Nowe zabezpieczenia w polskich banknotach

Jeszcze bezpieczniejsze

Już 1 kwietnia do obiegu wejdą banknoty ze zmodernizowanymi zabezpieczeniami

Banknoty o nominałach 10, 20, 50 i 100 zł zyskały nowoczesne zabezpieczenia, które już wkrótce zobaczą wszyscy użytkownicy gotówki. A ponieważ ok. 90% transakcji płatniczych realizowanych jest przez Polaków gotówką, warto poznać zmodernizowane zabezpieczenia.
Dodatkowe zabezpieczenia pieniądza to standardowa procedura, która jest stosowana na całym świecie – większość banków centralnych przeprowadza ją średnio co osiem lat. Na przykład w ubiegłym roku Europejski Bank Centralny wprowadził do obiegu nową wersję banknotu o nominale 5 euro, a we wrześniu tego roku wejdzie do obiegu banknot 10 euro z nowymi zabezpieczeniami. Wcześniej zabezpieczenia na nowe zmieniły również Hiszpania, Słowacja i Estonia. Teraz przyszedł czas na złotego. Już w pierwszych dniach kwietnia będziemy mieli okazję osobiście porównać stare i nowe zabezpieczenia.

10 zł
Charakterystyczne elementy zmodernizowanego banknotu:

1) znak wodny z cyfrowym oznaczeniem nominału widoczny pod światło na niezadrukowanym polu,
2) nitka zabezpieczająca,
3) pas opalizujący w kolorze turkusowym,
4) korona w owalu, której pełny obraz powstaje podczas oglądania banknotu pod światło (recto-verso).
Inne: wyczuwalne przy dotyku, także dla osób niewidomych, oznaczenia nominału, portret władcy, godło RP, podpisy Prezesa i Głównego Skarbnika NBP.
Wzbogacony znak wodny
Podczas oglądania banknotu pod światło widać znak wodny przedstawiający wizerunek władcy oraz cyfrowe oznaczenie nominału „10”. Pole znaku wodnego nie jest zadrukowane.
Nitka zabezpieczająca
Podczas oglądania banknotu pod światło widać pionową, ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „10” i skrótem „ZŁ”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym. Krój liter mikrotekstu został zmodyfikowany. Nitka zabezpieczająca została umieszczona w strukturze papieru.
Pas opalizujący
Na odwrotnej stronie banknotu został umieszczony opalizujący pas w kolorze turkusowym z cyfrowym oznaczeniem nominału „10” i skrótem „ZŁ”. Pas jest widoczny lub niedostrzegalny w zależności od kąta patrzenia.

20 zł

Charakterystyczne elementy zmodernizowanego banknotu:

1) znak wodny z cyfrowym oznaczeniem nominału widoczny pod światło na niezadrukowanym polu,
2) nitka zabezpieczająca,
3) pas opalizujący w kolorze liliowym,
4) korona w owalu, której pełny obraz powstaje podczas oglądania banknotu pod światło (recto-verso).
Inne: wyczuwalne przy dotyku, także dla osób niewidomych, oznaczenia nominału, portret władcy, godło RP, podpisy Prezesa i Głównego Skarbnika NBP.

Wzbogacony znak wodny
Podczas oglądania banknotu pod światło widać znak wodny przedstawiający wizerunek władcy oraz cyfrowe oznaczenie nominału „20”. Pole znaku wodnego nie jest zadrukowane.
Nitka zabezpieczająca
Podczas oglądania banknotu pod światło widać pionową, ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „20” i skrótem „ZŁ”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym. Krój liter mikrotekstu został zmodyfikowany. Nitka zabezpieczająca została umieszczona w strukturze papieru.
Pas opalizujący
Na odwrotnej stronie banknotu został umieszczony opalizujący pas w kolorze liliowym z cyfrowym oznaczeniem nominału „20” i skrótem „ZŁ”. Pas jest widoczny lub niedostrzegalny w zależności od kąta patrzenia.
Uzupełniający się druk obustronny (recto-verso)
Elementy graficzne znajdujące się na obu stronach banknotu oglądane pod światło uzupełniają się i tworzą pełny obraz – koronę w owalu.

50 zł

Charakterystyczne elementy zmodernizowanego banknotu:

1) znak wodny z cyfrowym oznaczeniem nominału widoczny pod światło na niezadrukowanym polu,
2) nitka zabezpieczająca,
3) litera „K” płynnie zmieniająca kolor z zielonego na niebieski,
4) korona w owalu, której pełny obraz powstaje podczas oglądania banknotu pod światło (recto-verso).
Inne: wyczuwalne przy dotyku, także dla osób niewidomych, oznaczenia nominału, portret władcy, godło RP, podpisy Prezesa i Głównego Skarbnika NBP.

Wzbogacony znak wodny
Podczas oglądania banknotu pod światło widać znak wodny przedstawiający wizerunek władcy oraz cyfrowe oznaczenie nominału „50”. Pole znaku wodnego nie jest zadrukowane.
Nitka zabezpieczająca
Podczas oglądania banknotu pod światło widać pionową, ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „50” i skrótem „ZŁ”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym. Krój liter mikrotekstu został zmodyfikowany. Nitka zabezpieczająca została umieszczona w strukturze papieru.
Królewska litera zmieniająca kolor (farba zmienna optycznie)
Wraz ze zmianą kąta patrzenia kolor stylizowanej litery „K” w koronie płynnie przechodzi z zielonego w niebieski.
Uzupełniający się druk obustronny (recto-verso)
Elementy graficzne znajdujące się na obu stronach banknotu oglądane pod światło uzupełniają się i tworzą pełny obraz – koronę w owalu.

100 zł

Charakterystyczne elementy zmodernizowanego banknotu:

1) znak wodny z cyfrowym oznaczeniem nominału widoczny pod światło na niezadrukowanym polu,
2) nitka zabezpieczająca,
3) rozeta płynnie zmieniająca kolor ze złotego na zielony,
4) korona w owalu, której pełny obraz powstaje podczas oglądania banknotu pod światło (recto-verso).
Inne: wyczuwalne przy dotyku, także dla osób niewidomych, oznaczenia nominału, portret władcy, godło RP, podpisy Prezesa i Głównego Skarbnika NBP.
Wzbogacony znak wodny
Podczas oglądania banknotu pod światło widać znak wodny przedstawiający wizerunek władcy oraz cyfrowe oznaczenie nominału „100”. Pole znaku wodnego nie jest zadrukowane.
Nitka zabezpieczająca
Podczas oglądania banknotu pod światło widać pionową, ciemną linię z cyfrowym oznaczeniem nominału „100” i skrótem „ZŁ”, widocznymi również w odbiciu lustrzanym. Krój liter mikrotekstu został zmodyfikowany. Nitka zabezpieczająca została umieszczona w strukturze papieru.
Rozeta zmieniająca kolor (farba zmienna optycznie)
Wraz ze zmianą kąta patrzenia kolor rozety płynnie przechodzi ze złotego w zielony.
Uzupełniający się druk obustronny (recto-verso)
Elementy graficzne znajdujące się na obu stronach banknotu oglądane pod światło uzupełniają się i tworzą pełny obraz – koronę w owalu.

Banknoty gotowe na przyszłość

Barbara Jaroszek – zastępca dyrektora Departamentu Emisyjno-Skarbcowego NBP

Od kiedy w Polsce są emitowane banknoty zamiast pieniądza bitego z kruszców, srebra czy złota?
– Pierwsze polskie papierowe pieniądze – bilety skarbowe – weszły do obiegu w 1794 r. w czasie powstania kościuszkowskiego. Decyzję o ich emisji podjęto ze względu na brak kruszcu potrzebnego do bicia monet i konieczność zdobycia pieniędzy na uzbrojenie i wyżywienie armii. Zdecydowanie łatwiej było zdobyć papier na produkcję banknotów niż kruszec do bicia monet. Przygotowanie techniczne i zabezpieczenia powierzono Jędrzejowi Kapostasowi, który wraz z chemikiem i farbiarzem Janem Zajdlem wynalazł niepowtarzalny sposób chemicznego oznaczenia papieru.
Bilety skarbowe były w obiegu przez trzy miesiące, od sierpnia do listopada 1794 r. Po upadku powstania kościuszkowskiego i trzecim rozbiorze Polski każda z podzielonych części kraju otrzymała pieniądze obowiązujące w krajach zaborców.
Co ciekawe, już te pierwsze banknoty były nieźle zabezpieczone. Miały specjalny znak chemiczny BS (skrót od Bilety Skarbowe) – formuła chemiczna tego zabezpieczenia znana była tylko jego twórcom i do dziś pozostaje tajemnicą. Była też specjalna farba – papier każdego nominału barwiono na inny kolor, a także odręczna numeracja. Miały jeszcze kilka innych zabezpieczeń.

Proszę przypomnieć historię używanych przez nas obecnie banknotów.
– Banknoty serii „Władcy polscy” zostały wprowadzone do obiegu w 1995 r. i od tego czasu ich zabezpieczenia nie były modernizowane. W kwietniu wejdą więc do obiegu zmodernizowane po raz pierwszy banknoty serii królewskiej.

Obecnie nie będą modernizowane zabezpieczenia banknotu o nominale 200 zł…
– W obiegu znajdą się równolegle banknoty z dotychczasowymi i zmodernizowanymi zabezpieczeniami o nominałach 10, 20, 50 i 100 zł. Banknot o nominale 200 zł pozostaje teraz niezmieniony, ale prace nad modernizacją jego zabezpieczeń już się rozpoczęły. W tej chwili nie możemy jeszcze zapowiedzieć, kiedy się zakończą i kiedy do obiegu wejdzie banknot 200-złotowy ze zmodernizowanymi zabezpieczeniami.

Ale banknoty z dotychczasowymi zabezpieczeniami będą nadal ważne i nie ma potrzeby wymieniania ich na nowe?
– Oczywiście, banknoty z dotychczasowymi zabezpieczeniami, którymi posługujemy się obecnie, pozostają w obiegu bezterminowo. Oznacza to, że dotychczasowe banknoty będą miały taką samą siłę nabywczą jak banknoty zmodernizowane i można będzie używać ich bezterminowo. Nie ma żadnych planów wycofywania dotychczasowych banknotów. Oczywiście z czasem liczba banknotów zmodernizowanych będzie się sukcesywnie zwiększała w obiegu, a to dlatego, że NBP stopniowo będzie zastępować banknoty zniszczone nowymi. Chociaż to nie oznacza, że od kwietnia 2014 r. NBP będzie kierował do obiegu wyłącznie banknoty z nowymi zabezpieczeniami. Będziemy wykorzystywać dotychczasowe banknoty, do czasu gdy w sposób naturalny nie wyjdą z obiegu. Tak więc do banków komercyjnych trafią banknoty z dotychczasowymi i nowymi zabezpieczeniami – te proporcje będą różne dla różnych nominałów, w zależności od poziomu zapasów banknotów obecnej emisji, ale z czasem w naszych portfelach będzie coraz więcej zmodernizowanych banknotów, ponieważ stare będą się zużywały. Proszę jednak pamiętać, że nie będzie to operacja wymiany, ale zamiany zużytych banknotów na nowe.

Jak długo żyje banknot?
– To zależy od nominału. Banknoty najniższych nominałów mogą żyć od roku do dwóch, natomiast banknoty o nominałach 50 i 100 zł – kilka lat.

A ile banknotów funkcjonuje na rynku?
– Ta liczba zmienia się codziennie, obecnie jest to ok. 1,35 mld sztuk banknotów.

Czy obrót bezgotówkowy – płatności kartami, transakcje bankowości elektronicznej – wpływają na zmniejszenie ilości gotówki na rynku?
– Nie można stwierdzić, że wraz ze wzrostem obrotu bezgotówkowego maleje ilość gotówki na rynku. Obrót gotówkowy nawet rośnie, a nie spada. Obecnie poziom obrotu gotówkowego jest ustabilizowany i dzisiaj na rynku znajduje się ok. 125 mld zł pieniądza w gotówce.

Jaki jest cel obecnej modernizacji?
– Narodowy Bank Polski musi prowadzić działania wyprzedzające i korzystać z nowoczesnych sposobów zabezpieczenia banknotów. Nasze są dobrze zabezpieczone, o czym świadczy bardzo niski poziom fałszerstw. Nie możemy jednak reagować dopiero na fałszerstwa, lecz powinniśmy wyprzedzać ewentualne zagrożenia. W związku z tym pierwszym powodem wprowadzenia nowych zabezpieczeń jest aktualizacja poziomu zabezpieczeń. Drugim jest uwzględnienie wymogów uczestników obrotu gotówkowego, czyli banków komercyjnych sortujących banknoty oraz firm cash in transit, które zajmują się obsługą pieniądza gotówkowego. Specjalnie dla nich wprowadzono wiele udogodnień, ponieważ kiedy w 1995 r. po denominacji weszły do obiegu banknoty serii „Władcy polscy”, w ogóle nie było sorterów, wielkich maszyn liczących. W związku z tym musieliśmy tak przeprojektować banknoty – czego zresztą nie widać gołym okiem – aby urządzenia liczące mogły je sprawniej czytać. Bardzo ważny powód to uwzględnienie postępu technologicznego, ponieważ za nim idą też koszty emisji – banknoty zmodernizowane są tańsze od dotychczasowych, a to dlatego, że pewne technologie zestarzały się już na tyle, że wzrasta rynkowa cena stosowanych w nich komponentów. Zmieniając zabezpieczenia na nowe, korzystamy z dostępnego obecnie szerokiego rynku zabezpieczeń.

Czy użytkownik będzie widział różnice między nowymi i starymi banknotami?
– Tak, banknoty z nowymi zabezpieczeniami będzie można odróżnić już na pierwszy rzut oka, choć ich wizerunki pozostają niezmienione. Królowie są tam, gdzie byli, i wszystkie elementy banknotów pozostają mniej więcej takie same. Natomiast wprowadzone zmodernizowane zabezpieczenia będą widoczne. Pierwsza różnica będzie polegała na tym, że na wszystkich banknotach mamy odkryte, niezadrukowane, białe pole w miejscu, gdzie dotychczas mieliśmy pas w kolorze tła nominału. To niezadrukowane pole jest ułatwieniem dla maszynowego sortowania banknotów, ponieważ dzięki temu będziemy mogli oceniać ich poziom zabrudzenia. Pole bieli jest potrzebą czysto techniczną. Druga rzecz to ułatwienie odczytania znaku wodnego, który jest pierwszym elementem badania autentyczności banknotu przez użytkowników. W banknotach dotychczasowych jest to głowa władcy, którego wizerunek jest na banknocie. W banknotach zmodernizowanych dodaliśmy tu jeszcze jednotonowy znak wodny przedstawiający nominał, który widać będzie w białym polu – to umożliwi szybkie i łatwe sprawdzenie autentyczności banknotu. To podstawowa zmiana. Poza tym wprowadziliśmy zmiany mniej widoczne, występujące we wszystkich nominałach – w prawym górnym rogu mamy obustronny nadruk, który nazywa się recto-verso. Kiedy zwrócimy banknot pod światło, nadruki z przedniej i odwrotnej strony banknotu uzupełniają się, tworząc koronę w owalu. Na dotychczasowych banknotach ona też tam jest, ale inaczej zaprojektowana. Te trzy zmiany: odkryte pole bieli, jednotonowy znak wodny i recto-verso o zmienionym wizerunku w prawym górnym rogu, są wspólne dla wszystkich nominałów.

A inne zmiany?
– Oprócz tego każdy z nominałów ma swoje dodatkowe zabezpieczenia, charakterystyczne tylko dla niego. Banknoty 10 i 20 zł mają np. na odwrotnej stronie pas opalizujący, to jest taki mieniący się w świetle pas odpowiadający kolorowi nominału – zielonkawy na banknocie 10-złotowym i liliowy na 20-złotowym  – z napisem odpowiadającym nominałowi 10 zł i 20 zł, na banknocie 50-złotowym zmieni się kolor królewskiej litery „K”, a na banknocie 100-złotowym dwie podstawowe zmiany to rezygnacja ze złotej rozety na lewo od wizerunku Władysława Jagiełły, natomiast rozeta po prawej stronie zmienia swój wizerunek i kolor. To są wybrane podstawowe zmiany, które będzie widać gołym okiem. Oczywiście jest także wiele innych zabezpieczeń, które będą odczytywane przez urządzenia sortujące i liczące i będzie to ułatwienie dla banków i firm obsługujących obrót gotówki.

Projekt realizowany z Narodowym Bankiem Polskim w ramach programu edukacji ekonomicznej

Wkładkę przygotowali Elżbieta Soroczyńska.

Współpraca: K. Kęciek, K. Pilawski, W. Raczkowski, B. Tumiłowicz