Renty strukturalne dla rolników

Przyjęta ustawa o rentach nawiązuje do modelu obowiązującego w UE i ma wpłynąć na strukturę wielkości gospodarstw

Pomoc udzielana ze środków wspólnotowych zazwyczaj służy modernizacji gospodarstw rolnych, poprawie ich wydajności i efektywności. W warunkach niekorzystnej struktury agrarnej sama pomoc o charakterze inwestycyjnym nie byłaby jednak instrumentem wystarczająco skutecznym. Problemy strukturalne rolnictwa, wynikające z istnienia zbyt dużej liczby gospodarstw, które nie uzyskały odpowiednich dochodów, a co za tym idzie – nie zapewniły warunków życia rolnikom oraz ich rodzinom, występują zarówno w Polsce, jak i w większości krajów Wspólnoty Europejskiej. Dlatego równolegle z pomocą – służącą modernizacji gospodarstw rolnych w UE – dodatkowo stosowane są instrumenty mające na celu oddziaływanie na poprawę struktury agrarnej. Jednym z nich jest zachęcanie rolników do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę i tym samym przyspieszanie przekazywania nierozwojowych gospodarstw rolnikom, którzy mogą poprawić ich efektywność.
W Polsce, w związku z przygotowaniami do integracji z UE, coraz częściej mówi się także o potrzebie wdrażania instrumentów polityki strukturalnej. Niektóre z tego rodzaju przepisów weszły niedawno w życie w ramach ustawy o rentach strukturalnych w rolnictwie. Być może, jest to zapowiedź nowego podejścia do polityki kształtowania struktury obszarowej gospodarstw rolnych.
Obowiązujące obecnie

rozwiązania unijne

z zakresu wcześniejszych emerytur rolniczych zawierają: rozporządzenie nr 1257/1999/WE Rady UE z dnia 17 maja 1999 r. dotyczące wsparcia rozwoju wsi przez Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF) oraz rozporządzenie Komisji (WE) nr 1750/1999 z 23 lipca 1999 r., ustalające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia 1257/1999. Przyjęte rozwiązania uwzględniają doświadczenia zdobyte przy wdrażaniu rozporządzenia z 30 czerwca 1992 r. (2079/92/EWG), w którym ustanowiono system pomocy Wspólnoty dla wcześniejszych emerytur w sektorze rolnym. Wsparcie wcześniejszego przechodzenia na emeryturę w rolnictwie ma przyczyniać się do osiągnięcia kilku celów. Przede wszystkim chodzi o stworzenie zachęt do zastępowania starszych rolników przez rolników, którzy, mogą poprawić rentowność prowadzonych przez nich gospodarstw rolnych tam, gdzie jest to niezbędne. By ten cel osiągnąć, potrzebne jest zapewnienie dochodu rolnikom, którzy mogą podjąć decyzję o zaprzestaniu gospodarowania. System wcześniejszego przechodzenia na emeryturę przewiduje także wsparcie służące zapewnieniu dochodu robotnikom rolnym pracującym w przekazywanych gospodarstwach. Tam, gdzie rentowna produkcja rolnicza nie jest możliwa, grunty rolników przechodzących na wcześniejsze emerytury mogą być przeznaczone na cele nierolnicze.

W krajach UE

rolnik, który chce skorzystać z wcześniejszej emerytury, w momencie przekazywania gospodarstwa musi mieć co najmniej 55 lat, ale nie więcej niż wynosi wiek emerytalny. Musi też prowadzić działalność rolniczą przez co najmniej 10 lat do momentu przekazania gospodarstwa. Warunkiem przyznania wsparcia ze środków unijnych jest wymóg całkowitego zaprzestania wszelkiej działalności komercyjnej. Rolnik może zachować budynki, jak też kontynuować niekomercyjną działalność rolną. Ta działalność nie może być jednak przedmiotem wsparcia, udzielanego w ramach WPR.
Przejmujący gospodarstwo musi posiadać odpowiednią wiedzę i umiejętności zawodowe oraz podjąć się prowadzenia działalności rolniczej na przejmowanym gospodarstwie przez co najmniej pięć lat. Musi zastąpić przekazującego gospodarstwo, przejąć całość bądź część przekazywanych gruntów. Istotnym warunkiem jest zapewnienie poprawy rentowności przekazywanego gospodarstwa.
Do wcześniejszej emerytury można zakwalifikować nie tylko właściciela nieruchomości, lecz także rolnika dzierżawcę, który przekaże zwolnione grunty właścicielowi, jednak pod warunkiem że upłynął okres dzierżawy, a właściciel spełni warunki stawiane osobom przejmującym gospodarstwa.

Przyjęte zasady

unijnego wsparcia systemu wcześniejszych emerytur nie wykluczają – zgodnie z wewnętrznymi uregulowaniami krajów członkowskich – przejęcia zwolnionych gruntów przez działającą w imieniu państwa instytucję, która zobowiąże się do przekazania zwolnionych gruntów osobie spełniającej ustawowe wymogi. Zwolnione w związku z przejściem na wcześniejszą emeryturę grunty mogą też zostać objęte operacją scaleń i wymiany.
Robotnik rolny musi mieć co najmniej 55 lat, ale nie więcej niż wynosi wiek emerytalny. Ponadto musi on być ubezpieczony w systemie ubezpieczenia społecznego. Warunkiem zakwalifikowania się robotnika do systemu wcześniejszych emerytur jest poświęcenie co najmniej połowy swego czasu pracy w ciągu poprzednich pięciu lat na pomoc rodzinie w prowadzeniu gospodarstwa lub na świadczenie pracy najemnej robotnika rolnego w gospodarstwie rolnym. Warunkiem jest też, by pracował on w gospodarstwie rolnym osoby przekazującej gospodarstwo przez okres równoważny co najmniej dwóm latom pracy w pełnym wymiarze czasu, w ciągu ostatnich czterch lat poprzedzających wcześniejsze przejście na emeryturę osoby przekazującej gospodarstwo. Robotnik rolny musi całkowicie zaprzestać wszelkiej działalności rolniczej.
Jeżeli osoba przejmująca gospodarstwo (lub część ziemi pochodzącą z tego gospodarstwa) nie jest rolnikiem i będzie ją użytkować dla celów nierolniczych, takich jak leśnictwo, tworzenie rezerwatów ekologicznych, musi użytkować ją w sposób zgodny z zasadami ochrony i poprawy jakości środowiska terenów wiejskich. Wymóg ten dotyczy nie tylko osób fizycznych, lecz także instytucji. Przyjęte warunki kwalifikujące do uzyskania wcześniejszej emerytury obowiązują przez cały okres, w którym osoba przekazująca gospodarstwo otrzymuje pomoc w postaci wcześniejszej emerytury.

Okres udzielania pomocy

w postaci wcześniejszej emerytury nie może przekroczyć 15 lat dla osoby przekazującej gospodarstwo i 10 lat dla robotnika rolnego. Pomoc taka może być przyznana osobom, które przekazały gospodarstwo rolne nie dłużej niż do ukończenia 75 lat i robotnikom rolnym nie dłużej niż do osiągnięcia wieku emerytalnego.
W przypadku, gdy osoba, która przekazała gospodarstwo rolne, otrzymuje od państwa członkowskiego normalną emeryturę, wsparcie w postaci wcześniejszej emerytury staje się dodatkiem do zwykłych świadczeń, przy uwzględnieniu wysokości krajowej emerytury w danym państwie.
Maksymalna kwota wsparcia ze strony Wspólnoty, przy przejściu rolnika przekazującego gospodarstwo na wcześniejszą emeryturę, wynosi 15 tys. euro rocznie, z tym że może być zwiększona (maksymalnie dwukrotnie), uwzględniając strukturę ekonomiczną gospodarstwa. Całkowita kwota na osobę przekazującą gospodarstwo nie może przekroczyć 150 tys. euro. Jeżeli gospodarstwo przekazywane jest przez kilka osób, ogólne unijne wsparcie jest ograniczone do sumy przewidzianej dla jednego przekazującego.
W przypadku robotnika rolnego, maksymalna kwota wsparcia ze strony Wspólnoty przy przejściu na wcześniejszą emeryturę wynosi 3,5 tys. euro rocznie. Całkowita kwota na robotnika rolnego nie może przekroczyć 35 tys. euro.

Rozwiązania polskie

Od 1 stycznia br. także w Polsce obowiązują przepisy ustawy o rentach strukturalnych, które określiły zasady przyznawania rent strukturalnych rolnikom zdecydowanym na wcześniejsze przekazanie swych gospodarstw w celu powiększenia innych, mających perspektywy rozwoju. Rozwiązania te w znacznej mierze nawiązują do modelu obowiązującego w UE. Zmierzają do osiągnięcia tego samego celu – jest nim poprawa struktury obszarowej. Przyjęte w Polsce zasady wykazują jednak kilka istotnych różnic w porównaniu z obowiązującymi w UE.
W ustawie o rentach strukturalnych wprowadzono inne kryteria dotyczące zarówno osób przekazujących oraz przejmujących grunty, jak i samych gospodarstw. By uzyskać prawo do renty strukturalnej polski rolnik musi mieć ukończone 55 lat, lecz nie może osiągnąć 60 lat, jeżeli jest kobietą, albo mieć ukończone 60 lat, lecz nie może osiągnąć 65 lat, jeżeli jest mężczyzną. Rozporządzenie 1257/1999 ustaliło tylko jedną granicę wiekową, identyczną zarówno dla mężczyzn, jak i kobiet.
Drugą istotną różnicę w tym zakresie stanowi

okres wypłacania świadczenia.

Także pod tym względem polski system jest mniej korzystny niż stosowany w UE. Rentę strukturalną wypłaca się do osiągnięcia wieku emerytalnego albo do czasu nabycia prawa do renty bądź emerytury z ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego, nie dłużej jednak niż przez pięć lat. A zatem trzykrotnie krócej niż w UE. Ponadto renta ta nie może być dodatkiem do zwykłej emerytury. Polska ustawa o rentach strukturalnych nie przewidziała też możliwości skorzystania z systemu wcześniejszych rent przez pracowników zatrudnionych w gospodarstwie rolnika przekazującego swe gospodarstwo.
Ustawa o rentach strukturalnych wprowadziła ponadto dodatkowe wymogi dotyczące obszaru przekazywanego oraz powiększanego gospodarstwa. By spełnić te warunki, rolnik zaprzestający prowadzenia działalności rolniczej musi zadbać o to, by przekazywane przez niego gospodarstwo miało powierzchnię co najmniej 3 ha, a powierzchnia gospodarstwa rolnika przejmującego grunty musi wynosić co najmniej 15 ha, z tym, że Rada Ministrów, uwzględniając zróżnicowanie średniej powierzchni gospodarstw rolnych w różnych częściach Polski, może określić regiony (województwa lub powiaty) o mniejszej niż 15 ha powierzchni dla powiększanych gospodarstw.
Jeżeli rolnik nie ma możliwości przekazania gospodarstwa osobie, która spełnia wymogi ustanowione w stosunku do przejmującego grunty, na jego wniosek grunty mogą

zostać nieodpłatnie przejęte

na własność Skarbu Państwa. Zadania instytucji przejmującej grunty w imieniu państwa będzie wykonywać Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa.
W odróżnieniu od rozwiązań przyjętych w UE polskie przepisy o rentach strukturalnych nie przewidziały możliwości przekazania gruntów na cele inne niż rolnicze. Za to ustawa o rentach strukturalnych nie stawia osobom przejmującym grunty szczególnego warunku, dotyczącego sposobu wykorzystania przekazywanych gruntów zgodnie z wymogami ochrony środowiska.
Niewątpliwie jedną z najbardziej istotnych kwestii, zwłaszcza z punktu widzenia zainteresowanych wcześniejszymi rentami rolników, są środki finansowe możliwe do uzyskania z tego tytułu. Wysokość renty strukturalnej określono w Polsce na poziomie półtorakrotności najniższej emerytury. Rentę strukturalną wypłaca się jednak tylko do czasu nabycia prawa do renty lub emerytury z ubezpieczenia społecznego, lub zaopatrzenia emerytalnego. W praktyce oznacza to, że świadczenia z tego tytułu w Polsce będą wielokrotnie mniejsze niż maksymalne świadczenia przewidziane w przypadku rolników w UE, nawet przy uwzględnieniu, iż także współmałżonek rolnika, jeśli spełni analogiczne wymogi, może otrzymać takie świadczenie.
Warto jednak pamiętać, że wsparcie, o jakim mowa w rozporządzeniu 1257/1999, jest udzielane ze wspólnego budżetu UE, podczas gdy finansowanie rent strukturalnych dla polskich rolników – do czasu akcesji – będzie opierać się wyłącznie na środkach pochodzących z budżetu państwa. Kwota środków przeznaczanych na finansowanie rent strukturalnych będzie corocznie określana w ustawie budżetowej. Środkami przeznaczonymi na wypłatę rent strukturalnych zarządza Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego.

AW

 

 

Wydanie: 2002, 30/2002

Kategorie: Rolnictwo

Napisz komentarz

Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy