiego, prezesa tegoż banku).

Powrót do źródeł

Po II wojnie światowej, w 1945 r., rozpoczął działalność państwowy Narodowy Bank Polski. W warunkach komunistycznej gospodarki nakazowo-rozdzielczej szybko stał się on monopolistą finansującym wszystkie dziedziny gospodarki. W PRL działały wyłącznie banki państwowe, będące faktycznie częściami NBP. Ale jeszcze przed reformami ustrojowymi, jakie nastąpiły w wyniku wyborów 4 czerwca 1989 r., doszło do poważnych zmian w NBP. W 1987 r. ze struktur NBP formalnie wyodrębniono bank PKO, który stał się samodzielnym bankiem państwowym. W 1988 r. podjęto zaś decyzję o wyłączeniu z NBP działalności depozytowej i kredytowej. Te zadania powierzono dziewięciu bankom państwowym, utworzonym w początkach 1989 r. na bazie oddziałów NBP w największych miastach (Warszawa, Kraków, Katowice, Poznań, Szczecin, Lublin, Łódź, Gdańsk, Wrocław). Banki te funkcjonowały na zasadach komercyjnych. W następnych latach, w wyniku prywatyzacji, zostały one przejęte przez banki zagraniczne, dynamicznie wkraczające do Polski. Narodowy Bank Polski, na mocy ustawy o NBP z 31 stycznia 1989 r., stał się zaś klasycznym bankiem centralnym, odpowiedzialnym za kondycję polskiego pieniądza.