Liberał w nauce

Autor: Andrzej de Lazari | 28 marca, 2005

Od książek prof. Walickiego rozpoczyna swe studia każdy naukowo interesujący się Rosją

„Przegląd Wschodni”, kwartalnik poświęcony historii Europy Wschodniej i Rosji, już po raz 12. przyznał swoje nagrody. W tym roku Nagrodę Specjalną otrzymał prof. Andrzej Walicki. Laudację, której obszerne fragmenty drukujemy poniżej, wygłosił prof. Andrzej de Lazari z Uniwersytetu Łódzkiego. (Red.)

Laudacja z okazji przyznania Andrzejowi Walickiemu Nagrody „Przeglądu Wschodniego”

Od 40 lat chylę czoła przed Andrzejem Walickim.
Mój Mistrz należy do tych uczonych, którzy w każdych okolicznościach zachowują wolność intelektualną. W rzeczywistości PRL świadomie ignorował wszelkie ideologiczne zakazy i nakazy w imię swej wolności. „Tym, co odróżniało mnie od partyjnych rewizjonistów – wspomina – był nacisk na wolność indywidualną, rozumianą przede wszystkim jako wolność od wszelkiej indoktrynacji, co z kolei pociągało za sobą dystansowanie się od bezpośrednich zaangażowań politycznych”.
Teraz Mistrz ignoruje „partyjność” współczesnej polityki, co nie znajduje uznania po prawej stronie sceny i wśród „nauczających” publicystów. Pozostaje niewzruszonym uczonym na przekór wszelkim koteriom politycznym.
Dzięki takiej postawie nie ma w dorobku Andrzeja Walickiego ani jednej książki, która utraciłaby wartość naukową i poznawczą. Świadczą o tym ostatnie wznowienia jego prac z lat 50.-60. („Idea wolności u myślicieli rosyjskich. Studia z lat 1955-1959”, Kraków 2000, to rozwinięta wersja książki „Osobowość a historia” z 1959 r.; „W kręgu konserwatywnej utopii. Struktura i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa”, Warszawa 2002, to wznowienie jego rozprawy habilitacyjnej z 1964 r., która stała się wzorcowym dziełem naukowej humanistyki).
Mistrz był i pozostał niewzruszonym liberałem w nauce. Pewnie dlatego wśród jego przyjaciół i korespondentów znaleźli się m.in. sir Isaiah Berlin oraz Czesław Miłosz. Dlatego jego książki publikowane były w Anglii, we Włoszech, Hiszpanii, Japonii i innych krajach kapitalistycznych. Dlatego zapraszano go z wykładami na najważniejsze uczelnie i uniwersytety świata. Nagradzany był m.in. przez międzynarodową fundację imienia zmarłego w 1953 r. wydawcy „Corriere della Sera” przyznającą Premio Balzan (1998 – jedna z najbardziej prestiżowych nagród w świecie nauk humanistycznych).
Do historii myśli filozoficznej Andrzej Walicki wszedł na stałe jako współtwórca (obok Bronisława Baczki, Leszka Kołakowskiego i Jerzego Szackiego) warszawskiej szkoły historii idei oraz jako najznakomitszy polski rosjoznawca, a także historyk filozofii polskiego romantyzmu. Opublikował kilkadziesiąt książek i ponad 200 artykułów w wielu językach.
Książki Andrzeja Walickiego są podręcznikami kilku pokoleń rosjoznawców i historyków myśli polskiej. Od nich rozpoczyna swe studia każdy przyszły filozof, historyk idei, filolog i politolog interesujący się Rosją. Mimo że pierwsza z nich (wspomniana „Osobowość a historia”) ukazała się w rzeczywistości „socjalistycznej” 46 lat temu, a kolejna („W kręgu konserwatywnej utopii”) 41 lat temu, wciąż pozostają lekturą obowiązkową na wszelkich studiach rosjoznawczych (filologicznych, filozoficznych i politologicznych). Nic nie straciły na aktualności i dlatego, jak wspomniałem, są wznawiane. To samo można powiedzieć o następnych jego „socjalistycznych” rozprawach: „Filozofia a mesjanizm”, „Rosyjska filozofia i myśl społeczna od Oświecenia do marksizmu”, „Stanisław Brzozowski – drogi myśli”, „Między filozofią, religią i polityką”, „Polska, Rosja, marksizm. Studia z dziejów marksizmu i jego recepcji”. Wszystkie były tłumaczone na język angielski, niektóre na inne języki. W okresie PRL Andrzej Walicki wydał również z własnym wstępem i przypisami m.in. dzieła filozoficzne Wissariona Bielińskiego, Mikołaja Dobrolubowa, Mikołaja Czernyszewskiego, Aleksandra Hercena, rosyjskich narodników, Jerzego Plechanowa, Karola Libelta, Sergiusza Hessena, Bronisława Trentowskiego, Augusta Cieszkowskiego i Stanisława Brzozowskiego.
Będąc na Zachodzie, Profesor zaczął wydawać swoje nowe prace najpierw w języku angielskim. Do najważniejszych należą: poświęcona pamięci Sergiusza Hessena „Legal Philosophies of Russian Liberalism”, (wydanie polskie: „Filozofia prawa rosyjskiego liberalizmu”), „The Enlightenment and the Birth of Modern Nationhood”, („Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej”) oraz „Marxism and the Leap to the Kingdom of Freedom. The Rise and Fall of the Communist Utopia”, („Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii”).
O ostatnim dziele, nagrodzonym Paszportem „Polityki”, Marek Styczyński, także uczeń Mistrza, napisał: „Andrzej Walicki stworzył imponujący ogromem model powstania, rozkwitu i zmierzchu ideokratycznej utopii, która jednostkowe wolności ludzkie złożyła na ołtarzu wyimaginowanej, gatunkowej wolności rodzaju ludzkiego. Nikt, kto odtąd zajmować się będzie historią komunistycznego eksperymentu, nie może „Marksizmu i skoku do królestwa wolności” pominąć. Dzieło to przekonuje dowodnie, że myśl ludzka potrafi być niesłychanie groźnym narzędziem mobilizującym ludzi, jeśli tylko posiada odpowiednią moc perswazyjną”.
I wreszcie nominacja do Nagrody Nike 2003 za tom „Rosja, katolicyzm i sprawa polska”. To kolejna rozprawa, bez której niemożliwe jest studiowanie i zrozumienie relacji polsko-rosyjskich na płaszczyźnie wzajemnego postrzegania się i polityki. (…)

*

Nagrody „Przeglądu Wschodniego” XII edycji za rok 2004 otrzymali

Nagrodę Krajową (ex aequo):
Irena Kadulska za pracę „Akademia Połocka. Ośrodek kultury na Kresach 1812-1820”
Emilian Wiszka za pracę „Emigracja ukraińska w Polsce 1920-1939”

Nagrodę w kategorii Edycji Źródeł (ex aequo):
Aldona Prašmanataite z Wilna za przygotowanie edycji Motiejus Valančius, „Namu užrašai” (biskup Maciej Wołonczewski, „Pamiętnik domowy”)
Bogumiła Berdychowska z Warszawy za przygotowanie edycji „Jerzy Giedroyc. Emigracja Ukraińska. Listy 1950-1982”

Nagrodę Specjalną:
Andrzej Walicki

Nagrodę im. Aleksandra Gieysztora:
Jerzy Pomianowski