Armia Czerwona na Jasnej Górze

Autor: Eugeniusz Guz | 20 lutego, 2005

Częstochowa miała być jednym z bastionów obrony granic Trzeciej Rzeszy

W kolejną rocznicę zwycięskiej obrony Jasnej Góry warto coraz większej niestety liczbie niezorientowanych i zdezorientowanych uprzytomnić, jak przed 60 laty, 17 stycznia 1945 r., doszło do jej uratowania. Gdyby sanktuarium nie ocalało, 350. rocznicę moglibyśmy obchodzić tylko wirtualnie. Tymczasem obszerna publikacja “Jasna Góra” (Wydawnictwo Dolnośląskie, 2001 r.) pióra trzech specjalistów omawia drobiazgowo przed- i powojenne losy centrum kultu maryjnego, pozostawiając cały okres okupacji jako białą plamę. Luka jest duża, skoro ten sam okres w niskonakładowym siłą rzeczy wydawnictwie oo. paulinów zajmuje kilkaset stron (Janusz Zbudniewek, “Jasna Góra w latach okupacji hitlerowskiej”, wyd. 1991 r.).
Grób Józefa Piłsudskiego na Wawelu, gdzie za sugestią ministra propagandy, Josepha Goebbelsa, postawiono wartę honorową Wehrmachtu, rzadko odwiedzali hitlerowscy bonzowie. Na Jasną Górę natomiast “pielgrzymowali” licznie. Pierwszym czołowym oficjałem, który tam się zjawił, był minister spraw wewnętrznych, Wilhelm Frick (4 listopada 1939 r.). Gubernator okupowanej Polski, Hans Frank, pofatygował się do sanktuarium dwukrotnie. Pierwszy raz 25 lutego 1940 r., a ponownie z całą rodziną. Przy okazji zapewnił paulinów o gotowości służenia pomocą, gdy znajdą się w potrzebie. Księga pamiątkowa odnotowuje także wizytę Heinricha Himmlera (27 października 1940 r.), szefa całego aparatu terroru, mającego na sumieniu śmierć polskich księży w obozach koncentracyjnych. W samym tylko Dachau zginęło ich 846. Również Himmler zaoferował zakonowi pomoc, jeśli ojców przytłoczą kłopoty. W księdze pamiątkowej są także ślady obecności cesarza Wilhelma II i marszałka polnego Hindenburga.
Jasną Górę

zwiedził rzekomo nawet sam Hitler

incognito, lecz za to kronikarze okupacyjnych dziejów sanktuarium głowy nie dają. Najpełniejszą relację z tej wizyty znajdujemy w najbardziej źródłowej pozycji (Jan Zbudniewek): “Nieco inny charakter miała wizyta wysokiego dygnitarza hitlerowskiego w dniu 11 sierpnia 1941 r. Towarzyszyła mu wyjątkowo duża obstawa w mieście, na dziedzińcu i w zakrystii. Oprowadzał go również br. Salezy Strzelec, uprzedzony wcześniej, że “gościem będzie ktoś, kogo jeszcze nigdy nie widział”. Relacjonuje on tę wizytę następująco: “Po paru minutach nadeszła grupa mężczyzn, z którymi wymieniłem powitanie przez podanie ręki. Oficer z czołówki wymieniał ich nazwiska. Kiedy kończyłem witać się z nimi, z bramy basztowej nadeszła druga grupa osób na dziedziniec przed bazyliką. Było tu 10 lub 12 kobiet, które otaczały jednego mężczyznę. Po wąsikach i twarzy nietrudno było poznać Hitlera. Nie czekałem, aż podejdzie do mnie. Odwróciłem się na pięcie i na czele grupy mężczyzn udałem się do bazyliki. W czasie oprowadzania zwracałem baczną uwagę na pana incognito. Był w mundurze podoficera SS. Nie mogę podać jego rangi, gdyż nie trudniłem się rozpoznawaniem niemieckich rang wojskowych. Całe towarzystwo okazywało mu dużo szacunku. Kiedy doszliśmy do Starej Biblioteki, po objaśnieniach, podeszliśmy do stołu z Księgą Pamiątkową celem wpisania gości. Oficer, który grał pierwsze skrzypce w całej grupie, podpisał się pierwszy. Czekałem na następnego rangą. Ten usunął się na bok, ustępując miejsca panu incognito. Kiedy pierwszy z podpisujących się podał mu pióro, powiedział pod nosem unterschreibe dich nicht mit deinem eigenen Name – nie podpisuj się swym właściwym nazwiskiem. Podpisał się Von….? …. Inspekteur. Wszyscy inni po nazwisku dodali SS i rangę… I jeszcze jedno mnie uderzyło. Każdy Niemiec, niezależnie od rangi czy stanowiska, zawsze z podziwem i szacunkiem patrzył na podpis cesarza Wilhelma czy generała Hindenburga. Na panu incognito nie wywarły one żadnego wrażenia. Nie odezwał się ani słowem. Jedyne słowa, jakie usłyszałem od niego, były: Auf Wiedersehen””.
Relacja mało przekonująca. Więcej niż wątpię, by ktoś się ośmielił tykać Hitlera, w dodatku publicznie. Nie do przyjęcia jest również twierdzenie, że Hitler przyszedł w przebraniu podoficera SS, dostarczając znajomemu przecież otoczeniu deprecjonującego wodza widowiska. Inna publikacja oo. paulinów, “Jasna Góra – Informator”, jest już bardziej zdystansowana, mówiąc o “śladach wizyty Hitlera”. W klasztornej dokumentacji znajdujemy także informację, że przez sanktuarium przewinęło się “przeszło 12 tys. oficerów Wehrmachtu, w tym także generałowie i marszałkowie”, co jest udokumentowane ich podpisami.
Jeszcze przed Frickiem i Frankiem Jasną Górą zainteresował się

mistrz propagandy Trzeciej Rzeszy,

Joseph Goebbels. 3 września 1939 r. w odległości 200 mil na zachód od Irlandii storpedowany został statek pasażerski “Athenia”. Na jego pokładzie znajdowało się 1,4 tys. pasażerów, w tym znaczna liczba obywateli amerykańskich i kanadyjskich. Zaledwie kilkuset udało się uratować. Najprawdopodobniej niemiecki okręt podwodny zaatakował statek pomyłkowo, ponieważ Berlin nie był wówczas zainteresowany zaognianiem stosunków z “demokracjami zachodnimi”, licząc na bierne przypatrywanie się Anglii i Francji napaści na Polskę. Ponadto istniała obawa przed niepożądaną reakcją Stanów Zjednoczonych. Dlatego Goebbels uruchomił wszelkie klawisze propagandy, stanowczo zaprzeczając, by Rzesza miała z tą zbrodnią cokolwiek wspólnego. Statek wpadł na minę angielską – oto wyjaśnienie Goebbelsa, a kłamstwo o storpedowaniu wymyślono po to, aby rozpalać nienawiść do Niemców.
Chcąc jednak nadać swej wersji większe cechy prawdopodobieństwa, chociażby przed własnym społeczeństwem, Goebbels wykorzystał w tym celu zagadkowego pochodzenia informacje o zbombardowaniu przez Niemców Jasnej Góry. Ogłosił, że najlepszym dowodem zakłamania wroga w sprawie zatonięcia “Athenii” jest oszczercze twierdzenie Polaków, jakoby Luftwaffe zbombardowała klasztor częstochowski. 3 września Goebbels ściągnął nawet specjalnie z Berlina do Częstochowy amerykańskiego korespondenta Lochnera, cieszącego się wśród kolegów dużym autorytetem i znanego z krytycznego stosunku do Trzeciej Rzeszy. Lochner miał naocznie zaświadczyć o polskim kłamstwie.
Tymczasem – jak się dzisiaj okazuje – nie było wcale podstaw, aby nieprawdziwą wersję o zbombardowaniu Jasnej Góry przypisywać Warszawie. W komunikacie Sztabu Głównego Naczelnego Wodza już 3 września podano informację o zajęciu Częstochowy przez Niemców, przy czym w żadnym polskim komunikacie wojennym nie wspomniano w ogóle o bombardowaniu Częstochowy, nie mówiąc już o Jasnej Górze. Goebbels, dysponujący gęstą i sprawną siecią propagandy,

sam zainspirował fałszywą wiadomość,

aby zdyskontować ją następnie dla oczyszczenia Rzeszy z zarzutu zatopienia statku – być może pierwszej zbrodni wojennej Trzeciej Rzeszy. Skoro zmyślono bombardowanie przez Niemców klasztoru jasnogórskiego, to na pewno oskarżenie o zatopienie “Athenii” pochodzi z tego samego zatrutego anglosaskiego źródła – sugerował rozumowanie Goebbels.
Jasna Góra stała się przedmiotem zainteresowania Wehrmachtu pod koniec wojny. Niemcy przygotowywali się do obrony, co siłą rzeczy zagrażało jasnogórskiemu sanktuarium. W publikacji “Armia Krajowa w dokumentach” czytamy, że w “rejonie Częstochowy prowadzono w listopadzie 1944 r. na wielką skalę roboty fortyfikacyjne, zaznaczając, że “Częstochowa stać się ma jednym z głównych filarów obrony granic Rzeszy właściwej”. Zbliżający się front postawił w stan alarmu rząd polski na emigracji i jego przedstawiciela przy Watykanie, ambasadora Papéego, Stolica Apostolska poleciła nuncjuszowi w Berlinie, by apelował do władz niemieckich o uznanie Krakowa i Częstochowy za miasta otwarte.
Niemcy nie przejęli się interwencjami, skoro zdecydowali się Jasną Górę zniszczyć pożarem i zmagazynowanymi w podziemiach materiałami wybuchowymi. Według relacji paulinów, zjawił się tam niemiecki komendant częstochowskiego garnizonu i oświadczył, że “zanim opuści klasztor, ma polecenie go spalić”. Żołnierze niemieccy rozlali na terenie kilka czy kilkanaście (rozbieżne relacje) beczek z benzyną, a obok beczek “stały wiadra z naftą i wiórami”. Podjechała także ciężarówka wypełniona kocami i papierami.

Na dziedzińcu wzniecono pożar,

po kilku godzinach stłumiony.
W popłochu, jaki ogarnął jednostki Wehrmachtu pod wpływem nieoczekiwanych i śmiałych działań operacyjnych wojsk radzieckich, Niemcom starczyło już tylko czasu na improwizowaną próbę podpalenia i zniszczenia sanktuarium. “Informator” oo. paulinów przypomina, że “niespodziewany atak czołgów radzieckich na Częstochowę wywołał panikę wśród uciekających wojsk niemieckich”.
Również Zbudniewek odnotowuje “wycofywanie się Niemców w popłochu”, dodając, że “generalicja Wehrmachtu była najprawdopodobniej zdezorientowana przebiegiem spraw”.
W cytowanej już książce z 1991 r. Zbudniewek prezentuje konkluzję: “Częstochowa ani Kraków nie stały się areną wojny, choć nad obu miastami wisiała groźba walk. Według dotychczasowej opinii historyków, oba miasta ocalił “śmiały manewr wojsk radzieckich”. Dokumenty drugiej strony wskazują natomiast, że Niemcy odstąpili od ich obrony w wyniku nacisku dyplomatycznego, o czym będzie mowa jeszcze później”.
W dalszej części książki jednak brakuje jakiejkolwiek informacji o reakcji Berlina na wspomniane interwencje. Autor przedstawia czytelnikom jedynie przypuszczenie, że takowe były, lecz to trochę za mało, by mówić o “dokumentach drugiej strony”.
Jeżeli alianci zachodni rzeczywiście wzięli sobie do serca polskie apele i konsultowali się z Moskwą, potwierdziłoby to tylko dodatkowo, że radzieckie dowództwo świadomie dokonało śmiałego manewru operacyjnego, który ocalił Kraków i Częstochowę przed zniszczeniem. W podziękowaniu za to transformacyjni radcy krakowscy usunęli z miasta wszelkie ślady pamięci o głównym reżyserze wojennego manewru, marszałku Iwanie S. Koniewie.

Autor jest dziennikarzem, wieloletnim korespondentem w Niemczech