Świerk arystokrata

Pod Istebną rośnie fenomen przyrody

W lasach Beskidu Śląskiego, w okolicach Wisły oraz Istebnej, rośnie osobliwa odmiana świerka zwanego istebniańskim. Już ponad 60 lat temu międzynarodowe grono leśników i badaczy właściwości genetycznych tych drzew uznało go za fenomen przyrodniczy. Stwierdzili, że jego nasiona wydały najlepsze potomstwo spośród wszystkich gatunków świerków w wielu regionach świata. Ma przewagę nad świerkiem syberyjskim, kaukaskim czy serbskim gdyż rośnie szybko i wysoko, aklimatyzuje się najlepiej w nowych warunkach, jest odporny na choroby i szkodniki. Naukowcy i leśnicy ze szkółki leśnej Wyrch Czadeczka w Jaworzynce w Nadleśnictwie Wisła utworzyli Regionalny Bank Genów Świerka Istebniańskiego.
Badacze przypuszczają, że właściwości te – będące przedmiotem podziwu i badań genetyków – wytworzyły się dzięki spotkaniu na naszych terenach górskich dwóch linii genetycznych świerków alpejskich i karpackich. Od kilkudziesięciu lat sadzonki i nasiona świerków istebniańskich są jednym z najcenniejszych leśnych materiałów rozmnożeniowych, który Lasy Państwowe eksportują m.in. do bardzo wymagających pod tym względem krajów skandynawskich.
W nowopowstałym banku gromadzone są nasiona z drzewostanów, które do niedawna były dumą pierwszego krajowego banku genów polskich roślin górskich w Kostrzycy na Dolnym Śląsku – w Nadleśnictwie Śnieżka koło Kowar. Obecnie kolekcja nasion najcenniejszych świerków istebniańskich pozostaje w Wiśle. Do niedawna przechowywano je zaledwie przez kilka lat w warunkach dalekich od ideału. Obecnie nasiona wyłuskane z wysuszonych szyszek są dokładnie opisywane, mają swoje „świadectwa urodzenia” i trafiają do specjalnych pojemników, gdzie w temperaturze minus 20 st. C będą „w uśpieniu” nawet kilkadziesiąt lat.
Zbieranie i przechowywanie w specjalnych warunkach nasion drzew leśnych, a więc i świerków istebniańskich, jest ważne, ponieważ nie co roku drzewa owocują jednakowo obficie. Urodzaj na nasiona buków, zdarza się raz na kilka lat. Podobnie w przypadku świerków – bywa że obrodzą raz na kilka na nawet kilkanaście lat. W okolicach Istebnej urodzajny był rok 1993. Hodowla najcenniejszych odmian drzew to jeden z wielu celów gospodarki leśnej. Równie ważne jest zachowanie najwartościowszych cech genetycznych i badania naukowe. Placówka w Wiśle znajduje się pod opieką leśników i naukowców z Wydziału Leśnego Akademii Rolniczej w Krakowie. Nasiona świerka istebniańskiego są też cenną „walutą” w wymianie międzynarodowej, a specjalistyczne konferencje i umowy w tym zakresie stanowią ważną dziedzinę współpracy przyrodników na całym świecie.
Od kilku lat częścią leśnej szkółki hodowlanej Wyrch Czadeczka jest Muzeum Świerka Istebniańskiego. Kto pierwszy raz zobaczy dwumilimetrowe nasiona świerka, zdziwi się, że może z nich wyrosnąć tak ogromne, sięgające 40 metrów drzewo. A takich świerków w okolicach Wisły i Istebnej jest mnóstwo. Oprócz archiwum osobliwej odmiany świerka oraz eksponatów związanych z jej hodowlą i badaniami zwiedzający muzeum mogą dowiedzieć się, że drewno istebniańskich świerków – o niezwykłych właściwościach rezonansowych – po wieloletnim suszeniu używane jest do wyrobu skrzypiec i wiolonczeli przez bardzo nielicznych mistrzów lutników. Zawód ten od wieków ma swoje tajemnice, a jedną z nich jest umiejętność dobierania drewna oraz „słuchania” go, zanim powstanie instrument muzyczny.