Kompendium wiedzy o historii Mazowsza
Z zadowoleniem należy przyjąć ukazanie się kolejnego tomu „Dziejów Mazowsza”, obejmującego lata 1527-1794. Tym samym czytelnik otrzymuje od wydawcy obecnego tomu, jak i trzech poprzednich – Akademii Humanistycznej im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku – imponujące dzieło, historię Mazowsza opracowaną od czasów najdawniejszych po 1939 r.
Komitet redakcyjny tomu stanowią Adam Koseski, Zbigniew Morawski, Bronisław Nowak, Kazimierz Przybysz, Henryk Samsonowicz i Janusz Szczepański. Redaktorem zaś jest ceniony historyk Jan Tyszkiewicz, którego zainteresowania naukowe od lat związane są z dziejami Mazowsza. Jak pisze w przedmowie, dzieło przedstawia aktualny stan wiedzy z zakresu problematyki politycznej, gospodarczej, kulturalnej, a także konfliktów zbrojnych.
Tom składa się z 17 rozdziałów, których autorami są historycy zajmujący się różnymi aspektami historii Mazowsza. Otwiera go „Przegląd najważniejszych źródeł z XVI-XVIII wieku” Krzysztofa Wiśniewskiego. Autor ubolewa, że duża część źródeł do dziejów Mazowsza została zniszczona podczas II wojny światowej. Istniejące materiały archiwalne zostały wytworzone przez centralne i terytorialne organa i instytucje państwowe bądź samorządowe oraz instytucje kościelne, pochodzą także z archiwów prywatnych.
W kolejnym rozdziale Jan Dzięgielewski przedstawił życie polityczne na Mazowszu od końca XV do połowy XVII w. Mazowiecki parlamentaryzm XVI-XVIII w. został omówiony przez Jolantę Choińską-Mikę. Dariusz Główka scharakteryzował wieś mazowiecką, a Zbigniew Morawski mazowieckie miasta. Zagadnieniem ludności żydowskiej na Mazowszu zajął się Paweł Fijałkowski. Jan Tyszkiewicz wymienił najważniejsze klęski, jakie dotknęły Mazowsze w tamtym okresie – głód, powodzie, zarazy, pożary i nieurodzaje. Stosunki wyznaniowe i działalność duchowieństwa mazowieckiego opisał Waldemar Graczyk, który wspólnie z Jolantą M. Marszalską opracował także część tomu pt. „Zakony na Mazowszu od XVI do końca XVIII wieku”. Następne rozdziały poświęcono szkolnictwu. Andrzej Sołtan przedstawił szkolnictwo parafialne, a Radosław Lolo szkoły jezuickie. Sołtan kolejny swój rozdział poświęcił zagadnieniom związanym z książką i czytelnictwem, a Mazowszanom na Uniwersytecie Krakowskim w omawianym okresie przyjrzała się Aleksandra Sołtan-Lipska. W tomie nie mogło zabraknąć przedstawienia militarnych dziejów Mazowsza. Potop szwedzki, wielką wojnę północną, konfederację barską i powstanie kościuszkowskie przybliżył Wiesław Majewski. Zagadnieniu aktywności politycznej mazowieckiej szlachty poświęcony jest rozdział autorstwa Jerzego Urwanowicza, Janusz Szczepański przedstawił zaś Mazowsze w okresie insurekcji 1794 r. Obszerny tom zamyka rozdział o sztuce nowożytnej w tym regionie autorstwa Michała Wardzyńskiego.
Odbiór publikacji ułatwiają indeksy oraz wielość interesujących ilustracji, również kolorowych.
Słowa uznania należą się wydawcy, który zdołał skłonić tak wielu znakomitych badaczy do pracy nad dziejami Mazowsza, czego efektem jest imponujący tom. Usystematyzowano w nim dotychczasową wiedzę, a także przedstawiono nowe ustalenia. Niektóre rozdziały mogą stanowić doskonały punkt wyjścia do dalszych badań. Publikację należy uznać za najważniejszą syntezę dziejów Mazowsza w latach 1527-1794. Książka powinna też stanowić podstawowe źródło wiedzy dla młodzieży szkolnej na temat mazowieckiej ojczyzny. Dlatego należałoby zadbać o jej obecność w bibliotekach szkolnych oraz o jej wykorzystywanie w praktyce nauczycieli historii.
Należy podkreślić, że sponsorem tej potrzebnej i ważnej książki jest Polski Koncern Naftowy ORLEN SA. Zainteresowanie płockiego giganta naftowego sprawami nauki należy uznać za niezwykle cenne. Świadczy ono o dalekowzroczności władz firmy. Publikacja została dofinansowana także przez Akademickie Towarzystwo Edukacyjno-Naukowe ATENA.
Autor jest profesorem, pracownikiem Szkoły Wyższej im. Pawła Włodkowica w Płocku
Dzieje Mazowsza, praca zbiorowa pod red. Jana Tyszkiewicza, t. 2, lata 1527-1794, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk 2015
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy