Prof. Karwat jest jak najdalszy od dychotomii „prosocjalni populiści” kontra „rozważni zwolennicy reform rynkowych”
Polityczna rzeczywistość IV Rzeczypospolitej może męczyć. Warto więc czasami wznieść się ponad refleksję publicystyczną i oddać głos tym, którzy do polityki podchodzą w sposób naukowy. Dzięki takiej perspektywie można dostrzec procesy i zjawiska zazwyczaj zagłuszane przez szum informacyjny, składający się z „gorących newsów” donoszących o coraz to nowszych i „istotniejszych” aferach. Osobom szukającym takiej teoretycznej refleksji z pewnością warto polecić dwie najnowsze prace Mirosława Karwata, profesora w Instytucie Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek „O demagogii” i „O złośliwej dyskredytacji” od wielu lat zajmuje się badaniem metod i form działania politycznego, ze szczególnym uwzględnieniem ich patologicznych deformacji. Trudno oprzeć się wrażeniu, że analiza tych ostatnich przypadków w kraju takim jak Polska jest szczególnie wartościowa.
„Najwdzięczniejszy sposób uwiarygodniania się i uwierzytelniania swojej roli politycznej, zdobycia władzy arbitralnej i niekontrolowanej nawet pod szyldem panowania demokracji, a przy tym zagwarantowania sobie bezkarności, to podszywanie się pod wyraziciela »głosu ludu«”, pisze we wstępie do pierwszej z omawianych książek Mirosław Karwat. Nietrudno zauważyć, że jest to
prawda ponadczasowa,
o której prawdziwości przekonaliśmy się po ostatnich wyborach. Autor jest jednak jak najdalszy od ulegania znanej z mediów liberalnych dychotomii „prosocjalni populiści” kontra „rozważni zwolennicy reform rynkowych”. Zarysowując całe spektrum demagogii, Karwat nie zapomina również o „demagogii w imieniu ekonomicznie uprzywilejowanych”. Jest ona w tym ujęciu „racjonalizacją ostrych kontrastów i dystansów klasowych, uzasadnieniem panującej hierarchii i dotychczasowych kryteriów podziału dóbr”.
Co charakteryzuje ten podtyp demagogii? Przede wszystkim stygmatyzacja biedy i wyniesienie własnej klasy do roli „soli ziemi” połączone z afirmacją wyznawanych przez nią wartości. Warto w tym miejscu za Karwatem przytoczyć aforyzm Oscara Wilde’a, mówiący o tym, że „Każda kategoria ludzi głosi wartość tych cnót, których nie musi praktykować. Bogaci wychwalają cnotę oszczędności, leniwi mówią dużo o godności pracy”.
Jaki jednak ma sens skupianie się na tym podtypie demagogii? Przede wszystkim wskazuje na istniejącą rozbieżność pomiędzy naukową a publicystyczną definicją tego pojęcia. Dopiero gdy uświadomimy sobie ten fakt, będziemy w stanie zaimplementować pojęcie „demagogia” do analizy polskiego systemu politycznego. Gdy to zrobimy, okaże się, że o demagogię – rozumianą jako zjawisko z zakresu socjotechniki – można oskarżyć nie tylko – wiecznie etykietowaną jako „populistyczną” – Samoobronę, ale również partie sytuujące się w statecznym „politycznym centrum”. Stosowanie demagogii można przypisać wielu polskim siłom politycznym od rzekomo „socjalnego” PiS po nobliwą Platformę Obywatelską. Oczywiście w tym ostatnim przypadku mamy do czynienia z występowaniem demagogii
w imieniu uprzywilejowanych ekonomicznie.
„Demagogią posługują się jednak również siły polityczne programowo niechętne nie tylko podmiotowości mas, lecz wszelkiej ich aktywizacji, nawet traktowanej instrumentalnie, sterowanej i podporządkowanej, a więc ruchy lub instytucje o orientacji elitarystyczno-oligarchicznej. Nie gardzą nią np. wtedy, kiedy nie ma lepszego sposobu odsunięcia przeciwnika lub skanalizowania niebezpiecznej dla grup uprzywilejowanych radykalizacji »nizin społecznych«”, pisze niejako na potwierdzenie tej tezy Mirosław Karwat.
Właściwe odczytanie pojęcia „demagogia” stanowi najważniejszą wartość, jaką zawiera książka wydana przez Wydawnictwo Sejmowe. Do tej pory ulubionym epitetem stosowanym przez liberalne media było oskarżenie o populizm wszelkich lewicowych pod względem społeczno-gospodarczym inicjatyw. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że polscy dziennikarze z uporem godnym lepszej sprawy używają pojęcia „populizm” w sytuacji, gdy właściwsze byłoby pisanie o „demagogii”. Skoro jednak dla wytrawnych publicystów terminy te są niemal synonimami, to analizując ich funkcję, można przyjąć roboczo ich pomyłkę i utożsamić populizm z demagogią. Ważniejsze jest to, że w polskim społeczeństwie udało się zaszczepić rozumienie populizmu-demagogii ograniczające się do zawężającej konotacji tego pojęcia. Sukces ten okazał się jednym
z najważniejszych zwycięstw prawicy
na polu walki o hegemonię. Widzowie „Faktów” czy „Wiadomości” zaczęli bać się „populistów” dybiących na ich złotówki. Władze SLD zaczęły zaś bać się każdego kolejnego wydania „Gazety Wyborczej”, w którym to Witold Gadomski mógł każdemu pomysłowi gospodarczemu przypiąć stosowną łatkę. Władze Sojuszu obawiające się dyskredytacji w oczach postsolidarnościowych elit skupionych wokół środowiska „Gazety Wyborczej” niechybnie przesuwały się na pozycje dyktowane przez neoliberalny dogmatyzm. Było to wielkie zwycięstwo prawicy, które rzeczywiście oznaczało dyskredytację SLD, tyle że wśród elektoratu tej partii. Zaczęło się od narzucenia Sojuszowi języka prawicy, a skończyło na realnej klęsce wyborczej.
Jeśli centrolewica chce się stać pierwszoplanowym rozgrywającym na polskiej scenie politycznej, to niemożliwe jest osiągnięcie takiego stanu rzeczy bez stworzenia własnego języka, opisującego rzeczywistość.
Mirosław Karwat, O demagogii, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006
Mirosław Karwat, O złośliwej dyskredytacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy