Nie tylko genetyka

Nie będzie rozwoju hodowli i upraw bez gospodarstw zajmujących się postępem w rolnictwie

Czy po wejściu do Unii Europejskiej nasze rolnictwo jest w stanie wytrzymać konkurencję z rolnictwem państw UE? Odpowiedź na to pytanie będzie łatwiejsza, gdy przyjrzymy się różnego rodzaju gospodarstwom specjalizującym się unowocześnianiu gospodarki rolnej. Do takich gospodarstw trzeba zaliczyć ośrodki i spółki należące do skarbu państwa.
W końcu 2000 r. hodowla roślin i nasiennictwo prowadzone były w 29 jednoosobowych spółkach Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa. Hodowlę twórczą we własnym zakresie prowadziło dziesięć spółek hodowli roślin rolniczych i siedem spółek hodowli roślin ogrodniczych. Ponadto pięć spółek realizowało wspólne programy hodowlane ze spółkami „strategicznymi”.
W 2000 r. do Rejestru Odmian wpisano 35 odmian roślin rolniczych i 36 roślin warzywnych, które w ostatnich latach utrzymują się na zbliżonym poziomie.
W latach 1994-2000 spółki Agencji zarejestrowały ogółem 397 odmian; w tym 199 roślin rolniczych i 198 roślin warzywnych. W badaniach przedrejestrowych w COBORU było 286 rodów, w tym 187 rodów roślin rolniczych i 99 roślin warzywnych.
Trzeba pamiętać że spółki Agencji realizują także szeroki zakres prac w dziedzinie tzw. hodowli zachowawczej. Na koniec 2000 r. własnością spółek były 352 odmiany roślin rolniczych i 343 roślin warzywnych. Udział tych odmian w stosunku do wszystkich odmian wpisanych do rejestru wynosił dla roślin rolniczych 38,5%, a dla roślin warzywnych 29,4%.
W stosunku do liczby odmian krajowych ich udział wynosił odpowiednio dla roślin rolniczych 56,5%, a dla roślin warzywnych 67,1%. W strukturze odmian roślin rolniczych 51% należy do gatunków uznanych za strategiczne, a z roślin warzywnych – 54%.
Należy jednak zauważyć, że udział odmian będących własnością spółek systematycznie maleje, zarówno w stosunku do liczby wszystkich odmian wpisanych do rejestru, jak też w stosunku do odmian krajowych.
Równocześnie w 2000 r. spółki miały zarejestrowane za granicą 126 odmian, z tego 98 odmian należących do 29 taksonów roślin rolniczych było zarejestrowane w 34 krajach i 28 odmian należących do 14 taksonów roślin warzywnych było zarejestrowane w czterech krajach.
W 2000 r. produkcja nasienna była prowadzona przez spółki Agencji na powierzchni 30.097 ha, co oznacza spadek w stosunku do roku ubiegłego o 4,1 tys. ha, a w okresie ostatnich pięciu lat powierzchnia upraw nasiennych głównych roślin zmniejszyła się o ok. 15 tys. ha, tj. o 30% w stosunku do poziomu z roku 1996.
Blisko 48% powierzchni upraw nasiennych stanowiły grunty własne spółek i dzierżawione od Agencji, a 52% powierzchni należało do kooperantów.
W 2000 r. udział materiału siewnego własnych odmian w wartości sprzedaży materiału siewnego ogółem wynosił w spółkach rolniczych 56,5%, a w spółkach ogrodniczych 46,6%.
Ogółem wartość materiału siewnego sprzedanego przez wszystkie spółki wyniosła 128,5 mln zł, w tym wartość sprzedaży materiału siewnego własnych odmian – 67 mln zł. W 2000 r. spółki wyeksportowały materiał siewny wartości 9 mln zł, co stanowiło około 7% całej wartości sprzedaży. W stosunku do roku ubiegłego eksport wzrósł o 400 tys. zł, tj. o 4,6%.
Tradycyjnie już większość spółek uczestniczyła w Międzynarodowych Targach Rolno-Przemysłowych POLAGRA 2000. Cztery odmiany roślin należące do spółek Agencji zostały wyróżnione złotymi medalami POLAGRY.

Hodowla zwierząt
Podstawowym celem pracy hodowlanej prowadzonej w spółkach Agencji jest produkcja materiału zarodowego dla doskonalenia populacji masowej zwierząt gospodarskich.
W stadach zarodowych Agencji doskonalenie zwierząt prowadzone jest na podstawie krajowych programów: genetycznego w zakresie hodowli i rozrodu bydła mlecznego, hybrydyzacji trzody chlewnej, prób dzielności i rozrodu koni oraz doskonalenia użytkowości mięsnej owiec.
Rola i znaczenie spółek w realizacji tych programów z uwagi na wysoki potencjał genetyczny stad zarodowych zwierząt jest bardzo duża.

Hodowla bydła
W 2000 r. stan krów w oborach należących do Agencji wynosił 21.665 sztuk. Od jednej krowy osiągnięto średnią wydajność 6704 kg mleka, 283 kg tłuszczu i 221 kg białka (tj. zawartość 4,22% tłuszczu i 3,29% białka), która była wyższa od krajowej populacji krów ocenianych o 1109 kg mleka, 51 kg tłuszczu i 38 kg białka.
Najwyższe wydajności uzyskano w spółkach hodowlanych Agencji: w Kamieńcu Ząbkowickim – 9482 kg, w Golejewku – 9414 kg, w Dębołęce – 8559 kg, w Bobrownikach – 8439 kg, oraz w Osięcinach – 8419 kg mleka.
Krowy z obór Agencji stanowią jedynie ok. 6% krów będących pod kontrolą użytkowości w kraju. Mimo to ta stosunkowo mała populacja krów ma znaczący udział w tworzeniu postępu genetycznego w produkcji i hodowli bydła na terenie kraju.
Jednym z najbardziej istotnych wskaźników charakteryzujących potencjał genetyczny stada jest liczba buhajów dopuszczonych do rozrodu.
Z ostatniej listy rankingowej opublikowanej w grudniu 2000 r. wynika, że do inseminacji w rasie czarno-białej dopuszczono 48 buhajów hodowli krajowej, z czego 34 sztuki (70,8%) wyhodowano w spółkach Agencji. Natomiast na dziesięć buhajów rasy czerwono-białej aż dziewięć sztuk pochodziło ze spółek Agencji.
Ze stada Agencji pochodziło 48% ogółu buhajów wstawionych do wychowalni oraz 53% zakupionych przez Centra Hodowli i Rozrodu Zwierząt. W spółkach AWRSP utrzymuje się również 43% matek buhajów ras mlecznych.
Dla zwiększenia efektywności pracy hodowlanej nad doskonaleniem bydła w czołowych spółkach Agencji prowadzony jest program MOET, umożliwiający poprzez superowulację i przenoszenie zarodków zwiększenie współczynnika reprodukcji najlepszych matek buhajów.
Celem programu jest produkcja buhajów na potrzeby inseminacji oraz jałówek przeznaczonych do doskonalenia własnego stada, które będą przyszłymi dawczyniami zarodków.
Od roku 1997 superowulacji poddano 349 dawczyń, od których uzyskano ogółem 2798 zarodków, w tym 1812 przydatnych do transplantacji. W wyniku transplantacji urodziło się 913 cieląt.

Hodowla trzody chlewnej
Celem programu doskonalenia trzody chlewnej w chlewniach spółek hodowlanych Agencji jest dostarczanie hodowli terenowej najlepszego materiału reprodukcyjnego. Między innymi prowadzony jest program hybrydyzacji umożliwiający hodowcom zakup mieszańców, knurków i loszek w odpowiednich zestawach genotypowych.
Spółki Agencji posiadają 2465 macior hodowlanych, co stanowi około 8% pogłowia ocenianych macior populacji krajowej.
W stadach Agencji hodowane są wszystkie rasy świń wykorzystywane w programie doskonalenia.
Hodowla świń prowadzona jest w 22 spółkach. Są to chlewnie duże, liczące średnio 52 maciory, co zwiększa skuteczność pracy hodowlanej. Populacja ta jest stabilna i nie podlega większym wahaniom spowodowanym sytuacją na rynku, podczas gdy stada prywatne ulegają stosunkowo silnym wpływom koniunkturalnym.
Wyniki hodowlane w chlewniach spółek Agencji są zbliżone do średnich krajowych.
Potwierdzeniem wartości genetycznej zwierząt jest bardzo dobra mięsność tuczników pochodzących z tych hodowli, w granicach 54-55%, co oznacza, że osiągnięto już poziom zakładany na rok 2010 dla populacji krajowej. Z tych względów zapotrzebowanie na materiał hodowlany ze spółek Agencji jest duże.
Mimo dekoniunktury, jaka na rynku trzody chlewnej utrzymywała się także w 2000 r., sprzedaż materiału hodowlanego z chlewni spółek Agencji wyniosła 1059 knurków i 7465 loszek, w tym 3097 loszek krzyżówkowych.

Hodowla owiec
W 2000 r. stan matek w spółkach hodowlanych Agencji wynosił 3983 sztuki, co stanowi ok. 3,5% pogłowia matek ocenianych w kraju.
Wieloletnia dekoniunktura na rynku owczarskim powoduje, że kolejne owczarnie będące w spółkach Agencji ulegają likwidacji. Aktualnie hodowla owiec prowadzona jest w 12 spółkach.
W roku 2000 sprzedano ogółem 321 tryków i 116 jarek. Odchowano 4200 jagniąt.

Hodowla koni
Hodowla koni w stadninach prowadzona jest z uwzględnieniem założeń programu wykorzystania zasobów genetycznych stad zarodowych spółek Agencji dla doskonalenia krajowej populacji koni.
Zgodnie z programem, hodowla koni w poszczególnych rasach ograniczona będzie do mniejszej liczby spółek, w których przewiduje się utrzymanie docelowo 840 klaczy.
W 2000 r. liczba klaczy pozostających w 26 stadninach Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa wynosiła 1584 sztuki, w tym w rasach: pełnej krwi angielskiej – 282, czystej krwi arabskiej – 253, wielkopolskiej i szlachetnej półkrwi – 528, małopolskiej – 271, śląskiej – 36, zimnokrwistej – 80, huculskiej – 56 oraz koników polskich – 78.
Ranga stadnin w całym systemie organizacji krajowej hodowli koni jest bardzo istotna, gdyż właśnie tam produkowany jest najlepszy materiał genetyczny.
W stadninach utrzymywane jest wprawdzie tylko ok. 10% stanu klaczy wpisanych do ksiąg hodowlanych, ale produkują one około 70% młodych ogierów ras szlachetnych zakupywanych do stad ogierów.
W 2000 r. po studniowym teście spośród ogierów wyhodowanych w stadninach kwalifikację przeszły 83 sztuki, z których do stad ogierów zakupiono 34 sztuki. Stan liczbowy ogierów w dziesięciu stadach Agencji wynosił 1116 sztuk i był wyższy o 30% ponad ustalony stan.
Czy dotychczasowe wyniki prac w spółkach Agencji upoważniają do postawienia tezy, że nasze rolnictwo aż tak nie odstaje od tego w Unii Europejskiej? Wydaje się, że tak. Co wcale nie oznacza, że nie dałoby się co nieco poprawić.
AW