W przestrzeni publicznej coraz częściej pojawia się temat „rozwodów kościelnych” bądź „unieważnień małżeństw sakramentalnych”. Nie dziwne, wraz ze wzrostem liczby rozwodów cywilnych, w społeczeństwie polskim, w którym nadal zdecydowana większość osób deklaruje swoją przynależność do Kościoła katolickiego, zwiększa się zainteresowanie uregulowaniem własnej sytuacji także w ramach wspólnoty religijnej. Wierzący i praktykujący katolicy poszukują zatem możliwości ostatecznego zamknięcia dotychczasowego etapu życia oraz wejścia w nową relację „z czystym kontem”. Taką możliwość daje właśnie, wspomniane powyżej „kościelne unieważnienie małżeństwa”.
Najważniejsze informacje o „kościelny rozwodzie”
Na wstępie najistotniejsza wydaje się informacja, że nie istnieje coś takiego jak „rozwód kościelny” (dowiedz się więcej dlaczego „rozwód kościelny” to błędne określenie: https://www.adwokatkoscielny.pl/strefa-wiedzy/dlaczego-nie-rozwod-koscielny), czy możliwość „unieważnienia” ślubu kościelnego. Właściwe przepisy prawa kanonicznego, czyli wewnętrznego prawa Kościoła katolickiego, nie przewidują możliwości stwierdzenia przez duchownych (niezależnie, czy „zwykłego” wikariusza, czy kardynała), że dane małżeństwo przestaje obowiązywać czy zostaje rozwiązane. Sakramentalny związek małżeński jest bowiem nierozerwalny, pod warunkiem, że został zawarty ważnie. Jedynie w tej kwestii możliwe jest podjęcie działań przez zainteresowanego współmałżonka – wystąpienie do sądu kościelnego o zbadanie, czy dane małżeństwo zostało zawarte ważnie. Poprawna nazwa postępowania prowadzącego do stwierdzenia, czy dane małżeństwo zostało zawarte ważnie, to proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa (w nauce występuje również określenie „proces kościelny” oraz „proces kanoniczny”).
Co więcej, tego rodzaju postępowanie toczy się przed sądem duchownym (kościelnym), instytucją posiadającą na mocy ww. przepisów prawa kościelnego kompetencje do orzekania w imieniu Kościoła katolickiego. Sądownictwo kościelne posiada trzy swoiste instancje – sądy biskupie, metropolitalne oraz Trybunał Roty Rzymskiej.
Strony postępowania
Stronami postępowania mogą być wyłącznie współmałżonkowie. Zgodnie z potrzebami identyfikacyjnymi przyjęte jest, iż strona wnosząca do sądu pozew jest nazywana stroną powodową, zaś drugi ze współmałżonków to strona pozwana.
Pełnomocnicy w postępowaniu przed sądem kościelnym
Warto zaznaczyć, że każda ze stron może skorzystać w postępowaniu kościelnym – na każdym etapie i w każdej instancji – z pomocy pełnomocnika procesowego i adwokata (w wybranych przypadkach tego rodzaju pomoc jest obowiązkowa).
Zgodnie z właściwymi regulacjami prawa kościelnego, pełnomocnikiem procesowym jest osoba upoważniona do spełniania w sądzie czynności procesowych ze skutkami dla osoby przez nią reprezentowanej, która działa na mocy otrzymanego od strony procesowej pełnomocnictwa w jej imieniu i zastępstwie. Pełnomocnicy procesowi powinni być pełnoletni i cieszyć się „nieposzlakowaną sławą”.
Jak zostało wskazane powyżej, strony mogą również skorzystać z pomocy adwokatów kościelnych, czyli profesjonalistów posiadających odpowiednie wykształcenie oraz doświadczenie w zakresie wsparcia merytorycznego oraz reprezentowania stron w procesie.
Przebieg postępowania
Postępowanie przed sądami kościelnymi składa się z kilku konkretnych etapów. Pierwszy dotyczy przyjęcia pozwu wraz z załącznikami, zbadania go pod względem formalnym oraz powiadomienia stron o zawiązaniu sporu, weryfikacji, czy wezmą udział w procesie oraz wyznaczeniu terminów przesłuchania. Kolejny jest etap przesłuchań stron oraz świadków, a także – w przewidzianych prawem przypadkach – konsultacja stron/strony z biegłym psychologiem bądź psychiatrą. Następnie strony mogą zapoznać się całością zgromadzonego materiału dowodowego oraz ustosunkować się do nich w ramach tzw. publikacji akt. Na dalszym etapie procesu dokumenty trafiają do Obrońcy Węzła Małżeńskiego, osoby powołanej do znalezienia argumentów przemawiających za ważnością tego małżeństwa, która sporządza Uwagi wysyłane stronom. Po ustosunkowaniu się stron do tychże uwag/upłynięciu terminu na ustosunkowanie się, dokumenty trafiają na sesję wyrokową, podczas której zapada wyrok. Orzeczenie – wraz z uzasadnieniem – jest następnie sporządzane na piśmie i wysyłane stronom, które podejmują decyzję odnośnie kolejnych kroków. W przypadku braku wniesienia apelacji od wyroku stwierdzającego nieważność, po uprawomocnieniu wyroku wydawany jest dekret wykonawczy, stwierdzający, że strony mogą zawrzeć małżeństwo sakramentalne (chyba, że najpierw muszą spełnić wymogi określone we właściwej klauzuli dołączonej do wyroku).
Długość procesu w sądzie kościelnym
Długość trwania postępowań zależy tak naprawdę od szeregu czynników o charakterze prawnym i pozaprawnym, związanych m. in. z określonymi prawem terminami, działalnością sądów kościelnych oraz uczestników procesu. Katalog czynników przekładających się na długość procesu obejmuje zatem indywidualną dyscyplinę stron i świadków (stawiennictwo na przesłuchaniu, dotrzymywanie terminów na udzielenie odpowiedzi), obłożenie pracą w trybunałach (związane m. in. z dostępnością terminów przesłuchań, spotkań z biegłym oraz możliwościami działania Obrońcy Węzła Małżeńskiego); działalność Poczty Polskiej oraz dobra wola stron (zdarza się celowe przedłużanie związane z przekładaniem terminu przesłuchania, niestawiennictwem bez usprawiedliwienia oraz dołączenie na późniejszym etapie procesu strony pozwanej, z którym wiąże się obowiązek przeprowadzenia w stosunku do niej wszystkich etapów postępowania).
Postępowania prowadzone „najsprawniej” mogą zamknąć się w terminie krótszym niż 18 miesięcy, jednak wydaje się, iż w obecnych realiach – nawet przy dochowaniu największej możliwej staranności przez wszystkich uczestników postępowania – niemożliwe jest przeprowadzenie procesu trwające krócej niż rok.
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy