Kilka kilometrów za Gryfinem rośnie około 50 osobliwie zdeformowanych sosen pospolitych
– Byłem architektem miejskim, kiedy burmistrz Gryfina przyjmował delegacje potencjalnych inwestorów, przede wszystkim Niemców. Włodarz chciał być otwarty, więc mnie powierzał gości, prosząc, abym pokazał im miasto i okoliczne ciekawostki. Grup przyjeżdżało wiele i to, co było dla mnie przyjemnością, zamieniło się w rutynę. Bo ileż jest osobliwości w powiatowym miasteczku? Na trasie moich wędrówek zawsze więc musiał się znaleźć Krzywy Las – opowiada Marek Brzeziński, gryfiński regionalista i architekt.
To prawda, w latach 90., gdy tworzył się samorząd, do Gryfina zaczęło zaglądać wiele delegacji biznesowych zainteresowanych budową zakładów produkcyjnych. Polacy zaczynali na nowo interesować się przeszłością ziemi gryfińskiej. Przy okazji i Krzywy Las cieszył się sporą popularnością. Ponieważ związana z nim historia długo pozostawała niejasna, krążyło wiele opowieści i wersji pojawienia się takiego wybryku natury. Trzeba było z kilku historii zbudować jedną, najbardziej prawdopodobną.
– I ja tak zrobiłem – wspomina Marek Brzeziński. – W baśniowej konwencji zaczynałem od słów: „Dawno przed wojną żył tu bogaty Niemiec, który eksperymentował przy produkcji mebli i sań”. Zdecydowanie najważniejsze było użycie słowa Niemiec, ponieważ zyskiwałem od razu uwagę znużonego całym dniem negocjacji biznesmena.
Zdarzały się jednak wyłomy w rutynie. – Pewnego dnia oprowadzałem inwestorów planujących budowę salonu samochodowego azjatyckiej marki. Gdy już trafiłem do Krzywego Lasu z gośćmi z Korei Południowej, obudził się we mnie duch twórczy i wypaliłem: „Dawno przed wojną żył tu bogaty Koreańczyk, który eksperymentował przy produkcji mebli i sań”. Widok biznesmenów, którzy w tym momencie zaczęli robić dziesiątki fotografii wśród powyginanych drzew, był bezcenny. Nie chcieli już tego dnia nic więcej oglądać. Uznali, że nic nie przebije tego doświadczenia – puentuje wspomnienia Brzeziński.
Skąd te zakrzywienia
Odnalezienie lasu jest poważnym wyzwaniem. Trzeba być skoncentrowanym, by za wsią Nowe Czarnowo wypatrzyć stosowne oznaczenia i zatrzymać samochód. Wtedy już, kierując się wzdłuż rur ciepłowniczych, należy iść 200 m w głąb lasu w poszukiwaniu krzywych drzew. Na powierzchni ok. 0,30 ha rośnie obecnie z 50 osobliwie zdeformowanych sosen pospolitych. W większości publikacji nadal pojawiają się informacje o stu, ale w rzeczywistości jest ich o wiele mniej. Za to kiedyś było ich nawet kilkaset.
– Podobne skupiska krzywych drzew można odnaleźć również na Dolnym Śląsku. Wiek tych pod Gryfinem, według dokumentacji nadleśnictwa, szacuje się na 88-90 lat. Skupisko krzywych drzew jest objęte ochroną w postaci powierzchniowego pomnika przyrody – wyjaśnia Lidia Kmiecińska z Nadleśnictwa Gryfino.
Eugeniusz Ćwikliński w opracowaniu poświęconym tajemnicy tych drzew pisze, że „pierwsze spostrzeżenia, jakie może poczynić każdy obserwator, to jednokierunkowe skrzywienia pni. Wszystkie drzewa są zagięte na północ pod kątem 90 stopni i mniejszym na wysokości od 10 do 55 cm od ziemi. Następnie pnie drzew tworzą poziomo usytuowane nad ziemią pałąkowate wygięcia, dochodzące od 1 do 3 m długości. Nad wygięciami pnie skierowane są pionowo do góry. Z obserwacji wynika, że deformacje omawianych sosen powstały w wyniku celowej działalności ludzkiej. Młode drzewka były nacinane od strony południowej do połowy pnia i więcej i przyginane do ziemi zawsze wierzchołkiem skierowanym na północ. Przy dalszym wzroście drzewek wierzchołki wyginały się ku górze i powstawały obecnie obserwowane krzywizny”.
To najbardziej logiczna i zarazem przyziemna wersja zdarzeń. Powstanie lasu jest owiane tajemnicą i niewiele można znaleźć wiarygodnych źródeł historycznych, które w przekonujący sposób wyjaśniałyby jego fenomen. Drzewa posadzono prawdopodobnie ok. 1934 r. Jedna z popularniejszych hipotez, ale dziś traktowana z dużym przymrużeniem oka, wyjaśnia skrzywienia uszkodzeniem młodych drzewek przez czołgi, które stacjonowały w tych okolicach na początku 1945 r. Jak to w ogóle byłoby możliwe? Drzewka przymarzły do gruntu, pod zlodowaciałym błotem zmieniły kształt, by po roztopach odżyć. Tyle że w innej, niecodziennej formie. Ta teoria powstała na podstawie opowieści okolicznych mieszkańców. Część z nich twierdziła, że do zakrzywień nie były potrzebne czołgi. Wystarczyły kilkuletnie opady ciężkiego śniegu, który w naturalny sposób zmienił kształt drzewek.
Bardziej na poważnie brana jest opcja, że pnie próbowano zdeformować w celu przygotowania ich do prac stolarskich lub szkutniczych. Odpowiednio powyginane służyły do budowy sań rogatych, wozów drabiniastych, beczek, kadzi i mebli. Tym bardziej to prawdopodobne, że przed wojną w tej okolicy miała się znajdować fabryka sań.
Nie można pominąć także wersji, że za pojawieniem się lasku stał pomysł uczynienia z niego atrakcji turystycznej. Być może nawet odpłatnej. W 1947 r. Axel Erlandson otworzył w Kalifornii „cyrk drzew” z okazami, które sam fantazyjnie ukształtował. Kto wie, może wojna sprawiła, że w przypadku Krzywego Lasu podobna idea została porzucona na etapie częściowej realizacji planu?
Globalna popularność
Kilka lat temu sporą popularnością w Polsce cieszył się utwór MC Silka, który mianował się najszybszym hiphopowcem na świecie. W „Rap Nobody” rapował w siedmiu językach. Klip do tego kawałka był częściowo nagrywany w Krzywym Lesie. O gryfińskiej chlubie pisały m.in. brytyjski „Daily Mail” oraz amerykański dziennik „The New York Times”. Ten pierwszy wymieniał go jako jeden z dziewięciu magicznych lasów, które warto odwiedzić.
– Krzywy Las jest bohaterem wielu opowieści filmowych, scenerią sesji fotograficznych i plenerów malarskich. Budzi zainteresowanie odwiedzających z kraju i z zagranicy. Wzmianki o nim pojawiają się w artykułach prasowych, folderach turystycznych, spotach i w internecie. Ogólny stan zdrowotny drzew nie budzi większych obaw. Nie trapią ich żadne szkodniki. Jednak w związku z ich wiekiem i odmiennym od typowego sposobem wzrostu zdarzają się przypadki obumierania niektórych egzemplarzy. Te drzewa, które zagrażają bezpieczeństwu, są podkrzesywane lub obalane i pozostawiane do naturalnego rozkładu. Z pewnością od momentu powstania lasu w latach 30. XX w. do dziś liczba drzew zdecydowanie się zmniejszyła – opowiada Lidia Kmiecińska.
Duża popularność w regionie mogła zaszkodzić temu miejscu. Na całe szczęście jednak ominęły je poważne akty wandalizmu.
– Mimo ogromnego zainteresowania tą osobliwością przyrodniczą i licznych grup turystycznych nie odnotowywano sytuacji związanych z uszkodzeniami sosen. Nadleśnictwo na bieżąco dokonuje przeglądu stanu drzew. Prowadzone są również drobne prace związane z usuwaniem nalotu drzew i krzewów innych gatunków zarastających powierzchnię. Dzięki temu eksponujemy najbardziej reprezentacyjną część tego wyjątkowego pomnika przyrody – wyjaśnia Lidia Kmiecińska.
Nie zmienia to faktu, że pozostało już tylko jakieś 50 drzew, więc nie warto odkładać na później pomysłu odwiedzenia tego miejsca. Las pomału kurczy się i przemija. Szkoda. Będziemy tęsknić.
Fot. archiwum autora
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy