„Czuję się dobrze, pracuję w swoim fachu”, tak w liście do rodziców pisał w lutym 1940 r. z Francji oficer 10. Brygady Kawalerii płk. Stanisława Maczka, prosząc o wysyłanie korespondencji na węgierski adres kontaktowy. Był jednym z 90 tys. żołnierzy, którzy po napaści na Polskę Niemiec i Związku Radzieckiego przeszli na Węgry i zostali internowani w 141 obozach. I jednym z tysięcy, którzy – nie bez cichego przyzwolenia, a często i pomocy gospodarzy – masowo potem z tych obozów uciekli, by przedostać się do Francji i w 1940 r. walczyć w jej obronie. Przez południową granicę Polski we wrześniu 1939 r. przeszło także ponad 30 tys. uchodźców cywilnych. Węgrzy, mimo oficjalnego aliansu z Niemcami, otworzyli przed nimi granice i często swoje domy. I o ile bitwy II wojny światowej zostały szeroko opisane, o tyle przyjęcie przez Węgrów ponad 120 tys. uchodźców nie doczekało się bogatej literatury.
Tę lukę zapełniają Krystyna i Grzegorz Łubczykowie rozpoczętą siedem lat temu trylogią „Pamięć”. Właśnie ukazał się jej trzeci tom. Starannie edytorsko przygotowane albumy są opowieścią o dolach i niedolach życia uchodźczego, o mężach stanu i wybitnych osobistościach, ale także o zwykłych Węgrach, którzy jak mogli, pomagali Polakom. Bezcenną wartością wydawnictwa są unikatowe zdjęcia – w całym cyklu znalazło się ich ok. 1500. W najnowszym tomie są m.in. zdjęcia z kolekcji Józsefa Antalla, zwanego przez uchodźców ojczulkiem Polaków, ojca późniejszego premiera Węgier, a także dokumenty z muzeum w Sárvárze. Poruszające są fragmenty dzienników i prywatnej korespondencji, najlepiej oddające losy uchodźców. Zebranie tych okruchów pamięci wymagało lat pracy, dotarcia do dziesiątek archiwów i setek osób w Polsce i na Węgrzech. Niewątpliwie pomocne były w tym kontakty nawiązane przez Grzegorza Łubczyka w czasie pełnienia funkcji ambasadora RP w Budapeszcie w latach 1997-2001.
„Pamięć” jest wydawnictwem dwujęzycznym, można więc mieć nadzieję, że i nad Wisłą, i nad Dunajem ta opowieść o ludzkiej solidarności w obliczu wojny wpisze się w historię przyjaźni między naszymi narodami.
JW
Krystyna Łubczyk, Grzegorz Łubczyk, Pamięć III. Emlékezés III. Polscy uchodźcy na Węgrzech 1939-1946. Lengyel menekültek Magyarországon 1939–1946, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2016
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy