Tylko 20,9% Polaków uznaje, że budowa IV RP jest konieczna, podczas gdy 48,6% propozycję budowy IV Rzeczypospolitej wyraźnie odrzuca
W ostatniej kampanii wyborczej do parlamentu pojawiło się hasło budowy IV RP. Lansowane ono było przede wszystkim przez Prawo i Sprawiedliwość, lecz także Platforma Obywatelska nie sprzeciwiała się tej idei. IV RP miała być odpowiedzią na dotychczasową transformację, odrzuceniem jej błędów i „patologii”. III RP w propagandzie PiS, ale również PO była uosobieniem wszelkiego zła. Budowa nowej, IV Rzeczypospolitej miała przywrócić sprawiedliwość, przyzwoitość, ład moralny, porządek, praworządność i rozliczenie z PRL. Wyborczy sukces obu partii prawicowych, a zwłaszcza PiS bardziej radykalnego w głoszeniu tych haseł oznaczał, że większość wyborców podzieliła wyrażane w nich oceny. Jak więc dwa lata funkcjonowania koalicji z kierowniczą rolą Prawa i Sprawiedliwości wpłynęły na oceny III RP i jakie nadzieje wiążą Polacy z budową IV RP?
Instytut Badań Społecznych i Międzynarodowych we współpracy z ośrodkiem badań rynku i opinii MARECO POLSKA przeprowadził w maju 2007 r. sondaż, który odpowiedział nam na to pytanie. Badanie przeprowadzono na 1003-osobowej grupie respondentów od 15. roku życia.
Nie mamy problemu z identyfikacją III RP. Większość badanych, 54,9%, uważa, że jest to okres od 1989 r. do dziś. 31,7% zamyka ten okres w latach 1989-2005. 13,4% ankietowanych lokuje III RP w innych latach. Sympatie polityczne nie różnią respondentów w poglądzie, czy III RP jeszcze trwa, czy też jest już tylko faktem historycznym, który zakończył swój żywot wraz z powstaniem nowej większości parlamentarnej. Różnice poglądów w tej sprawie, zdawać by się mogło, nie mają zasadniczego znaczenia, gdyby nie fakt, że za wyrażanymi poglądami kryje się także ocena dorobku obecnej koalicji. Jeśli wyborcy podzielili poglądy prawicy w sprawie oceny III RP, a większość ankietowanych uważa, że ona ciągle istnieje, oznaczać to może, że nie znikły jeszcze patologie, którymi ją opisywano.
Większość badanych nie jest zainteresowana dyskusją o III Rzeczypospolitej. Ilustrują to wyniki sondażu.
Czy interesują Pana/Panią obecne dyskusje o Trzeciej Rzeczypospolitej?
zdecydowanie tak 8,5%
raczej tak 25,2%
raczej nie 29,3%
zdecydowanie nie 24,2%
trudno powiedzieć 12,8%
Tylko 8,5% ankietowanych jest bardzo zainteresowanych tą dyskusją. Umiarkowanie zainteresowanych jest nią 25,2%. Co trzecia osoba (33,7%) wyraża więc zainteresowanie debatą na temat III RP. Brak takiego zainteresowania wyraża większość ankietowanych, bo 53,5%, w tym 24,2% zdecydowanie nie interesuje się tą dyskusją. Zdecydowanie większe zainteresowanie wzbudzają debaty nad oceną III RP wśród tych respondentów, którzy deklarują wolę udziału w wyborach parlamentarnych, gdyby miały się one odbyć w najbliższym czasie. Takich osób jest w całej próbie badawczej 41,5%. Aż 58,5% ankietowanych nie wzięłoby udziału w wyborach ani nie deklaruje żadnych sympatii politycznych. Zainteresowanie wśród wyborców trzech największych formacji politycznych dyskusją o III RP ilustrują wyniki badania.
Czy interesują Pana/Panią obecne dyskusje o Trzeciej Rzeczypospolitej?
Elektorat Platformy Obywatelskiej
zdecydowanie tak 18,4%
raczej tak 31,1%
raczej nie 29,1%
zdecydowanie nie 18,5%
trudno powiedzieć 2,9%
Elektorat Prawa i Sprawiedliwości
zdecydowanie tak 13,2%
raczej tak 32,9%
raczej nie 36,8%
zdecydowanie nie 10,5%
trudno powiedzieć 6,6%
Elektorat Lewicy i Demokratów
zdecydowanie tak 9,5%
raczej tak 36,5%
raczej nie 36,5%
zdecydowanie nie 9,6%
trudno powiedzieć 7,9%
Poziom zainteresowania dyskusją o III RP, co zrozumiałe, jest więc większy wśród aktywnych wyborców. Ocena III RP stała się jedną z najważniejszych linii podziału i służy w języku politycznym do legitymizacji nawet bardzo radykalnych działań, ale także w grupie zdeklarowanych wyborców zainteresowanie tą dyskusją nie jest wysokie.
25,8% badanych twierdzi, że na temat III RP rozmawia z innymi ludźmi i jest to jedno ze źródeł wiedzy na temat tego okresu. Dla 79,6% badanych głównym źródłem wiedzy jest telewizja, a dla 24,3% są to publikacje prasowe.
Najważniejszym wnioskiem z naszych badań jest stwierdzenie, że nie jesteśmy zadowoleni z III Rzeczypospolitej. Ilustrują to odpowiedzi na kolejne pytania sondażu, które składają się na tę ocenę. Respondent wybierał ocenę w skali od 1 do 5, gdzie liczba 1 oznacza ocenę bardzo złą, a liczba 5 ocenę bardzo dobrą. W średniej ocen, do której będziemy się odnosić, oceny powyżej lub poniżej liczby 3 oznaczają odpowiednio przewagę wskazań pozytywnych lub negatywnych. Liczba 3 jest bowiem idealną średnią w skali ocen. Skala ta została zastosowana w kolejnych pytaniach dotyczących oceny III RP.
Jak ocenia Pan/Pani Trzecią Rzeczpospolitą pod względem budowy instytucji demokratycznego państwa?
bardzo źle 11,3%
raczej źle 20,4%
ani źle, ani dobrze 31,2%
raczej dobrze 21,5%
bardzo dobrze 3,6%
trudno powiedzieć 12,0%
Jak więc widzimy, więcej zostało wyrażonych ocen negatywnych niż pozytywnych, a średnia uzyskana w skali 1-5 wyniosła 2,84 pkt. Stan naszej demokracji nie satysfakcjonuje społeczeństwa. Nieco lepszą średnią ocen dotyczących jakości instytucji demokratycznego państwa odnotowaliśmy w elektoratach poszczególnych partii politycznych. Wyborcy Platformy Obywatelskiej ocenili dokonania III Rzeczypospolitej w tym zakresie średnio na poziomie 2,88 pkt, Prawa i Sprawiedliwości 3,2, a wyborcy Lewicy i Demokratów 3,36 pkt. Wśród wyborców PiS i LiD występuje więcej ocen pozytywnych niż negatywnych.
Jak ocenia Pan/Pani Trzecią Rzeczpospolitą pod względem budowy gospodarki rynkowej?
bardzo źle 9,6%
raczej źle 19,3%
ani źle, ani dobrze 30,4%
raczej dobrze 25,6%
bardzo dobrze 3,6%
trudno powiedzieć 11,5%
Odnotowujemy tylko nieznacznie więcej ocen pozytywnych (łącznie 29,2%) niż negatywnych (łącznie 28,9%). Średnia ocen uzyskana w odpowiedziach na to pytanie wynosi 2,94 pkt. Podobnie jak w przypadku pytania o jakość demokracji stworzonej w III RP oceny na to pytanie w elektoratach poszczególnych partii są wyższe niż w całej badanej grupie. W przypadku PO jest to średnia ocen 3,03, PiS-3,27, a LiD-3,38 pkt.
Jak ocenia Pan/Pani Trzecią Rzeczpospolitą pod względem integracji Polski ze strukturami międzynarodowymi (np. NATO, UE)?
bardzo źle 6,5%
raczej źle 12,4%
ani źle, ani dobrze 27,1%
raczej dobrze 30,2%
bardzo dobrze 12,9%
trudno powiedzieć 10,9%
W odpowiedzi na to pytanie uzyskaliśmy zdecydowanie więcej ocen pozytywnych (łącznie 43,1%) niż negatywnych (łącznie 18,9%). Zważywszy, że pytanie dotyczy sfery, która jest najmniej kontrowersyjna w debacie publicznej, średnia ocen nie jest jednak wysoka, bo wyniosła 3,34 pkt. Tym razem także wśród zdeklarowanych wyborców średni poziom ocen jest wyższy niż w całej badanej grupie. W przypadku wyborców PO wyniósł on 3,47 pkt, PiS-3,53, a LiD-3,72 pkt.
Jak ocenia Pan/Pani Trzecią Rzeczpospolitą pod względem rozwoju ekonomicznego kraju?
bardzo źle 9,4%
raczej źle 19,4%
ani źle, ani dobrze 31,8%
raczej dobrze 23,9%
bardzo dobrze 4,8%
trudno powiedzieć 10,7%
Niemal tyle samo respondentów oceniło negatywnie III RP pod względem rozwoju ekonomicznego (łącznie 28,8%) i dokonało tej oceny pozytywnie (łącznie 28,7%). Ponieważ jednak ocen „bardzo źle” było więcej niż ocen „bardzo dobrze”, średnia wyniosła nieznacznie poniżej 3, czyli 2,95 pkt. Elektoraty poszczególnych partii dały pod tym względem nieco wyższe oceny III RP: PO – 3,02, PiS – 3,39, LiD – 3,26 pkt. W odpowiedzi na pytania związane z rozwojem gospodarczym i budową gospodarki rynkowej wyborcy PO są bardziej surowi w ocenie III RP niż wyborcy PiS i LiD.
Jak ocenia Pan/Pani Trzecią Rzeczpospolitą pod względem poprawy jakości życia obywateli?
bardzo źle 17,5%
raczej źle 22,0%
ani źle, ani dobrze 28,2%
raczej dobrze 17,4%
bardzo dobrze 4,3%
trudno powiedzieć 10,6%
21,7% badanych uważa, że jakość życia obywateli w III RP poprawiła się, przy czym tylko 4,3% jest skłonnych wystawić pod tym względem najwyższą pozytywną ocenę. Znacznie więcej, bo 39,5%, w odpowiedzi na to pytanie wystawia III RP oceny negatywne. Średnia ocen wyniosła w tym przypadku 2,65 pkt. W przypadku odpowiedzi na to pytanie średnia ocen uzyskanych w elektoratach poszczególnych partii znowu jest wyższa niż w całej badanej grupie respondentów. Dla PO jest to 2,69, dla PiS 3,23, dla LiD 2,89 pkt.
Jak ocenia Pan/Pani Trzecią Rzeczpospolitą pod względem uczciwości życia publicznego?
bardzo źle 25,0%
raczej źle 23,5%
ani źle, ani dobrze 25,7%
raczej dobrze 11,4%
bardzo dobrze 2,9%
trudno powiedzieć 11,5%
Powyższe dane nie wymagają komentarza. Pod względem uczciwości życia publicznego ocena III RP jest bezwzględna. Średnia ocen wyniosła w tym przypadku tylko 2,36 pkt. Na tle tej surowej opinii odnotowujemy pewne różnice w odpowiedziach wyborców poszczególnych partii. Wyborcy PO wystawili średnią ocenę 2,33, PiS 2,86, a LiD 2,63. Zwraca uwagę fakt, co prawda nieznacznej, ale jednak nieco wyższej średniej oceny, jaką uzyskała III RP pod względem uczciwości życia publicznego wśród wyborców PiS. Przy tak niskich ocenach różnica ta nie ma jednak istotnego znaczenia.
Jak ocenia Pan/Pani Trzecią Rzeczpospolitą pod względem rozliczenia okresu PRL?
bardzo źle 20,5%
raczej źle 23,5%
ani źle, ani dobrze 29,6%
raczej dobrze 9,6%
bardzo dobrze 2,8%
trudno powiedzieć 14,0%
Niezależnie od motywacji i stosunku do rozliczeń okresu PRL ankietowani wystawili III RP pod tym względem także bardzo niskie oceny. Średnia ocen wyniosła w tym przypadku 2,43 pkt.
Szerszą ocenę rozliczeń okresu PRL prezentowaliśmy w raporcie z badań opinii publicznej publikowanym w numerze 24. (390) „Przeglądu”.
Wyniki badań są dość jednoznaczne. III Rzeczpospolita nie wzbudza w społeczeństwie nadmiernego entuzjazmu. Ocena tego okresu jest ilustracją poglądów obywateli na proces transformacji. Jest oczywiste, że korzyści i koszty tego procesu nie mogły rozkładać się równo, a co za tym idzie, obok beneficjentów mamy także jego ofiary. Program polityczny oparty na zakwestionowaniu znacznej części dorobku III RP mógł przynieść sukcesy wyborcze, zwłaszcza gdy opis „patologii” tego okresu trafiał na podatny grunt w świadomości społecznej. Wyniki badań są, z jednej strony, odzwierciedleniem stanu tej świadomości, z drugiej zaś, także dowodem skuteczności negatywnej kampanii propagandowej. III Rzeczpospolita została tak właśnie potraktowana przez Prawo i Sprawiedliwość. Na skutek tego formacja ta wygrała w 2005 r. zarówno wybory parlamentarne, jak i prezydenckie. Negatywną kampanię polityczną skierowaną przeciwko III RP, jej elicie i porządkowi uzupełniał projekt budowy nowej, lepszej, uczciwszej i bardziej patriotycznej IV Rzeczypospolitej. Jak więc po dwóch latach realizacji tego projektu społeczeństwo go ocenia?
Czy zgadza się Pan/Pani z opinią, że konieczna jest budowa Czwartej Rzeczypospolitej?
zdecydowanie tak 4,8%
raczej tak 16,1%
raczej nie 27,3%
zdecydowanie nie 21,3%
trudno powiedzieć 30,5%
Tylko 20,9% ankietowanych, w tym tylko 4,8% zdecydowanie, podziela pogląd, że budowa IV RP jest konieczna, a ponaddwukrotnie więcej, 48,6%, propozycję budowy Rzeczypospolitej z nowym kolejnym numerem odrzuca. To zestawienie danych jest ilustracją tezy, że znacznie skuteczniejszy bywa język kampanii negatywnych niż konstruktywnych. O ile PiS, ale także w znacznej mierze PO bardzo efektywnie wykorzystały pokłady rozczarowania znaczącej części elektoratu kilkunastoletnim procesem transformacji, to w znacznie mniejszym już stopniu udało im się przekonać większość społeczeństwa do nowego projektu politycznego – IV Rzeczypospolitej. Tej nowej RP większość nie chce, bo utożsamia tę ideę z walką w ramach elit, które tworzyły scenę polityczną dotychczas.
Warto prześledzić, jak odpowiadali wyborcy poszczególnych formacji na to pytanie.
Czy zgadza się Pan/Pani z opinią, że konieczna jest budowa Czwartej Rzeczypospolitej?
Elektorat Platformy Obywatelskiej
zdecydowanie tak 6,6%
raczej tak 21,7%
raczej nie 26,2%
zdecydowanie nie 29,5%
trudno powiedzieć 16,0%
Elektorat Prawa i Sprawiedliwości
zdecydowanie tak 9,2%
raczej tak 34,2%
raczej nie 31,6%
zdecydowanie nie 13,2%
trudno powiedzieć 11,8%
Elektorat Lewicy i Demokratów
zdecydowanie tak 6,3%
raczej tak 11,1%
raczej nie 44,4%
zdecydowanie nie 20,6%
trudno powiedzieć 17,6%
Deklarujący, że nie wezmą udziału w wyborach
zdecydowanie tak 3,1%
raczej tak 12,9%
raczej nie 25,8%
zdecydowanie nie 19,4%
trudno powiedzieć 38,8%
Tylko w elektoratach Prawa i Sprawiedliwości oraz Platformy Obywatelskiej odnotowujemy większe niż średnio w całej badanej grupie respondentów poparcie dla idei budowy IV RP. Poparcie to wśród wyborców PiS jest zdecydowanie największe, bo łączna liczba odpowiedzi pozytywnych w tym przypadku wynosi 43,4%, podczas gdy w przypadku wyborców Platformy Obywatelskiej 28,3%. W elektoratach obu tych partii liczba odpowiedzi niechętnych budowie była jednak większa niż odpowiedzi jej przychylnych. W przypadku PiS jest to 44,8%, Platformy zaś 55,7%.
Tylko wśród wyborców PiS zarysowała się pewna równowaga między zwolennikami i przeciwnikami projektu budowy IV RP. We wszystkich pozostałych grupach wyborczych zdecydowanie dominują przeciwnicy IV Rzeczypospolitej. Najwięcej przeciwników tej idei odnotowujemy wśród wyborców LiD (65%).
Niezwykle interesujące są rozkłady odpowiedzi na to pytanie w przypadku tych ankietowanych, którzy kategorycznie odmawiają głosowania na jakąkolwiek partię polityczną. Aż 38,8% spośród nich nie ma w tej sprawie poglądu. Tylko 16% popiera budowę IV RP, a więc mniej niż średnio w całej badanej grupie.
Aby lepiej zrozumieć motywacje badanych, jakimi się kierowali przy udzielaniu odpowiedzi na pytanie o poparcie budowy IV RP, spytaliśmy, jak ta idea się kojarzy.
Jakie są Pana/Pani pierwsze skojarzenia, gdy słyszy Pan/Pani hasło „Czwarta Rzeczpospolita”, czy są one:
zdecydowanie pozytywne 1,0%
raczej pozytywne 10,4%
raczej negatywne 37,2%
zdecydowanie negatywne 24,7%
trudno powiedzieć 26,7%
Poparcie dla idei budowy IV RP, mimo że niskie, było jednak zdecydowanie wyższe niż liczba wskazań pozytywnych skojarzeń z nią. Tylko 1% badanych deklaruje, że hasło to kojarzy im się zdecydowanie pozytywnie, 10,4% kojarzy je raczej pozytywnie. Negatywne skojarzenia z ideą IV RP deklaruje łącznie aż 61,9% badanych. Wyniki odpowiedzi na to pytanie są jeszcze jednym dowodem na fakt, że krytykom III RP udało się w dużej mierze dzięki zmasowanej negatywnej kampanii rozbić jej pozytywny wizerunek, ale już na pewno nie udało się osadzić w świadomości społecznej pozytywnego wizerunku jej alternatywy, wizji IV RP.
Jak pokazują wyniki tego badania oraz publikowanego w numerze 24. „Przeglądu” (z 11.06.br.), Prawu i Sprawiedliwości nie udało się przekonać do swych sztandarowych idei większości społeczeństwa, ale elektorat tej partii dość silnie identyfikuje się z jej głównymi hasłami politycznymi. Tym razem jest podobnie, co pokazują odpowiedzi na to pytanie wśród wyborców poszczególnych partii politycznych.
Jakie są Pana/Pani pierwsze skojarzenia, gdy słyszy Pan/Pani hasło „Czwarta Rzeczpospolita”. Czy są one:
Elektorat Platformy Obywatelskiej
zdecydowanie pozytywne 0,4%
raczej pozytywne 10,2%
raczej negatywne 45,9%
zdecydowanie negatywne 33,2%
trudno powiedzieć 10,3%
Elektorat Prawa i Sprawiedliwości
zdecydowanie pozytywnie 3,9%
raczej pozytywnie 35,6%
raczej negatywnie 27,6%
zdecydowanie negatywnie 17,1%
trudno powiedzieć 15,8%
Elektorat Lewicy i Demokratów
zdecydowanie pozytywnie 0,0%
raczej pozytywnie 3,2%
raczej negatywnie 46,0%
zdecydowanie negatywnie 36,5%
trudno powiedzieć 14,3%
Deklarujący, że nie wezmą udziału w wyborach
zdecydowanie pozytywnie 0,7%
raczej pozytywnie 6,2%
raczej negatywnie 35,4%
zdecydowanie negatywnie 22,9%
trudno powiedzieć 34,7%
Pozytywne skojarzenia z hasłem „Czwarta Rzeczpospolita” występują niemal wyłącznie wśród wyborców Prawa i Sprawiedliwości. W innych grupach, zwłaszcza wyborców Lewicy i Demokratów oraz najliczniejszej grupie deklarujących, że nie wzięliby udziału w wyborach, liczba wskazań pozytywnych skojarzeń z hasłem IV RP jest wręcz śladowa. Projekt ten zupełnie nie cieszy się społeczną akceptacją, ponieważ przede wszystkim kojarzony jest z praktykami politycznymi obecnej koalicji. Jego opis w kampanii politycznej w 2005 r. nie był precyzyjny i opierał się niemal wyłącznie na negatywnych ocenach III RP. Dlatego też przypisywanie mu określonych kształtów wynika z ocen praktyki politycznej Prawa i Sprawiedliwości w roli wiodącej partii układu rządzącego Polską. Brak społecznej akceptacji dla idei budowy IV Rzeczypospolitej ma jeszcze jedno ważne źródło – jest nim niski poziom zaufania do polskich elit politycznych. W erze dominującego wpływu PiS na polskie życie publiczne zjawisko to znacznie się pogłębiło.
________________________
Materiał przygotowany przez Instytut Badań Społecznych i Międzynarodowych Fundacji im. Kazimierza Kelles-Krauza, który przeprowadził sondaż na próbie 1003 osób, w ramach badania omnibusowego ośrodka badawczego MARECO POLSKA.
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy