Niemieckie ofiary krwawego rytuału

Autor: Wojciech Osiński | 23 września, 2019

W RFN żyje coraz więcej obrzezanych kobiet i dziewczynek

Korespondencja z Berlina

Inaya ma 21 lat i pochodzi z Kenii. Już nie pamięta dnia, w którym została obrzezana, bo padła ofiarą tej praktyki jako kilkulatka. Ze skutkami okrutnej tradycji młoda Afrykanka walczy jednak do dziś. Ma nieustanne bóle, każda miesiączka jest dla niej piekielną męką. Inaya mieszka od roku w Berlinie i zamierza studiować prawo. Na razie uczy się języka niemieckiego, choć z powodu bólu nie zawsze może chodzić do szkoły. – Chciałabym zostać adwokatką i pomagać rodaczkom, które przechodzą to samo co ja – tłumaczy.

Według informacji UNICEF na świecie żyje ponad 200 mln obrzezanych dziewczynek i kobiet, głównie w Afryce, gdzie ten krwawy rytuał jest rozpowszechniony w ok. 30 krajach. Podobne praktyki stosowane są na Bliskim Wschodzie i w niektórych państwach azjatyckich. Codziennie obrzezanych zostaje 6 tys. dziewczynek, większość w Somalii, Tanzanii i Kenii, ojczyźnie Inai. W Kenii obowiązuje wprawdzie od 2011 r. zakaz okaleczania narządów płciowych, lecz nadal co piąta kobieta albo dziewczynka pada ofiarą tej tradycji. Wiele z nich pochodzi z rodzin zamieszkujących okolice miasta Kajiado w południowej prowincji Rift Valley, które hołdują własnym zwyczajom i obrzędom, nie przejmując się zbytnio kenijskim prawem. – Jedyne, co może pomóc tym dziewczynkom, to żmudna praca edukacyjna i przekazywanie doświadczeń dorosłej kobiety, która przeszła podobne męki – przekonuje Nice Nailantei Leng’ete, 28-letnia Kenijka, która zdaniem magazynu „Time” oraz stacji BBC zasługuje na miano jednej ze stu najbardziej wpływowych osób na świecie. Od lat jeździ po afrykańskich szkołach i próbuje uwrażliwić dzieci na następstwa barbarzyńskiej tradycji okaleczania genitaliów.

– W Afryce prawem i ustawami nic nie wskórasz, wiedzą – owszem – wyjaśnia. Jej samej udało się uciec dzień przed terminem obrzezania, siostra natomiast bała się ucieczki i przypłaciła to zdrowiem. Od tej pory Nice Nailantei Leng’ete niestrudzenie walczy o prawa młodych Kenijek, głosząc hasło: End Female Genital Mutilation! (Koniec z okaleczeniem kobiecych narządów!).

Telefony z ośrodków dla uchodźców

Inaya niemal ciągle czuje zmęczenie. – Ostatnio jestem pod stałą opieką lekarską – opowiada. Kenijka czeka na operację w klinice Waldfriede w berlińskiej dzielnicy Steglitz-Zehlendorf, gdzie od kilku lat udziela się chirurgicznej i psychologicznej pomocy obrzezanym kobietom.

Dotąd nie ma żadnych oficjalnych informacji, ile kobiet przebywających w Niemczech jest okaleczonych. Według pierwszych, ostrożnych obliczeń organizacji praw kobiet Terre des Femmes w RFN mieszka ok. 65 tys. obrzezanych kobiet i dziewcząt, w tym ok. 15 tys. niepełnoletnich. Jest to znaczny wzrost w porównaniu z czasem sprzed 2015 r., co wynika głównie z kryzysu migracyjnego, wskutek którego przybyło do Niemiec tysiące kobiet z Somalii i Erytrei. – Klitoridektomia stała się bardzo konkretnym problemem cztery lata temu, kiedy napłynęła do Niemiec fala uchodźców. Spotykają się z nim przede wszystkim lekarze z klinik i gabinetów znajdujących się w pobliżu schronisk dla imigrantów – wskazuje Doris Scharrel, wiceszefowa Związku Zawodowego Ginekologów (BVF).

Z ustaleń Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że okaleczanie narządów płciowych wiąże się nie tylko z cierpieniem kobiet, ale także z poważnymi zagrożeniami dla zdrowia matki i dziecka podczas porodu. Jedynym rozwiązaniem okazuje się najczęściej cesarskie cięcie. Mimo że berliński szpital Waldfriede był kilka lat temu jednym z pierwszych miejsc w Europie, gdzie pomagano obrzezanym kobietom (patronką placówki jest znana somalijska modelka i autorka pamiętnego „Kwiatu pustyni” Waris Dirie, która wspiera berlińską klinikę poprzez swoją fundację Desert Flower Centre), po roku 2015 okazało się, że nawet nowoczesna niemiecka ginekologia nie była przygotowana do udzielenia pomocy licznie napływającym Afrykankom. – Przez jakiś czas prawie codziennie dzwonili do nas działacze społeczni z ośrodków dla imigrantów, którzy zauważali, że dziewczyny mają stany zapalne i silne bóle miesiączkowe – mówi Roland Scherer, główny chirurg w szpitalu Waldfriede, gdzie lekarze od jakiegoś czasu przeprowadzają zabiegi mające ułatwić afrykańskim pacjentkom oddawanie moczu i poród lub po prostu pomóc im odzyskać kobiecość. Lista schorzeń związanych z klitoridektomią jest długa – począwszy od niemożności utrzymania moczu, a na tworzeniu się cyst i bezpłodności skończywszy, nie mówiąc już o traumie, która często pozostaje do końca życia. W berlińskim szpitalu zoperowano w ciągu sześciu lat już ponad 200 obrzezanych kobiet, a ponad 1000 udzielono pomocy psychologicznej. Koszty rekonstrukcji narządu, na którą czeka także Inaya, pokrywają najczęściej urzędy ds. socjalnych.

Okaleczanie pod osłoną wesela

Rytuałów obrzezania dziewczynek jest tyle, ilu tradycjonalistów próbujących je objaśnić. W zależności od regionu obejmują one zabiegi od nacięcia łechtaczki do całkowitego usunięcia kobiecych zewnętrznych narządów płciowych. Przeprowadzane są one często w fatalnych warunkach higienicznych, niekiedy za pomocą niesterylnych żyletek lub szkła ze stłuczonej butelki. Następnie dziewczęta są niemal całkowicie zaszywane, a wydalanie moczu i krwi menstruacyjnej jest możliwe wyłącznie przez małą dziurkę lub osadzoną w pochwie rurkę. Zwykłe oddawanie moczu może więc być dla okaleczonych kobiet męczarnią, trwając nawet pół godziny. Na południu Kenii owe rytuały bywają praktykowane już na pięciolatkach – bez żadnego znieczulenia. Rodziny próbują przekonać dziewczynki argumentem, że bez owego zabiegu będą wiecznie nieczyste. W rzeczywistości jednak chodzi o zupełną kontrolę nad życiem seksualnym dziewcząt w patriarchalnych rodzinach. Jednym z plemion, w których popularne jest obrzezanie kobiet, są Masajowie zamieszkujący południe Kenii i północną Tanzanię.

Odkąd obrzezanie stało się w Kenii karalne, tradycyjne rodziny coraz częściej uciekają się do rozmaitych wybiegów, np. okaleczając córki już w wieku niemowlęcym. – Niemowlę i tak zawsze krzyczy, wtedy łatwiej ukryć okaleczenie przed policją. Poza tym tak małe dzieci traktują później swoje okaleczone narządy jako coś normalnego – wyjaśnia Nice Nailantei Leng’ete.

Przebieg samego rytuału Kenijka opisuje na podstawie opowieści zasłyszanych od matek. – Mężczyźni opowiadają sąsiadom i policji, że urządzają w domu wesele. Podczas głośnej imprezy najęte do tego „specjalistki” dokonują obrzezania, kładąc trzymane przez ojca i wujków niemowlę na krowiej skórze – opowiada. Matki pozostają w większości bierne i akceptują rodzinne tradycje. Pomoc medyczna brana jest pod uwagę dopiero wtedy, gdy komplikacje po zabiegu zagrażają życiu dziecka. Ostatnie słowo i tak mają jednak ojcowie, co sprawia, że na pomoc może być za późno. Zresztą niezależnie od tego, w jakim wieku dziewczynka przechodzi obrzezanie, gdy jako dorosła przeżywa inicjację seksualną, mężczyźni nierzadko muszą sięgać po nóż.

Przez synów dotrzeć do ojców

Nice Leng’ete pracuje od kilku lat jako referentka ds. obrzezań w afrykańskiej organizacji zdrowia Amref Health Africa, działającej na rzecz uświadamiania kobiet. Chce zmienić nastawienie rodaczek, które z kolei mogą uchronić przed barbarzyńskim rytuałem swoje nieletnie córki. Przede wszystkim rozmawia jednak z samymi dziewczynkami – w szkołach, na ulicach, w małych miejscowościach na prowincji. 20 lat temu uciekła z domu, dzisiaj radzi dziewczynkom, które nie mogą odwieść rodziców od fatalnej decyzji, aby zrobiły to samo. Nice zwraca się także do ojców, usiłując ich namówić jeśli nie do zmiany decyzji, to przynajmniej do zmiany przebiegu rytuału, który powinien być bezkrwawy. – Przeistoczenie się afrykańskiej dziewczynki w kobietę powinno być uwieńczone uroczystością, ale normalną, czyli np. tańcami i wspólną kolacją. Rodzice powinni zrozumieć, że okaleczając córkę, niszczą jej życie – wskazuje.

Jak na warunki w swoim kraju Nice Leng’ete sporo już osiągnęła. To m.in. dzięki jej zaangażowaniu w ostatnich pięciu latach na pograniczu Kenii i Tanzanii ocalono przed obrzezaniem ok. 16 tys. dziewczynek. – Młode Kenijki powoli się uczą, że stają się kobietami nie za sprawą okrutnych rytuałów, lecz dzięki uzyskaniu świadomości posiadania własnych praw – tłumaczy. I zarazem przyznaje, że mimo starań często trafia ze swoją misją w próżnię – zwłaszcza jeśli chodzi o kenijskich mężczyzn. Świat Masajów to bowiem głównie świat dominujących mężczyzn, którym tradycja pozwala mieć kilka żon i zastępować najstarszą kobietę znacznie młodszą, która jest w stanie wykonywać ciężką pracę.

– Jeśli chcieliśmy długofalowo coś zmienić i skończyć z fatalną w skutkach klitoridektomią, musieliśmy zacząć rozmawiać z ojcami, którzy w rodzinach Masajów dzierżą niepodzielną władzę – opowiada Nice Leng’ete. Kłopot w tym, że niewielu starszych mężczyzn z tej grupy etnicznej reagowało na jej widok entuzjazmem. Kenijska działaczka zaczęła więc od rozmów z ich synami, którym często szybciej zdołała uświadomić skutki okaleczania ich sióstr i którzy następnie mogli wpływać na rodziców. – W ten sposób już spora część Masajów wycofała się ze swoich tradycji albo znalazła alternatywne, bezbolesne rozwiązania.

Wakacyjny koszmar

Co niepokojące, pobyt w Europie Zachodniej i obowiązujące tam prawo też nie zawsze chroni młode Afrykanki przed krwawymi rytuałami. W Niemczech obrzezanie jest wprawdzie karalne, ale lekarze z kliniki Waldfriede coraz częściej słyszą o nielegalnych zabiegach. Podobnie jak w Kenii są one organizowane jak uroczystość, a przybyłe do Niemiec rodziny sprowadzają specjalnie z Afryki starsze kobiety, które wykonują to zadanie. – Słyszymy, że takie zabiegi są dokonywane przeważnie w weekendy, gdzieś w ukrytych miejscach – twierdzi Scherer, który jest bezradny, podobnie zresztą jak niemieccy stróże prawa. Ponieważ rytuały obrzezania są skrupulatnie zaplanowane i okryte tajemnicą, brakuje konkretnych dowodów. Dlatego dotychczas nie było niemal żadnych doniesień na policję.

Aby uniknąć kary, osiadłe w Niemczech afrykańskie rodziny dokonują obrzezania córek również w krajach pochodzenia. W ten sposób pierwszy pobyt dziewczynek w ojczyźnie rodziców staje się koszmarem. – Migracja do Europy wcale nie kładzie kresu tym praktykom – martwi się Charlotte Weil z berlińskiego oddziału Terre des Femmes. Od 2015 r. klitoridektomia jest wprawdzie zakazana w Niemczech również wtedy, gdy przeprowadza się ją za granicą, ale afrykańskie rodziny nie mają większych trudności z ukryciem przed niemieckimi służbami powodu wyjazdu. Nawet niemieccy pediatrzy wzdragają się przed informowaniem policji, chociaż oglądając dziecko, natychmiast dostrzegają zmiany w jego genitaliach. Głównym powodem takiego postępowania jest dochowanie tajemnicy lekarskiej lub zwyczajna obawa przed rodzinami pacjentów.

– Lekarze dziecięcy rzadko donoszą na policję, próbują raczej delikatnie uświadomić rodziców, aby zapobiec obrzezaniu młodszego rodzeństwa. Nie możemy bowiem wykluczyć tego, że zdrowe dziewczynki, urodzone i żyjące w Niemczech, zostaną trwale okaleczone – zaznacza Hermann Josef Kahl, pediatra z Düsseldorfu i rzecznik niemieckiego Związku Zawodowego Pediatrów (BVKJ). Jak opowiada, do obrzezania dziecka w kraju pochodzenia dochodzi niekiedy nawet wbrew woli samych rodziców, którzy w Niemczech zostali uświadomieni o skutkach tej tradycji. Wówczas dalsza rodzina dokonuje okaleczenia pod ich nieobecność. Organizacja Terre des Femmes apeluje tymczasem do wszystkich niemieckich lekarzy, a także do pracowników społecznych i nauczycieli, aby byli bardziej wyczuleni na intymne problemy młodych imigrantek. Próbuje im uzmysłowić, że wymiar sprawiedliwości może wkroczyć jedynie wtedy, gdy zostanie złożone doniesienie o przestępstwie. Tutaj Niemcy mogą wziąć przykład z Francji i Wielkiej Brytanii, gdzie za nielegalną klitoridektomię wytoczono już niektórym afrykańskim i arabskim rodzinom procesy sądowe. W Niemczech nie było dotąd ani jednego takiego przypadku. Same ofiary nie ośmielają się pozwać kogoś z rodziny. Inaya z Berlina też już tego nie chce. Pragnie tylko odzyskać swoją kobiecość, a wraz z nią pogodę ducha. – Nie wiem, czy będę mogła kiedykolwiek mieć dzieci – mówi. – Ale chciałabym mieć syna, którego wychowam na prawdziwego mężczyznę, będącego w stanie pokochać nieokaleczoną i pewną siebie młodą dziewczynę.

Fot. Frank Rumpenhorst/dpa/dpa Picture Alliance/East News