Tag "zwierzęta"
Pożrą ostatni skrawek zieleni
Szarańcza zebrana w miliardową armię jest nie do zatrzymania i może zniszczyć wszystko, co stanie jej na drodze
Plaga szarańczy
Jako dominujący gatunek na Ziemi w dużej mierze kontrolujemy i marginalizujemy zwierzęta, które mogą nas skrzywdzić lub zaszkodzić naszym interesom. Jedno zwierzę jest jednakże zdolne do niszczenia na ogromną skalę ludzkich populacji i jest to zwierzę, któremu w dużej mierze nie jesteśmy w stanie się przeciwstawić. To nie jest jakiś fikcyjny współczesny megalodon czy tygrys ludojad; chodzi o rodzaj konika polnego – szarańczę. Owady te, zebrane w nienasyconą, nieustannie przemieszczającą się miliardową armię, są niemal nie do zatrzymania i mogą zniszczyć wszystko, co stanie im na drodze. Są zwiastunem katastrofy dla ludzi, których ścieżki skrzyżują się z ich drogą. Pożrą każdy ostatni skrawek zieleni, ogołacając uprawy, krzewy i drzewa z liści. Po przelocie roju okolica jest zniszczona, spustoszona tak, jakby strawił ją ogień.
Przybycie takiego roju oznajmia szemrzący, cykający odgłos niezliczonych skrzydeł i trzeszczenie szczęk stykających się z roślinnością. Kiedy szarańcza leci, nie widać słońca. Ludzie desperacko próbują odstraszyć rój. Podpalają opony, kopią rowy, próbują pryskać owady pestycydami. Wysiłki są jednak daremne. Pojedynczo szarańcza może być podatna na atak, ale w grupie jest bezwzględna – nic nie jest w stanie powstrzymać megaroju w ruchu.
W 2004 r. po obfitych, nietypowych dla sezonu deszczach ogromny wysyp szarańczy pustynnej przyniósł nieszczęście mieszkańcom północno-zachodniej Afryki. Rój, po raz pierwszy zauważony w Maroku, rozciągał się na ogromnym obszarze – jego szerokość równała się odległości z Londynu do Sheffield lub z Waszyngtonu do Filadelfii. W tym jednym roju było dziesięć razy więcej szarańczy niż ludzi na naszej planecie. Spustoszyła ona kraje, przez które przeleciała, zjadając starannie pielęgnowane uprawy i zostawiając gołe łodygi. Gdy kończyło się pożywienie, szarańcza ruszała dalej.
Zasięg rojów jest gigantyczny. O skali problemu świadczy to, że grupa, która odłączyła się od roju, licząca zaledwie 100 mln owadów, wylądowała na wyspie Fuerteventura, tysiąc kilometrów od miejsca, z którego wyruszyła. Pokonywała jeszcze większe odległości – np. w 1954 r., gdy rój przeleciał z Afryki Północnej do Wielkiej Brytanii, lub w 1988 r., gdy inny dostał się z Afryki Zachodniej na Karaiby, pokonując Atlantyk. Przynoszące zniszczenie, gdziekolwiek się pojawią, niewyobrażalne plagi owadów zagrażają jednej piątej powierzchni lądów na Ziemi, w tym niektórym najbiedniejszym krajom.
Nawet gdyby na tym się kończyło, już i tak byłoby źle, tymczasem różne części świata mają własne gatunki szarańczy, z którymi muszą się borykać. W ostatnim czasie zarówno Ameryka Środkowa, jak i Południowa zostały mocno dotknięte gwałtownym wzrostem liczebności rodzimej szarańczy, a Chiny i Indie cierpiały z uwagi na okresowe bardzo szkodliwe fale owadów. W 2010 r. rój australijskiej szarańczy plamistej zaatakował obszar wielkości Hiszpanii w rolniczym sercu wschodniej Australii. Niezależnie od tego, który gatunek zaatakuje, efekt domina wywołany przez rój może wykraczać poza bezpośrednie szkody w uprawach. Gdy szarańcza zajada się na śmierć, jej ciała zaczynają się piętrzyć, co stwarza koniunkturę dla innych zwierząt, takich jak szczury, które korzystają z nagłej gratki. W ten sposób jedna plaga rodzi drugą.
Łaskotanie
(…) Plagi szarańczy stanowią okresowo pojawiającą się reakcję na lokalny owadzi kryzys. Jeśli mamy sobie poradzić z szarańczą i zwalczać plagę rojów, musimy je zrozumieć. I tu właśnie wkracza nauka.
Fragmenty książki Ashleya Warda Życie społeczne zwierząt, przeł. Agnieszka Szling, W.A.B., Warszawa 2024
Ginący gatunek
W berlińskim zoo narodziły się bliźnięta pandy wielkiej
Panda wielka (Ailuropoda melanoleuca) należy do rodziny niedźwiedziowatych. Dawniej zaliczano ją, razem z pandą małą (Ailurus fulgens), do szopowatych, stąd ta sama nazwa. Po rozdzieleniu obu gatunków, m.in. na podstawie badań genetycznych, panda mała (bohaterka filmu familijnego „To nie wypanda”) trafiła do oddzielnej rodziny pandkowatych, przemianowana po polsku na pandkę rudą. Panda wielka (bohaterka filmu „Kung Fu Panda”) znalazła się zaś we wspomnianej grupie niedźwiedziowatych. Podobnie jak inne niedźwiedzie jest wszystkożerna. Lubi więc ryby, jajka, gryzonie czy szczekuszki – ssaki z rzędu zajęczaków, przypominające duże myszy, jednak w przeciwieństwie do pobratymców przede wszystkim je pokarm roślinny, głównie bambusy. Od marca do listopada żywi się wyłącznie jego młodymi pędami i liśćmi. Niestety, przynależność do owej rodziny spowodowała, że nie jada tak dobrze jak inni roślinożercy. Ma bowiem krótki układ pokarmowy, typowy dla pożeracza mięsa, pozbawiony długich jelit, wielokomorowego żołądka czy szerokich wypustek. Nawet jej zęby są bardziej typowe dla drapieżnika.
Jeśli krowa trawi do 80% spożytego pożywienia, panda wielka tylko 25%. Z tego powodu żyje na granicy śmierci głodowej. Musi jeść bardzo dużo, nawet do 40 kg dziennie, średnio 12,5 kg (a sama waży ok. 90 kg). Spędza na jedzeniu do 16 godzin każdego dnia. To zaś prowadzi do częstego wypróżniania się, jakieś 100 razy dziennie. W trawieniu pomaga jej szczególnie rozbudowana flora jelitowa, czyli głównie bakterie. Ich zadaniem jest rozkładanie dużych cząstek pokarmu na mniejsze. Bez tych mikroorganizmów pandy wielkie nie mogłyby jeść. My również.
Zwierzę ma też na dłoniach szósty palec, na kształt naszego kciuka. Powstał on z ruchomej kości nadgarstka. Za jego pomocą panda przytrzymuje pokarm. Reszta palców jest umiejscowiona w jednej przestrzeni płaskiej.
Nazwę panda prawdopodobnie ukuł francuski jezuita i przyrodnik Jean Pierre Armand David, znany jako Père David (ojciec David). W 1869 r., podróżując po Syczuanie, usłyszał nepalską nazwę nigalya ponya, czyli zjadacz bambusa. Uprościł ją do wszędzie znanego dziś słowa.
A panda to jeden z najrzadszych gatunków na Ziemi. Jako dzikie zwierzę zamieszkuje zimne i wilgotne lasy w łańcuchach górskich Chin, głównie w prowincji Syczuan, ale też w Gansu i Shaanxi. W szczycie (a może ściślej: w dołku) niskiej liczebności było ich tam około tysiąca.
W razie ataku najczęściej ucieka. Odpowiada agresją, tylko gdy nie ma wyjścia (opuszcza wtedy głowę, a doprowadzona do ostateczności powarkuje, wówczas zabija nawet człowieka). Panda wielka stała się więc chińskim symbolem pokoju. Jeśli na polu bitwy ścierały się dwie armie, wystarczyło, aby jedna podniosła chorągiew z wizerunkiem tego zwierzęcia – odpowiednik białej flagi w Europie – a natychmiast następował pokój.
Jaki to dziób?
Niektóre ptasie dzioby działają jak obcęgi, a inne jak dłuta, a nawet jak ssaki lub cedzaki
Ptaki zaczynają się gwałtownie, bez ostrzeżenia, od najbardziej niebezpiecznego kawałka, czyli od dzioba. To tak, jakby człowiek wchodził wszędzie z wyciągniętym przed siebie, przyczepionym do twarzy nożem. Tak jest, ptaki mają nożotwarze i nie rozumiem, dlaczego częściej się o tym nie mówi. Rząd rozsyła do wszystkich informacje o tym, że wieczorem może trochę mocniej wiać i trzeba pościągać gacie z balkonów, ale słowem nie zająknie się, że w pobliżu grasują hordy latających stworów z ostrzami na twarzach. Mało tego, jak człowiek zacznie się bardziej interesować tematem, to okazuje się, że niektóre noże działają jak obcęgi, a inne jak dłuta, a nawet jak ssaki lub cedzaki. (…)
PTAKI WSZYSTKOŻERNE
W Polsce należą do nich krukowate, np. gawron, wrona siwa, kawka, sroka, sójka i ten przerośnięty dziad w żałobnym kubraku, czyli kruk. Ptaki wszystkożerne mają najbardziej uniwersalne dzioby, dzięki czemu mogą żreć… w zasadzie wszystko. Właściciele tych zwykle prostych i symetrycznych dziobów nie pogardzą owadami, niezbyt twardymi nasionami, owocami, ale również jajami innych ptaków, ich dziećmi oraz padliną. Pod tym względem przypominają Polaków za poprzedniego ustroju lub studentów współcześnie. Świńska noga w galarecie? Tak, poproszę, to moje pierwsze mięso i deser w tym kwartale.
PTAKI OWADOŻERNE
Na przykład muchołówka, jaskółka, pliszka, sikorka, słowik i dudek. Ich dzioby są drobne i delikatne. Krótsze i szersze u ptaków łapiących zdobycz w locie i dłuższe, jeżeli grzebią one za nią na ziemi, między liśćmi i w innych paskudnych miejscach, jak w Warszawie. W ostateczności owadożercy mogą użyć swoich delikatnych dzióbków do opędzlowania jakiejś jagody, ale jeżeli nie są dokarmiani, to najchętniej zwiewają na zimę do ciepłych krajów.
PTAKI ZIARNOŻERNE
Jeżeli jakiś ptak spędza zimę w Polsce, to jest duża szansa, że należy do ziarnojadów
Higieniczne zwyczaje mrówek
O szczepieniach, leczeniu i bardzo trudnych decyzjach
Mrówka rudnica – Formica rufa
Rozmiary: gniazda naszych najmniejszych mrówek w całości mieszczą się w łupinie żołędzia, największe dorównują rozmiarami osom i drążą od środka pnie drzew
Zawód: służby porządkowe lasu, hodowcy mszyc, roznosiciele nasion
Występowanie: lasy, łąki, ale i chodniki oraz domy
Choroby i ich epidemie od zarania dziejów trapiły ludzkość. Gdy tylko zaczęły kształtować się pierwsze cywilizacje, a w nich pierwsze, duże, gęsto zaludnione osiedla, problem zaczął przybierać na sile, bo były to warunki niezwykle sprzyjające transmisji patogenów. Z czasem, gdy zaczęliśmy się jeszcze łatwiej i częściej przemieszczać na jeszcze większe odległości, stworzyliśmy wymarzone wręcz warunki do rozwoju rozmaitych chorób. Ludzie nie są tu jednak wyjątkiem, z podobnymi problemami mierzą się szczególnie zwierzęta żyjące w dużych społecznościach, takie jak mrówki. I podobnie jak ludzie, one również rozumieją to epidemiologiczne zagrożenie oraz nieustannie walczą z nim na wszystkich frontach – szczepią się, odkażają, łykają leki oraz leczą się wzajemnie!
Mrówka też człowiek!
„Strach zbiera wglądnąć w duszę zwierzęcą. Bo rzeczywiście co krok spotykamy się, bacznie badając mrówki, z czynnościami i urządzeniami, które nam żywo przypominają coś, co już znamy, cośmy już gdzieś widzieli – a otrząsając się z tego jakby sennego przypomnienia poznajemy, że podobne czynności i podobne urządzenia znamy – u siebie samych, u ludzi”.
Choć wymowa tych słów jest zaskakująco współczesna, odnoszą się one do rozważań nad mrówczą naturą poczynionych już bardzo dawno temu. Nie wiem, kto jest ich autorem, ale przytoczył je Stanisław Edmund Kluczycki, XIX-wieczny przyrodnik w swoich „Szesnastu pogadankach” o mrówkach z 1897 r.! Ludzie już od dawna byli więc świadomi pewnych analogii pomiędzy życiem społeczności mrówek i naszym, i choć jako gatunki dzieli nas przepaść ewolucyjna, to łatwo znajdziemy kilka zaskakujących podobieństw w obszarze zdrowia i profilaktyki zdrowotnej.
Są to owady żyjące w społecznościach, które potrafią bardzo różnić się wielkością. W przypadku niektórych gatunków mamy do czynienia raczej z niewielką rodziną złożoną z kilku – kilkunastu osobników, podczas gdy u innych będą to gigantyczne osiedla, przyćmiewające największe z ludzkich megalopolis, w których może żyć nawet kilkaset milionów mrówek. W takich warunkach niezwykle łatwo o wybuch epidemii mogącej zagrozić istnieniu całej kolonii. Problem ten jest jednak w mrowisku doskonale znany, a jego mieszkańcy wypracowali wiele niezwykłych metod pozwalających utrzymać zagrożenie w ryzach.
Po pierwsze, profilaktyka
No dobrze, nie w każdym zachowaniu mrówek powinniśmy szukać analogii do naszych zwyczajów. W okresach niedostatku pokarmu przynajmniej część z nich wykazuje bowiem tendencje do pożerania… własnych sióstr, które z różnych względów zdążyły już pożegnać się z życiem. Okazuje się jednak, że taka praktyka niekiedy może nieść walor zdrowotny i stanowić coś w rodzaju prymitywnej szczepionki! Zanim to się jednak stanie, mrówcza „komisja lekarska” musi zdecydować o jej dopuszczeniu do obrotu. Takie zachowania dostrzeżono u naszych mrówek ćmawych, blisko spokrewnionych z pospolitymi rudnicami, od których zresztą bardzo trudno je odróżnić. Gdy kolonia głoduje, a część robotnic umiera, inne znoszą je do mrowiska i poddają osobliwym testom. Potrafią wykryć stopień porażenia ciała przez patogeniczne grzyby, dzięki czemu te, u których stwierdzą jedynie obecność zarodników, klasyfikują jako zdatne do spożycia i tylko lekko je wcześniej dezynfekują kwasem mrówkowym.
Kwas mrówkowy to główny składnik mrówczego jadu, ale w przyrodzie spotykamy się z nim częściej, ponieważ odpowiada choćby za parzące właściwości pokrzyw. Ze względu na duży potencjał grzybobójczy mrówki wykorzystują go nie tylko do samoobrony, lecz także w roli środka antyseptycznego. Co ciekawe, podobnie czynią… ludzie! Kwas mrówkowy to konserwant, szeroko stosowany choćby w paszach dla zwierząt gospodarskich, a jako dodatek do żywności oznaczony jest symbolem E236.
Fragment książki Dariusza Dziektarza Rozejrzyj się! Fascynujący świat polskiej przyrody, Powergraph, Warszawa 2024
Hormon, który przyćmiewa inne
Testosteron obecny jest w naszej krwi w mikroskopijnej ilości. Produkują go wszyscy, ale mężczyźni mają go 10-20 razy więcej niż kobiety.
Małpie harce.
Gdybyśmy nie znajdowali się pod gniazdami szympansów w chwili, gdy się budziły, przegapilibyśmy ich siuśki – a to najważniejsze przy badaniu stężenia testosteronu u tych zwierząt. Dlatego niemal codziennie przez osiem miesięcy, które spędziłam z szympansami, na spacer przez dżunglę wyruszałam jeszcze przed świtem.
Ewolucja opracowała elegancki system motywujący nas do tego, by zaczynać dzień wtedy, gdy zyskamy najwięcej światła (i ciepła) emitowanego przez naszą gwiazdę. Jak wszystkie zwierzęta o dziennym trybie życia dopasowujemy nasz cykl dobowy do obrotu Ziemi wokół własnej osi. Gdy fotoreceptory w siatkówce oka wyczuwają poranne światło, informacja ta zostaje przekazana do szyszynki, gruczołu o niewielkiej masie i kształcie szyszki w głębi naszego mózgu. Szyszynka reaguje zmniejszeniem wydzielania „hormonu snu”, melatoniny, co z kolei popycha nas do konkretnego zachowania – budzenia się.
W każdym razie tak to działało, zanim my, ludzie, przyzwyczailiśmy się do sztucznego światła. Ponieważ jednak szympansy trzymają się starego planu, musiałam zwlec się z łóżka, choć stężenie melatoniny było u mnie jeszcze wysokie. (…) Uzbrojona w kalosze, które miały mnie chronić przed mrówkami, błotem i czarnymi mambami, latarkę oraz maczetę (do przedzierania się przez zarośla) ruszyłam na spotkanie z moimi ugandyjskimi asystentami polowymi. Był to dla mnie kolejny dzień w tropikalnym lesie deszczowym, który spędzałam na wałęsaniu się za szympansami i robieniu notatek o ich życiu i zachowaniu w Parku Narodowym Kibale w zachodniej części Ugandy.
Po jakiejś godzinie wędrówki usiadłam pod jednym z drzew, na których w skonstruowanych wysoko poprzedniego wieczoru gniazdach spały szympansy. Próbowałam chłonąć każdy szczegół olśniewającej przemiany, jaka zachodziła właśnie w nocnym lesie. (…) Wyczekiwałam konkretnego dźwięku – charakterystycznego szelestu w górze, pierwszych ruchów budzących się szympansów.
Pod względem pierwszych porannych potrzeb szympansy niewiele różnią się od ludzi – muszą się załatwić. Ale podczas gdy my wychodzimy z łóżka i wleczemy się do łazienki, szympansy po prostu wystawiają tyłki poza gniazdo. Starałam się, jak mogłam, wyciągnąć rękę tak sprytnie, żeby schować się przed spływającym przez liście z wysokości ok. 10 m moczem, a jednak zebrać próbkę. Nie zawsze mi się to udawało. Moim narzędziem był długi kij z rozwidlonym końcem, do którego dowiązywałam plastikową torebkę. W ten sposób wnosiłam swój skromny wkład w pracę Kibale Chimpanzee Project polegającą na zbieraniu behawioralnych i psychologicznych danych na temat szympansów. Ta skarbnica informacji pozwala naukowcom zrozumieć źródła najróżniejszych zachowań. Najbardziej jednak interesowały nas takie zjawiska, jak seks, agresja i dominacja, czyli zachowania, na które wpływa testosteron, czy też, jak się o nim mówi w branży: T. (…) Pipetką ostrożnie przenosiłam tę odrobinę siuśków, jaką udało mi się złapać, z torebki do probówki, która wracała do naszego obozu, żeby później powędrować do laboratorium endokrynologicznego na Harvardzie. (…)
Ptasie przytulisko
W świecie zwierząt nie ma miejsca na ratowanie za wszelką cenę. To człowiek w tę naturę ingeruje.
Puszcza Knyszyńska jest ważną ptasią ostoją. Szczególnie jeśli spojrzymy na nią szerzej – nie tylko na sam las, lecz także na przylegające do niego łąki, pola, rzeczne doliny, a nawet ludzkie osady. Ptaki w Puszczy Knyszyńskiej są stosunkowo dobrze przebadane. (…)
W Poczopku umawiam się z Arkadiuszem Juszczykiem, pracownikiem Nadleśnictwa Krynki, który już od długiego czasu ma pod opieką Ośrodek Rehabilitacji Dzikich Ptaków i Ssaków „Przytulisko”. Zanim pójdziemy zobaczyć jego pacjentów i stałych rezydentów, pytam Arkadiusza, co sprowadziło go na wschodni kraniec Polski. Pochodzi bowiem z Płocka. Odpowiada bez wahania:
– Bo było zainteresowanie przyrodą. Od dziecka interesowałem się zwierzętami. Moi rodzice byli dentystami, więc z tej strony raczej nie kontynuuję tradycji. Wolałem pomagać zwierzętom. Z pierwszego wykształcenia jestem zootechnikiem po poznańskiej uczelni. Już po tym, jak zatrudniłem się w lasach, skończyłem jeszcze studia leśne. Ówczesny nadleśniczy, Waldemar Sieradzki, dowiedział się od mojego ojca, że mam wykształcenie zootechniczne, i zaproponował mi pracę, bo szukał kogoś, z kim ptaki się „dogadają”. W ten sposób od 2013 r. pracuję w Nadleśnictwie Krynki.
Ośrodek w Poczopku powstał parę lat wcześniej. Na początku zajmował się nim jeden z leśniczych, ale, jak mówi mi Arkadiusz, na kierunkach leśnych nie zawsze przygotowują studentów do dbania o zwierzęta:
– Priorytetem są kwestie związane ze światem flory i hodowlą lasu. Stąd jako zootechnik okazałem się użyteczny do kierowania ptasim szpitalem. Do funkcjonowania ośrodka potrzebny jest również weterynarz. Dlatego mamy umowę z lekarzem weterynarii, który obsługuje nasz ośrodek. To on stawia diagnozę, ocenia, czy pacjent jest rokujący, i przekazuje nam po oględzinach ptaki do rehabilitacji. Te kilka bocianów, które widzisz po prawej, właśnie do nas trafiło w ten sposób. Nasz ośrodek przyjmuje ptaki, które już po pobycie u nas dostają szansę powrotu na wolność. Natomiast mamy też stałych rezydentów niezdolnych do życia w naturze. Nie każda rehabilitacja kończy się wypuszczeniem zwierzęcia na wolność. Mamy pozwolenie na przetrzymywanie ich w celach edukacyjnych i turysta, który odwiedzi Poczopek, może je tutaj zobaczyć w specjalnie przygotowanych w tym celu wolierach. Najbliższe ośrodki rehabilitacji zwierząt znajdują się w Wiejkach w Biebrzańskim Parku Narodowym i w Puszczy Białowieskiej, gdzie jest rezerwat pokazowy żubrów. Ptaki są kierowane najczęściej do nas. Często ludzie wolą nam przywieźć osobiście ptaka, niż dzwonić do urzędu gminy i próbować ustalić, czy ktokolwiek takim potrzebującym ptakiem się zajmie. Jesteśmy wciąż jedną z nielicznych tego typu placówek w regionie. Do tego w rezerwacie pokazowym żubrów Białowieskiego Parku Narodowego przyjmowane są jak dotąd tylko ssaki.
Jak wyjaśnia mi Arkadiusz:
Fragmenty książki Pawła Średzińskiego Puszcza knyszyńska. Tom II, Paśny Buriat. Kielce 2024
Zdechł mit, nie pies
Jedziemy zobaczyć Pole Mokotowskie po renowacji. Wcześniej bywałem tu w latach 90., gdy mieszkałem na Rakowieckiej. Teraz pole jest po wielkim remoncie, powiększono stawy, wiele drewnianych leżaków i ław do siedzenia, dobrze to wygląda. Ogromne tłumy, bo niedziela. Zapach pieczonego mięsa, jak okiem sięgnąć ludzie grillują na rozległych niestrzyżonych trawnikach, wszędzie unoszą się siwe strużki dymu. Kilku ciemnoskórych gra w siatkówkę, gromada Wietnamczyków wokół rozłożonego koca, dwie kobiety idą, trzymając się za ręce. Nagle przypominam sobie, że tu spotkałem się z reżyserem Ryszardem Bugajskim, spacerowaliśmy, była połowa lat 90., oczywiście nie pamiętam, o czym rozmawialiśmy. Pewnie jak zwykle narzekaliśmy na Polskę. Wkrótce Ryszard wrócił z Kanady.
Potem przejeżdżamy przez miasto, Wola, Centrum, las wieżowców, to jest ta nowa Warszawa, której nie znam. Piękno młodej dżungli. Dalej Świętokrzyska, Pałac Kultury – zabawne dziwadło architektoniczne, teraz w niezwykłej szklanej ramie. Po prawej lśni bielą kończony gmach Muzeum Sztuki Nowoczesnej, znakomita ascetyczna architektura, ale aby to docenić, trzeba mieć wyczucie estetyczne. Niektórzy moi znajomi złorzeczą na ten budynek, są bez pojęcia. Dalej Tamka, na tej ulicy sklep Militaria, największy w mieście, wzbudził entuzjazm Frania i żal, że zamknięty. Broń to jego najnowsza pasja, a ma ich kilka i jeden pistolet na śrut. Zbankrutujemy z powodu jego upodobań.
Jak one śpiewają
Lato, 2.30 wieczorem. Wróciliście właśnie do domu z intensywnej sesji czytania encyklopedii. W oczach wam się dwoi od tekstu, a nogi plączą się, bo z biblioteki do mieszkania jest przecież kawałek drogi. Wiecie, na czym polega odpowiedzialność, więc pijecie szklankę wody przed pójściem spać i opadacie na łóżko. Jesteście na tyle przewidujący, że nie zdjęliście ubrań, w końcu rano i tak musielibyście je znowu zakładać. Jest już prawie 3.00, ale zadbaliście o wszystko, możecie zamknąć oczy. I wtedy się zaczyna.
3.00 (60 minut do brzasku)
Drozd śpiewak zaczyna napierdzielać grubo przed świtem. Dobrze wie, co robi, więc przezornie nadaje ze znacznej wysokości, np. z wierzchołków drzew lub dachów. Jego wrzask jest różnorodny, żebyście przypadkiem nie nauczyli się ignorować konkretnej melodii. Dla pewności kradnie motywy muzyczne swoim krewnym, innym
ptakom i ZAiKS-owi.
3.10 (50 minut do brzasku)
Do gry wkracza rudzik, który nie dość, że śpiewa, to gwiżdże, i to wszystko w zmiennym tempie. Jego jazgot to w zasadzie zew godowy, więc treść jest mocno niecenzuralna. Kto wie, gdyby nie zaszył się w podszyciu leśnym, może nagrałby
nowy hit lata.
3.15 (45 minut do brzasku)
Wjeżdża kos, i to na grubo. Mały drań sadowi się na najwyższych gałęziach, żeby wkurzyć ludzi na możliwie największym obszarze. Jeżeli mieszkasz w mieście, prawdopodobnie właśnie jego przeklinasz co rano od marca do lipca.
3.20 (40 minut do brzasku)
Świergotek drzewny bywa nazywany kanarkiem drzewnym. Są też świergotek polny i łąkowy. Zgadnijcie, jak bywają one nazywane? Oczywiście nie jest to komplement. Ten jazgotliwy drań nie potrafi zamknąć dzioba nawet w powietrzu. Mało tego, kiedy zerwie się do lotu ze szczytu drzewa, na którym jeszcze przed chwilą świergolił, zwrotki jego piosenek stają się
dłuższe i uciążliwsze.
Fragmenty książki Marka Maruszczaka Głupie ptaki Polski. Przewodnik świadomego obserwatora, Znak Koncept, Kraków 2024
Owocowy zawrót głowy
O życiu, miłości, podstępach, przyjaźniach i nienawiści muszek owocówek.
Wywilżna karłowata – Drosophila melanogaster
Rozmiar: ok. 2 mm
Zawód: grzybiarz
Występowanie: wszędzie tam, gdzie owoce leżą zbyt długo
Istnieje bardzo wiele muszek, ale muszki owocówki zna każdy! Jesienią stają się bardzo natrętne, a półki w warzywniakach nieraz dosłownie się od nich uginają, co potrafi skutecznie zniechęcić do zakupów. Jak się jednak okazuje, te niepozorne owady, które były pierwszymi zwierzętami wysłanymi w kosmos, żyją w sieci zależności i namiętności godnych brazylijskiej telenoweli. Muszki bowiem przepadają nie tyle za samymi owocami, ile za rosnącymi na nich grzybami, z którymi łączy je ścisła koleżeńska więź. Ich spokój często jednak podstępnie burzą inne grzyby oraz wrogie im owady, piętrzą się więc problemy, które muszki próbują rozwiązać… topiąc je w alkoholu!
Model na medal.
Muszkami owocówkami powszechnie nazywa się różne gatunki drobnych muchówek, w Polsce zaś przez to pojęcie najczęściej rozumiemy pospolitą wywilżnę karłowatą, czyli Drosophila melanogaster – tę, którą jako pierwsze zwierzę wyprawiliśmy w kosmos. Tak, w 1947 r., czyli 10 lat przed tym, jak Sowieci na pokładzie statku powietrznego Sputnik 2 wysłali na śmiertelną misję słynną Łajkę, muszki owocówki podczas suborbitalnego lotu opuściły na chwilę Ziemię, po czym całe i zdrowe wylądowały na niej z powrotem. Robią to zresztą do dziś, bo jako interesujące obiekty badawcze stanowią właściwie część stałej załogi Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Wywilżna, m.in. ze względu na łatwość hodowli i krzyżowania oraz dużą zmienność genetyczną, służy nam jako tzw. organizm modelowy, podobnie zresztą jak pewne jednokomórkowe grzyby – Saccharomyces cerevisiae – czyli drożdże wykorzystywane w piekarnictwie, winiarstwie czy piwowarstwie. I to właśnie z nimi (oraz niektórymi innymi „dzikimi” drożdżami) łączy muszki owocówki szczególna więź!
Foki z Wyspy Prądów
W poszukiwaniu dzikich miejsc.
Słabe wieczorne światło pobłyskiwało w fali dziobowej. Wiatr dął mocno, a łódź wychylała się o 20 st. od poziomu. Żagle były zwinięte, morze szare, wzburzone. Wszyscy troje na łódce przywiązaliśmy się do lin i belek, aby utrzymać się na przechylonym pokładzie. Stałem za sterem i próbowałem utrzymać kurs na wyspę. (…) Nad lądem wisiały dwie cienkie warstwy chmur, ciemne nad jasnymi: znak, że powietrze jest niespokojne. Był wczesny wieczór, początek lata, przy najdalej wysuniętym na zachód krańcu półwyspu Lleyn. Wyszliśmy z przystani z opóźnieniem, wiedzieliśmy, że wiatr jest silny, a zmrok zapadnie najdalej za trzy godziny.
Łódź poruszała się z prędkością prawie ośmiu węzłów i huśtała na falach, kiedy rozległ się trzask i gwałtowny łopot, jakby łabędź zrywał się do lotu. Obróciła się gwałtownie do zawietrznej i zwolniła, jak gdyby woda nagle zgęstniała, a nami rzuciło do przodu. (…) John, szyper, rzucał krótkie i celne komendy. Przejął ster, ustawił łódź przodem do wiatru, a potem kazał mi trzymać kurs. Fale zalewały pokład. Jan, żona Johna, przesunęła się wzdłuż uniesionej burty łodzi, złapała raksę i umocowała ją do relingu. Żagiel opadł, a my z trudem go ściągnęliśmy i zwinęliśmy – teraz leżał zabezpieczony na pokładzie. Ostatnia godzina minęła w ciszy, która nastała po kryzysie.
Z mniejszą powierzchnią żagli poruszaliśmy się wolniej. Cztery węzły, z rzadka trochę więcej. Na południowym zachodzie przed nami na tle zachodzącego słońca rysowała się wyspa: wielka ściana klifu i urwisko, wyrastające na wysokość 500 stóp z morza, potem opadające łagodnie ku długiemu, płytkiemu ramieniu lądu, na którym wznosiła się wysoka latarnia. Jej opalizujące lustra migały co parę sekund. W końcu wpłynęliśmy na wody osłonięte od wiatru przez klif, a samotny żagiel zwisł z masztu bez życia. Potem, jakby w ramach powitalnego cudu, chociaż oczywiście żadnego cudu w tym nie było, nisko położone już słońce przedarło się przez chmury i oblało fale srebrem, dokładnie w chwili, kiedy wpływaliśmy po tej rozjaśnionej wodzie na silniku do małej przystani.
Gdy znaleźliśmy się już blisko brzegu, powietrze wypełnił wysoki jęk, który narastał w miarę zbliżania się do lądu. Pomyślałem, że musi to być dźwięk wywołany przez wiatr – szybko przelatujące powietrze, śpiewające w napiętych linach łodzi – i obejrzałem się na towarzyszy, niepewny, czy tylko ja to słyszę. Kiedy dźwięk zrobił się jeszcze głośniejszy, uświadomiłem sobie, że nie jest to pojedynczy ton, lecz cała gama współbrzmiących nut, każda o nieco innej wysokości. I wtedy zrozumiałem. Foki! To foki robiły ten hałas, setki fok, które polegiwały na każdej skale i na każdym obwieszonym wodorostami szkierze w zatoce oraz na jej wygiętym w łuk brzegu. Wydawały dźwięk bezwiednie, jak pszczoły albo woda. Były w różnych kolorach: szare, czarne, białe, płowe, lisiorude i skórzastobrązowe. Kiedy minęliśmy z bliska trzy mniejsze samice, zauważyłem, że ich futro jest elegancko pocętkowane.
Fragmenty książki Roberta Macfarlane’a Dzikie miejsca, przeł. Katarzyna Bażyńska-Chojnacka, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2024
