Eureka

Autor: Przegląd | 9 marca, 2008

astronomia
Większa Droga Mleczna
Do tej pory naukowcy byli pewni, że nasza Galaktyka, składający się z gwiazd ogromny dysk, rozciąga się na 3 tys. lat świetlnych w regionach zewnętrznych i na 16 tys. lat świetlnych w centrum. Australijscy astronomowie wyliczyli jednak, że średnica Drogi Mlecznej wynosi aż 100 tys. lat świetlnych. Bryan Gaensler i jego koledzy z uniwersytetu w Sydney dokonali tego zaskakującego odkrycia, nawet nie używając teleskopów. Po prostu przeanalizowali przy użyciu powszechnie dostępnych tabel ściągnięte z internetu dane, dotyczące aktywności pulsarów, a więc gwiazd, które w regularnych odstępach czasu emitują promieniowanie. Odkrycie, przedstawione na konferencji Amerykańskiego Towarzystwa Astronomicznego w Austin w Teksasie, sprawi, że w fachowych podręcznikach trzeba będzie wprowadzić istotne zmiany.

genetyka
Krew wikingów w żyłach Anglików
Wspólne studium naukowców z uniwersytetów w Nottingham i Leicester oraz University College London, opublikowane w czasopiśmie „Molecular Biology and Evolution”, ujawnia, że ponad połowa mieszkańców północno-zachodniej Anglii ma korzenie skandynawskie. 14-osobowy zespół zbadał krew 100 mężczyzn z miejscowości Wirral w hrabstwie Merseyside oraz z hrabstwa West Lancashire. Aby wykluczyć wpływ wielkich ruchów migracyjnych, ograniczono się do osób, których nazwiska pojawiły się w regionie przed 1600 r. Odkryto, że u połowy badanych występuje DNA charakterystyczne dla mieszkańców Skandynawii. Współkierujący badaniami prof. Stephen Harding z uniwersytetu w Nottingham stwierdził, że DNA na męskim chromosomie Y jest przekazywane w linii męskiej z pokolenia na pokolenie z bardzo małymi zmianami, co sprawia, że jest to bardzo dobre narzędzie badania pochodzenia. Dodatkowym wskaźnikiem są nazwiska, także dziedziczone po mieczu. A mieszkańcy Wirral noszą takie nazwiska jak Aigburth, Formby, Crosby, Toxteth, Croxteth będące świadectwem najazdów wikingów dowodzonych przez Ingimunda. Badania krwi to kolejny dowód na związki Anglików z wikingami. W ubiegłym roku na półwyspie Wirral odkryto niemal nienaruszoną łódź wikingów.

zdrowie
Pigułka szczęścia nie działa
Antydepresyjny lek Prozac, używany przez ponad 50 mln osób na całym świecie, u większości pacjentów nie działa skuteczniej niż placebo – do takich wniosków doszli naukowcy pracujący pod kierunkiem prof. Irvinga Kirscha z Hull University w Wielkiej Brytanii. Podobnie jest w przypadku innych antydepresantów najnowszej generacji zaliczanych do grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI). Blokują one zwrotny wychwyt serotoniny, zwanej hormonem szczęścia, przez co zwiększa się ilość tego hormonu w mózgu. Leki te miały być rewolucją w leczeniu depresji. Wyniki najnowszych badań opublikowanych w magazynie „PLoS Medicine” każą jednak zweryfikować te zapowiedzi.
Naukowcy przeanalizowali wyniki badań klinicznych dotyczące czterech leków z grupy SSRI: fluoksetyny (handlowa nazwa Prozac), wenlafaksyny (Efectin, Velafax, Effexor), nefazodonu (Serzone) i paroksetyny (Seroxat lub Paxil). Konkluzja była jednoznaczna: w porównaniu z placebo nowa generacja antydepresantów nie daje znaczącej poprawy u pacjentów z niewielką lub nawet bardziej zaawansowaną depresją. Pewne korzyści zaobserwowano jedynie w najcięższych przypadkach, jednak naukowcy twierdzą, że było to spowodowane raczej mniejszą reakcją na placebo niż zwiększoną reakcją na lek.
Producent prozacu, koncern Eli Lilly, zaprzeczył tym doniesieniom. „Wyczerpujące badania i doświadczenia medyczne dowodzą, że jest on skutecznym antydepresantem”, napisano w oświadczeniu. Rzecznik firmy GlaxoSmithKline, która produkuje seroxat, stwierdził, że badania objęły tylko małą część dostępnych danych. Jednak David Healy, psychiatra z uniwersytetu w Cardiff, uważa, że te wyniki potwierdzają wcześniejsze przypuszczenia, iż reklamowana efektywność antydepresantów była mocno wyolbrzymiona.

antropologia
Szczątki okrutnego lorda
Brytyjscy antropolodzy zidentyfikowali szczątki lorda Hugh Despensera młodszego, okrutnie straconego w 1326 r. Szkielet dumnego barona odnaleziono już w latach 70. podczas prac archeologicznych w opactwie Hulton w hrabstwie Stafford. Despenser, znany z chciwości i bezwzględności, był szambelanem, faworytem, prawdopodobnie także kochankiem króla Edwarda II. Obaj zostali obaleni przez zbuntowanych baronów z królową Izabelą na czele. Despenser zginął w publicznej egzekucji, monarchę zamordowano po kryjomu. Badania archeologiczne wykazały, że lordowi rozcięto gardło, prawdopodobnie także brzuch, jak również odrąbano dłonie, co było karą za kradzież.

zdrowie
Muzyka pomaga pacjentom
Pacjenci po udarze mózgu powinni regularnie słuchać muzyki co najmniej przez godzinę dziennie. Terapia muzyczna poprawia bowiem ich pamięć, zdolność koncentracji, a także ogólne samopoczucie. Do takiego wniosku doszli naukowcy fińscy. Teppo Särkämö z uniwersytetu w Helsinkach i jego koledzy opublikowali wyniki swych dociekań na łamach magazynu „Brain”. Stwierdzili, że rodzaj muzyki nie ma znaczenia, pop, jazz, folk czy muzyka klasyczna w takim samym stopniu pomagają chorym. Badacze zajmowali się 60 pacjentami po udarze mózgu, których podzielili na trzy grupy. Tych z pierwszej grupy poddawano konwencjonalnej terapii, chorzy z drugiej słuchali wybranej muzyki, a z trzeciej – książek nagranych na płyty CD. Okazało się, że stan zdrowia najbardziej poprawił się u chorych z „grupy muzycznej”. Wniosek oczywisty: muzyka powinna zostać włączona w terapię. Specjaliści jednak ostrzegają – Finowie przebadali zbyt małą grupę pacjentów, konieczne są dalsze studia.

książki
Rozwijaj inteligencję emocjonalną
EQ – inteligencja emocjonalna – nie jest już pojęciem obcym, wiele się o niej mówi, wskazując, że częstokroć jest ważniejsza niż IQ. Mimo to wielu z nas nadal nie wie, co to jest EQ i jak wielki wpływ wywiera na nasz sposób życia, pracy oraz komunikowania się, na to, czy odniesiemy sukces i czy będziemy szczęśliwi. Książka wydawnictwa Helion to jedna z wielu publikacji na ten temat, w prosty sposób wyjaśniająca, na czym polega inteligencja emocjonalna. Jej autorka rozprawia się z mitami dotyczącymi EQ i przeciwstawia im fakty, unika przy tym specjalistycznego żargonu, a wszystkie niezrozumiałe dla laika terminy wyjaśnia w słowniczku. Okazuje się, że inteligencję emocjonalną można zmierzyć podobnie jak IQ – jeśli wyniki „pomiarów” okażą się niezadowalające, ratunkiem okażą się ćwiczenia. To dobra wiadomość – nad inteligencją emocjonalną można popracować, a psycholodzy zapewniają, że warto.
Geetu Bharwaney, Twoje emocjonalne ja. Jak podnieść swoje EQ, tłum. Anna Kanclerz, Helion, Gliwice 2008

technologie
Nad dachami Nowego Jorku
Tragiczne skutki huraganu Katrina dały do myślenia m.in. władzom Nowego Jorku. Tamtejsze centrum zarządzania kryzysowego rozpisało konkurs na prowizoryczne domy na wypadek podobnej katastrofy, pod hasłem „What if New York City…”, czyli „Co by było, gdyby…”. Wśród 10 nagrodzonych projektów są różnego typu kontenery mieszkalne, kapsuły umieszczone na nadulicznych rusztowaniach umożliwiające swobodny przejazd czy pływające samowystarczalne bloki, ale najdalej poszło nowojorskie Studio Lindfors. Jego wypełnione helem sterowce, zakotwiczone na miejscu dawnych domów, pozwolą mieszkańcom pozostać we własnej okolicy. Każdy balon pomieści czteroosobową rodzinę (z przestrzenią na małą kuchnię i łazienkę). Energię elektryczną zapewnią baterie słoneczne. Wizję o poetyckiej nazwie Cloud City (Miasto Obłoków) jury oceniło jednak jako zbyt śmiałą.

ekologia
Muzeum Środowiska w Rio
Ogród botaniczny w Rio de Janeiro ma już 200 lat, a na urodziny zafunduje sobie i zwiedzającym prezent w postaci Muzeum Środowiska – pierwszej na świecie ekspozycji całkowicie poświęconej problemom ekologii oraz ewolucji człowieka, rozwojowi miast i zmianom klimatycznym. Do tej pory istniały dwie podobne placówki, we Włoszech i w Monako, jednak włoskie muzeum skupia się na nawigacji, a to w Monako na środowisku lokalnym – podkreśla dyrektor Liszt Vieira. Jego ogród botaniczny jest jedną z najstarszych brazylijskich instytucji, zajmuje 137 ha i rocznie przyciąga 600 tys. gości. Nie mówiąc o tych, którzy przez internet mogą oglądać zielnik z 260 tys. suszonych roślin, 6,1 tys. owoców i przeszło 400 próbkami drewna.

ekologia

Na efekt cieplarniany – kompost
Wiązanie dwutlenku węgla w glebie może być jednym ze sposobów walki z efektem cieplarnianym, uważają naukowcy z Międzynarodowej Grupy Ekspertów ds. Zmian Klimatycznych. Wykorzystanie tego zjawiska mogłoby się przyczynić do zmniejszenia o 8,6% emisji CO2 w Unii Europejskiej. Uważa się, że pod koniec XX w. gleba wiązała ok. 2 tys. gigaton węgla w postaci materii organicznej – to prawie trzy razy tyle, ile znajduje się w powietrzu. Niestety ta jej zdolność jest coraz mniejsza, zwłaszcza na terenach uprawnych. Enzo Favoino i Dominic Hogg na łamach specjalnego wydania „Waste Management & Research” wydawnictwa SAGE zwracają uwagę, że kompost nie tylko użyźnia glebę, lecz także zwiększa jej zdolność wiązania dwutlenku węgla.

technologie
Niezniszczalny kauczuk
Można go ciąć i drzeć, a on sam się sklei – wystarczy kawałki zetknąć ze sobą. Nie trzeba nawet ich podgrzewać. Po sklejeniu zaś wciąż i wciąż odzyskuje pierwotną giętkość. To niezwykłe tworzywo jest wynalazkiem francuskich naukowców z Krajowego Centrum Badań Naukowych (CNRS) i Wyższej Szkoły Fizyki i Chemii Przemysłowej (ESPCI) współpracujących z firmą chemiczną Arkema – donosi magazyn „Nature”. Wytwarzane jest z kwasów tłuszczowych pochodzenia roślinnego (z kukurydzy, rzepaku, słonecznika), połączonych w struktury nadcząsteczkowe wiązaniami wodorowymi. Tanie i odnawialne surowce, prosta synteza, możliwość recyklingu – samonaprawiający się kauczuk może stać się tworzywem przyszłości.