Szwed puszczony w skarpetkach

Szwed puszczony w skarpetkach

Od dyrektora banku po ślusarza – wszyscy zdejmują buty w domu. Bez względu na to, jak wygląda reszta stroju

Wielkie było rozczarowanie mojego znajomego, który dopiero co zaczął pracę w Szwecji i postanowił zaprosić swoich nowych i, jak mu się wydawało, sympatycznych kolegów na piwo, a ci odmawiali mu jeden po drugim, tłumacząc się naiwnie, że nie mogą przyjść, bo… robią pranie. Już nawet nie chodziło mu o to – wyjaśniał mi potem – że nie chcieli przyjść, ale że nie byli w stanie zdobyć się na wymyślenie lepszej wymówki. Uznał, że przyjacielska atmosfera w nowej pracy to tylko pozór, a koledzy wcale go nie lubią. I myślał tak, dopóki sam nie wynajął mieszkania – bez pralki. Za to ze wspólną pralnią, w której trzeba rezerwować termin prania. I pilnować go, bo następny może się długo nie trafić! (…)

Wiem, kim jesteś, ty, który nigdy nie rezerwujesz pralni, tylko wykorzystujesz cudze rezerwacje! Przejrzałam cię – przyjeżdżasz tylko na weekendy i wtedy to robisz! Wyjmujesz z suszarki cudze rzeczy, które jeszcze nie wyschły, żeby włożyć własne! Nie masz prawa ruszać cudzego prania! Zarezerwuj sobie termin i nie żeruj na innych. Twoje zachowanie jest NIE DO ZAAKCEPTOWANIA!”

Taka oto wiadomość czekała na mnie na drzwiczkach pralki. Byłam jej adresatką w sposób niebezpośredni. Autor chciał zapewne, aby wszyscy, być może także (jeszcze) nieposzkodowani lokatorzy, zachowali czujność – i swoje pranie w suszarce. Główny adresat – cwany, aspołeczny typ, cichcem wpychający swoje fatałaszki do pralki, gdy kto inny ją sobie zarezerwował – to najgorszy rodzaj sąsiedzkiej zmory. Gorszy jest jedynie złodziej pralniany, wypatrujący co lepszych kąsków, takich jak markowe dżinsy na przykład. Znajoma straciła w ten sposób kilka par. Przewinieniem mniejszego kalibru, ale budzącym wielką irytację, jest pozostawienie brudnego filtra w suszarce. Widok kosmatego filtra przetykanego blond włosami i strzępkami wełny z koca sąsiadki potrafi obudzić bestię w spokojnym zwykle człowieku. Zanim bestia zaatakuje bezpośrednio, zwykle zostawia kartkę. Jak ta, którą ja znalazłam. W ten sposób szwedzka niechęć do bezpośredniej konfrontacji owocuje tzw. wściekłymi kartkami. (…)

NIE DEMONIZUJMY jednak pralni. Z założenia miała ona służyć nawiązywaniu kontaktów – niektóre mają kąciki telewizyjne, biblioteczki. I czasem naprawdę można zamienić z sąsiadem parę miłych słów. Pralnia to też wdzięczny temat dla kabaretów, blogów, reklam, literatury, sztuk teatralnych. Ale pralnia ma nie tylko wymiar praktyczny i anegdotyczny. Pralnia jest polityczna! Tak, tak, prawo do czystych ciuchów to kwestia demokracji. A wspólna pralnia to symbol walki o to prawo. Dzisiaj może trudno w to uwierzyć, ale aż do lat 30. warunki mieszkaniowe w Szwecji były najgorsze w Europie. Najstraszniej było w dużych miastach, takich jak Sztokholm. (…) Kiedyś w tych pięknych kamienicach wielodzietne rodziny robotnicze tłoczyły się w wilgotnych, ciemnych, zimnych mieszkaniach. Ten brud, zimno i ciasnota określały byt, a czasem wiodły wprost w niebyt tysiące ludzi – tyfus i cholera, choroby psychiczne, gruźlica. Trudno było żyć, o utrzymaniu czystości nie mówiąc. Prało się parę razy w roku, to była ciężka, fizyczna praca, zajmująca kilka dni, a na oddawanie rzeczy do pralni i magla pozwolić sobie mogli jedynie najbogatsi. Było tak brudno i smutno, że aż politycy zainteresowali się problemem – i zaczęła się debata. A jak w Szwecji rusza debata, to zwykle prowadzi do jakichś zmian, wcześniej czy później; najczęściej później, bo tu mniej się od nas śpieszą i sprawy badają gruntownie.
Do akcji wkroczyli Alva i Gunnar Myrdalowie, główni ideolodzy szwedzkiej socjaldemokracji, którzy uważali, że rozwiązanie problemu mieszkaniowego rozwiąże też masę innych problemów. Funkcjonalne domy dadzą zdrowie, spokój i ułatwią kobietom łączenie życia zawodowego z rolą gospodyni. Nie kwestionowano za bardzo tego, że to do kobiet należy większość obowiązków domowych – a wśród nich pranie, które zdaniem Alvy nie powinno zajmować kilku dni. Myrdal chciała profesjonalizacji prac domowych: odzież należy oddawać do pralni, dzieci do przedszkola, a jedzenie jeść w restauracji. Higienicznie, demokratycznie i sprawiedliwie, bo w tej koncepcji pralnie, przedszkola i restauracje miały być dla wszystkich, nie tylko dla bogatych. W takim demokratycznym społeczeństwie wszyscy poczuliby się jak w domu – Domu Ludu, Folkhemmet. (…)
Jedno było pewne – nowoczesny dom mieszkalny musi mieć pralnię, zsyp, dostęp do ciepłej wody, kuchnię i łazienkę. I w ten sposób wspólna pralnia stała się częścią programu politycznego. Najpierw nowomodna nowinka nie spodobała się paniom domu – ich zdaniem elektryczne pralki niszczyły ubrania. Ale z czasem kobiety się przyzwyczaiły, zwłaszcza że zaproszono je na wieczorowe kursy prania. Zobaczyły, że i łatwiej, i kilka razy szybciej. Jako że pralnia była polityczna, to i polityczne głosy sprzeciwu się odezwały – w końcu dlaczego niby robotnicy mają mieć takie luksusy jak pralnia i łazienka w domu, czy to nie przesada? Wtedy jednak było już za późno – lud poznał wygodę i urok czystości, a nowe domy rosły jak grzyby po deszczu.
W latach 70. wszyscy (96%) mieszkańcy Szwecji mieli dostęp do wspólnych pralni. Gwarantują to przepisy – każde mieszkanie musi mieć dostęp do pralni z możliwością suszenia maszynowego. Jeśli jej nie ma, w mieszkaniu musi być miejsce na pralkę i suszarkę. Ale wydaje się, że większość Szwedów woli nie mieć prania w domu. Czasem nawet ci, którzy zainstalowali sobie pralkę w mieszkaniu, piorą we wspólnej pralni. Oszczędzają w ten sposób energię, a sobie bałaganu w domu. Wielu twierdzi, że pralka w mieszkaniu jest zbędna. Co ciekawe, dosyć popularne, bo tanie, jest też oddawanie rzeczy do prania, zwłaszcza koszul. To jedyna usługa, która jest w Szwecji tańsza niż w Polsce. Za pranie i prasowanie pięciu koszul płaci się około stu koron (46 zł). Pralnie chemiczne są praktycznie na każdym rogu. A funkcjonalne domy pomysłu Myrdalów z czasem straciły swój charakter, zostały przejęte przez wspólnoty mieszkaniowe i dziś nie różnią się niczym od reszty budynków mieszkalnych. (…)

Z CZYSTOŚCIĄ I PRZYTULNOŚCIĄ, z tą nastrojową kameralnością szwedzkich mieszkań wiąże się pewien zwyczaj, tak tu przez niektórych kultywowany, że aż bliski religii. A oto dowód. Sylwester. Idziemy na imprezę do przyjaciół. Mój partner dzwoni do nich, żeby upewnić się, jaki styl obowiązuje. „Będę miał garnitur, a moja dziewczyna elegancką sukienkę”, uprzedza gospodarz. No to – stroimy się! I kiedy ja w koronkowej sukience, a mój chłopak pod krawatem witamy się z gospodarzami, z konsternacją stwierdzam, że gospodarz jest w skarpetkach – do garnituru, a gospodyni w rajstopkach – do sukienki wieczorowej. Mój uprzejmy szwedzki partner, wcale nie zaskoczony, zdejmuje buty. Ja, bezwzględna w moich kontynentalnych manierach, zmieniam kozaki na eleganckie pantofle. I choć znam te tutejsze zwyczaje, nie mogę się jednak nadziwić, że jestem jedyna na tym wytwornym przyjęciu, która ma buty na nogach. I nie jest to kwestia klasy społecznej, jak może wydałoby się w Polsce, bo przecież u nas ludzie też często zdejmują buty w domu. Nie, od dyrektora banku po ślusarza – wszyscy zdejmują buty w domu. Bez względu na to, jak wygląda reszta stroju. No, może tylko król i Wallenbergowie chodzą po domu w butach. Według szwedzkiej guru od savoir vivre’u, Magdaleny Ribbing, na eleganckich spotkaniach należy mieć ze sobą buty na zmianę – co też zawsze robię, nawet w przypadku tych mniej eleganckich. Ale burzliwa dyskusja w wątku „Buty w domu” pokazuje, że nie wszyscy Szwedzi się z tym zgadzają („Mamy sosnową podłogę, nawet kapcie ją niszczą, mówimy gościom, że mają zdjąć buty i już!”). Szwedom nigdy nie jest zimno w stopy, kapcie noszą starsi, większość młodych i średnio młodych biega boso lub w skarpetkach (na polski pomysł „kapci dla gości” nikt tu nie wpadł, może dobrze?).
Przy czym mają Szwedzi jakieś przedziwne upodobanie do dziurawych skarpet i rajstop. Nieraz widywałam prawników, dziennikarki, profesorów świecących piętą czy palcem ze skarpety Hugo Bossa. Najczęściej dziura jest skromna, ale kiedyś spotkałam na jodze kobietę, której skarpetki miały więcej dziur niż wełny, wyglądały raczej jak resztki sieci rybackiej; zastanawiałam się, czy tylko ja się dziwię… Kiedy powiedziałam o tym spostrzeżeniu znajomym Szwedom, jeden się obruszył i powiedział, że on zawsze ma całe skarpetki; więc czym prędzej przepraszam wszystkich Szwedów, którzy zawsze mają całe skarpetki, a tych jest zapewne znakomita większość. Drugi natomiast zgodził się ze mną i przytomnie zauważył, że być może istnieje również duża grupa Polaków, którzy mają dziurawe skarpetki, ale nigdy nie wychodzi to na jaw, bo ukryte są w butach.
Co ważne, buty zdejmuje się nie tylko w domu, ale czasem nawet w poczekalni u fizjoterapeuty, a już obowiązkowo w fitness clubie. Zaraz przy wejściu stoją szafki na buty, obok tabliczka z napisem: „Prosimy nie wchodzić w obuwiu”. Na początku zawsze byłam przygotowana na to, że ktoś zwróci mi uwagę i każe zdjąć buty. Prowadziłam sama ze sobą dyskusje, żeby przygotować się do ewentualnych problemów, które – wyobrażałam sobie – mogą wyniknąć z powodu mojej niewrażliwości kulturowej. Powiedziałabym na przykład: „Nie zdejmę butów, bo to część mojego stroju. Tak samo nie zamierzam zdjąć bluzki ani spodni, nawet jeśli taki jest tu zwyczaj”. Albo: „Nigdy nie chodzę boso, nie będę marznąć i narażać się na przeziębienie”. Takie wyjaśnienie jest tu bardziej na miejscu niż w Polsce, gdzie według badań ludzie z upodobaniem przegrzewają mieszkania. W Szwecji administratorzy dbają o to, by temperatura oscylowała w granicach 20-21 st., a w nocy 18. (…)

ŻEBY JEDNAK ZASŁUŻYĆ na wejście do świątyni, nie wystarczy wola zostawienia butów przy progu. Trzeba też trochę poczekać, bo zaproszenie do domu to nie jest pierwsze, co przychodzi Szwedowi do głowy, gdy poznaje kogoś nowego. (…) Kiedy już Szwed oswoi się z nami na tyle, że nas zaprosi (nie poważę się podać średniego czasu, bo może to być od miesiąca do dwóch lat), nie powinniśmy się za bardzo spóźnić. W każdym razie nie tak bardzo, jak moglibyśmy spóźnić się w Polsce bez wyrzutów sumienia. Spotkanie „na kawę” oznacza kawę (i ciastka lub herbatniki), herbata też zwykle jest, o ile się poprosi. Prawie zawsze taka w torebkach, a nie liściasta, i czasem z lekka zwietrzała, bo nikt oprócz oryginałów i zagranicznych gości jej nie pije. Nie zaobserwowałam też, by – jak twierdziło wielu znajomych Polaków – Szwedzi przychodzili na imprezy z własnym alkoholem, który samolubnie wypijają, a jak coś im zostanie, to biorą do domu. Bywa tak na imprezach studenckich, gdy każdy grosz się liczy, a wypić się chce. Tak jest najsprawiedliwiej, a sprawiedliwość jest ważna, jak wiemy. Pracujący zawodowo zwykle nie mają takich problemów, choć wiele zależy od zasobności portfela.
Tak czy inaczej, nie ma ryzyka popełnienia gafy: gdy jest się zaproszonym na obiad, zwykle przynosi się wino, ale kwiaty, słodycze czy inne przysmaki też są mile widziane, dokładnie tak jak w Polsce, a gospodarze zwykle serwują alkohol. Jedynie na przykład przy okrągłych urodzinach, na które zaprasza się 50 osób, prosi się gości, by przynieśli mocniejsze napoje. Byłam kilka razy na takich imprezach i owszem, goście mieli ze sobą trunki, ale i gospodarze przygotowali baterię flaszek. (…)

TYLKO UWAGA – kiedy Szwed mówi: „Mam nowe mieszkanie” i z dumą pokazuje, jak się urządził, wcale nie musi to oznaczać, że kupił mieszkanie. Statystycznie rzecz biorąc, większe jest prawdopodobieństwo, że je wynajął. Większość Szwedów nie jest właścicielami swoich mieszkań. Trzy czwarte spośród mieszkających w domach wielorodzinnych to najemcy. Szwedzi wynajmują mieszkania, jak się tu mówi, „z pierwszej ręki”, czyli od gminnych lub prywatnych firm zarządzających nieruchomościami. Na takie mieszkanie czeka się w kolejce. Dłużej w dużych miastach i w tzw. dobrych dzielnicach: w centrum Sztokholmu można czekać i 25 lat. Popularne są też mieszkania dla seniorów – tych w miarę sprawnych i zdrowych. Od zwykłych domostw różnią się tym, że temperatura wynosi tam 22 stopnie (a pamiętamy, że normalnie jest 20, 21, tymczasem z wiekiem bardziej się marznie!), nie ma progów, łazienki są bardzo duże i wygodne, samochód może podjechać pod samą klatkę, a winda dojeżdża wszędzie. Do tego są wspólne zajęcia – kółka zainteresowań, golf, gry. Takie domy dla szwedzkich seniorów są nie tylko w Szwecji, są też między innymi we Francji, Hiszpanii, Tajlandii. Na wolne mieszkanie trzeba, rzecz jasna, czekać w kolejce, więc zapobiegliwi zapisują się ze sporym wyprzedzeniem. Jednak nawet w tak ceniącym struktury i plany społeczeństwie są pewne granice – kiedy rodzice usiłowali ustawić w kolejce do domu dla seniorów swoją dwuletnią córkę, otrzymali odpowiedź odmowną. Może sami naczekali się na swoje zwykłe mieszkanie i chcieli oszczędzić tego córce.
Wiele osób spokojnie czeka na wymarzone cztery kąty, a tymczasem mieszka w mniej atrakcyjnych rejonach, gdzie lokum można dostać już po kilku miesiącach lub nawet od ręki. Ja ustawiłam się na wszelki wypadek w czterech kolejkach – jak nie w jednej, to w innej coś może kiedyś wystoję.
Mieszkanie najemcze ma pewne wady: sprzedać go nie mogę, płacę dość wysoki czynsz, ale za to mieszkam tak długo, jak chcę, i o nic się nie martwię. (No, może tylko o to, że zgubię klucz. Bo nigdzie nie dorobię nowego – prawo do tego ma jedynie właściciel budynku. Za zgubienie klucza musiałabym zapłacić gospodarzowi tysiąc koron!) Przede wszystkim nie martwię się, że czynsz nagle pójdzie w górę. Ceny są regulowane i co roku przedstawiciele właścicieli i Szwedzkiego Zrzeszenia Lokatorów, zgodnie z dobrą skandynawską tradycją, centralnie negocjują ewentualne podwyżki, które obejmują wszystkich lokatorów. Zwykle o 1-2%. Nie martwię się o zapchany spływ – wzywam hydraulika, a administracja płaci. To istotne, bo hydraulik bierze co najmniej 500 koron (ok. 230 zł) za godzinę, a nie ma zwyczaju pracować zbyt szybko. Nie martwię się o zepsuty kontakt – wzywam elektryka, a administracja płaci. To też ważne, bo elektryk bierze co najmniej 500 koron za godzinę, a pośpiech nie leży w jego naturze. Ba, nie powinnam się nawet martwić o warczącą jak traktor lodówkę. Ja wprawdzie trochę się martwiłam, dopóki nie dowiedziałam się, że naprawa i ewentualna wymiana też są za darmo – i mam nową lodówkę. Zmywarkę też chyba niedługo trzeba będzie wymienić. A jak ogólnie zrobi się nieświeżo, podłoga zmatowieje, a tapety wyblakną, może poproszę o remont. Właściciel się tym zajmie. To, że w większości mieszkań są prawie identyczne kuchnie i łazienki – te same szafki, te same blaty, ta sama szarobura lub beżowa wykładzina na podłodze (czasem są kafelki), te same sedesy, armatura, lampy – bierze się  właśnie z tego, że to nie najemcy, ale gospodarze je urządzają. Wygodnie, masowo, jednakowo. Kilka razy pytałam znajomych, czy nie przeszkadza im, że mają kuchnię i łazienkę taką jak sąsiad obok, sąsiad z góry, sąsiad z bloku obok, kolega z innego miasta, jak cała reszta najemców w całym kraju. Nie rozumieli pytania. Tłumaczyli mi nawet, jakbym nie pojęła, że to mieszkania najemcze i o to chodzi, że właściciel urządza je standardowo. Może ich denerwować, jeśli jest brzydko albo niewygodnie, ale to, że jest tak samo jak u innych, nie ma przecież znaczenia. Byle było dobrze. Oczywiście najemca i gospodarz mają często inne wyobrażenie o tym, czym jest „zniszczona podłoga” albo „podwyższony standard”, za który trzeba płacić wyższy czynsz. Cena wynajmu często idzie w górę po remoncie i dla niektórych to też spory problem. Tym bardziej jeśli uważają, że remontu wcale nie trzeba.

JAK SIĘ NIE MOŻNA DOGADAĆ – trzeba się poradzić Szwedzkiego Zrzeszenia Lokatorów. Do mnie pofatygowało się osobiście. Otworzyłam drzwi młodemu człowiekowi, który przedstawił się i zaczął od pytania, co to za nazwisko na wizytówce. „Polskie nazwisko”, odparłam, a chłopak zawołał, wyraźnie i po polsku: „Polskie Zrzeszenie Lokatorów!”. Albo coś w tym stylu, w każdym razie z „rz” i „sz”, i choćby tylko dlatego, że wyartykułował to polskie szeleszczenie, wpuściłam go do domu, a wtedy nie pozostało mi już nic innego, niż zapisać się do Szwedzkiego Zrzeszenia Lokatorów. Płacę 80 koron miesięcznie i z lubością oddaję się lekturze magazynu „Dom i Wynajem”, z którego dowiedziałam się m.in., że z powodu roztoczy i „śledzików” w domu można się domagać obniżenia czynszu, ale już nie odszkodowania za uczulenie; że na balkonie można palić papierosy, nawet jeśli sąsiad jest niepalący, i że niektóre domy mieszkalne lub osiedla mają wspólną saunę dla najemców – i co powinnam zrobić, jeśli też tak chcę.
Z kolei o szwedzkim stylu urządzania wnętrz dużo mogę się dowiedzieć dzięki uroczemu zwyczajowi niezasłaniania okien. Mój przyjaciel twierdzi, że zasłon nie ma, bo Szwedzi czują się bezpiecznie i do głowy im nie przyjdzie, że jakaś ciekawska, niekoniecznie Polka, ich podgląda. Trochę mnie to frasowało, dopóki nie okazało się, że i niektórzy Szwedzi lubią sobie pozaglądać. (…)

Tytuł, skróty i ilustracje pochodzą od redakcji
Fragment książki Katarzyny Molędy Szwedzi. Ciepło na Północy, Czarna Owca, Warszawa 2015

Wydanie: 14/2016, 2016

Kategorie: Obserwacje

Napisz komentarz

Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy