Przetrwanie opresji

Autor: N. Zajączkowska i A. Jucha | 25 stycznia, 2025

Ogólnopolski cykl wykładów Bahy Hilo i polska premiera filmu „Israelism”

Pachniał papierosami tak jak polscy opozycjoniści lat 80. Oddany sprawie, ciepły i gorliwy. Tak jak my dawniej. Tyle tylko, że do nas nie strzelano, nas nie mordowano przez dziesiątki lat. 

Listopadowo-grudniowy cykl spotkań z palestyńskim socjologiem i edukatorem Bahą Hilo oraz polska premiera filmu „Israelism” okazały się wydarzeniem wyjątkowym na edukacyjno-kulturalnej mapie Polski. W siedmiu miastach, przy współpracy licznych instytucji, setki osób uczestniczących stworzyły przestrzeń do głębokiej refleksji o prawach człowieka, życiu pod izraelską okupacją w Palestynie oraz globalnej odpowiedzialności za sprawiedliwy pokój.

Baha Hilo – głos z Palestyny

“Oto jestem, z całym gniewem, jaki syn może odczuwać, widząc swojego ojca, który nie jest w stanie go ochronić. Z gniewem matki, która mogła jedynie płakać, widząc, jak jej syn zostaje porwany na jej oczach. Z gniewem ucznia, który widzi swojego nauczyciela rozerwanego na kawałki. Z całym gniewem, jaki tylko serce jest w stanie pomieścić. Gniewem, które każdego dnia przypomina mi, że odmawia się mi podstawowych praw, tylko dlatego, że się urodziłem. Każda minuta mojego życia potęguje ten gniew.” – słowa Bahy Hilo, socjologa z Betlejem, które wybrzmiały podczas jednego z warszawskich spotkań.

Baha Hilo, Palestyńczyk, edukator i działacz na rzecz praw człowieka, urodził się i dorastał w Betlejem, gdzie od momentu urodzenia, jak wskazuje, odmawia mu się podstawowych praw. Tytuł jego wykładu, „Surviving Opression” („Przetrwanie opresji”), odzwierciedla jego osobistą historię oraz codzienność milionów Palestyńczyków. Swoje studia socjologiczne ukończył na Uniwersytecie w Birzeit, niedaleko Ramallah. Współpracował z organizacjami takimi jak ONZ, Joint Advocacy Initiative of the YMCA & YWCA oraz Badil Centre for Residency and Refugees Rights. Pracował także z Krajową Radą YMCA na Sri Lance i w Silver Bay w Stanach Zjednoczonych. Od 2013 roku jego uwaga skupia się na edukacji o Palestynie poprzez inicjatywę „To Be There”, w ramach której organizuje wizyty edukacyjne, takie jak coroczne zbiory oliwek, sadzenie drzew oliwnych czy Dzień Ziemi Palestyńskiej. W Beit Sahour niedaleko Betlejem koordynuje działalność Cytadeli – kawiarni, która łączy funkcje intelektualno-kulturalnego ośrodka.

Wykłady Bahy, pełne pasji i bolesnej prawdy o życiu w okupowanej Palestynie, przyciągnęły zarówno studentów, jak i szerszą publiczność. Hanka Grupińska, pisarka, wspomina to spotkanie z podziwem: „Był wspaniały. Pachniał papierosami tak jak polscy opozycjoniści lat 80. Oddany sprawie, ciepły i gorliwy. Tak jak my dawniej. Tyle tylko, że do nas nie strzelano, nas nie mordowano przez dziesiątki lat”. 

Spotkania z nim były nie tylko lekcją historii, ale także wezwaniem do działania – zarówno na poziomie jednostkowym, jak i społecznym. W ramach cyklu opowiadał o historii regionu, powstaniu państwa Izrael jako projektu kolonialnego oraz codziennych wyzwaniach, z jakimi Palestyńczycy mierzą się od dnia swoich narodzin, żyjąc w systemie, kwalifikującym się zgodnie z prawem międzynarodowym jako zbrodnia apartheidu. „Jego wykłady nawiązują do globalnych powiązań i zachęcają słuchaczy do samodzielnego studiowania, wychodzenia poza program nauczania i zadawania pytań. Podczas swojej trasy po Polsce, Baha stworzył bezpieczną przestrzeń do zrozumienia mechanizmów i konsekwencji opresji, do empatii z uciskanymi i wyrażania solidarności przeciwko opresji” – wspomina Hannah Wadle, antropolożka i moderatorka jednego ze spotkań z Hilo na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Wśród tematów poruszanych podczas wykładu znalazły się też strategie oporu oraz sposoby wyrażania solidarności z Palestyńczykami.

Baha, w swoich wykładach łączy analizę globalnych powiązań z lokalnymi realiami. „Opresja jest zaproszeniem do oporu i odrzucenia ucisku czynem, słowem lub myślą. Reakcją na zło nie może być obojętność” – podkreślał. Jego słowa wybrzmiewały z mocą, przypominając słuchaczom, że ucisk, z jakim mierzy się jego naród, to rzeczywistość, która nie powinna być ignorowana.

Wykłady Bahy Hilo spotkały się z entuzjastycznym przyjęciem. Jedna z uczestniczek wydarzeń, prof. Magdalena Krysińska-Kałużna podkreślała, że „Baha doskonale łączył obiektywizm z osobistymi doświadczeniami, co było szczególnie poruszające dla słuchaczy”. Antropolożka zwróciła uwagę „na osobisty wymiar opowieści Hilo oraz jego spokojny, rzeczowy przekaz”. Spokój i klarowność myśli Bahy zostały dostrzeżone przez innych uczestników. „Jego opanowanie w połączeniu z dramatyzmem historii świadka zrobiły na mnie ogromne wrażenie. To wydarzenie pomogło mi lepiej zrozumieć jego świat” – dodaje Paweł Podkościelny, lekarz. Agnieszka Wojciechowska-Sej, dyrektorka Akademickiego Centrum Designu w Łodzi, zwróciła z kolei uwagę na demokratyczną formułę spotkań, która sprzyjała krytycznemu myśleniu i wymianie opinii w atmosferze wolnej od demagogii. Podkreśliła wartość edukacyjną płynącą z organizacji takich spotkań organizowanych na neutralnym gruncie uniwersytetów, uczelni artystycznych i instytucji kultury.

Wykłady, wzbogacone osobistymi historiami i społecznymi analizami pozostawiły niezatarte wrażenie na słuchaczach i słuchaczkach, inspirując do głębszej refleksji i działania. Jego doświadczenie jako edukatora pozwoliło uczestnikom spojrzeć na sytuację w regionie z perspektywy, która często umyka polskiej debacie publicznej. Nie unikał trudnych tematów, dzieląc się zarówno osobistymi doświadczeniami, jak i głęboką analizą społeczną. Wielokrotnie podkreślał, że Palestyńczycy nie powinni być zmuszani do udowadniania swojego prawa do godności i wolności. „Nie powinno być moim obowiązkiem przekonywanie kogokolwiek, że jestem człowiekiem” – mówił z goryczą.

Baha Hilo podczas sesji Q&A po projekcji filmu „Israelism” w Teatrze Ósmego Dnia w Poznaniu, 25.11.2024, Fot. Zdzisław Orłowski

(od lewej) Baha Hilo i Ada Kałużna podczas panelu dyskusyjnego po wykładzie „Surviving Oppression” w Bibliotece Miejskiej w Koninie, 30.11.2024, fot. Justyna Zacharek

„Israelism” – premiera w Polsce

Cyklowi wykładów Bahy Hilo towarzyszyła polska premiera nagradzanego na międzynarodowych festiwalach filmu „Israelism”. Film wyreżyserowany przez Erin Axelman i Sama Eilertsena, ukazuje przemianę młodych amerykańskich Żydów, którzy kwestionują narracje wyniesione z edukacji o Izraelu. Projekcji towarzyszył panel dyskusyjny z udziałem Axelman oraz Hilo, co umożliwiło widzom lepsze zrozumienie kulis powstawania filmu i jego przesłania. Dyskusja otworzyła przestrzeń do rozmów o dehumanizacji „wroga” oraz roli edukacji w budowaniu narracji pokojowych.

„Mimo faktu, iż „Israelism” jest dokumentem jednostronnie krytykującym politykę Izraela, należy docenić jego wartość jako głosu, który przebija się w środowiskach i krajach, gdzie narracja ta jest niemal nieobecna, a dominują media sprzyjające Izraelowi. Taki obraz rzeczywistości można zaobserwować nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale także w wielu innych krajach, być może również w Polsce”. – komentuje Krzysztof Piątkowski, poseł na Sejm RP. Polityk określił „Israelism” jako „ważny i wartościowy dokument, który mimo swoich ograniczeń, zmusza do refleksji nad siłowymi rozwiązaniami, które przynoszą szkody zarówno Izraelowi, jak i Palestynie”. 

Prawdziwe pytanie nie dotyczy (…) milczenia Palestyńczyków, lecz głuchoty świata na ich krzyk.

W „Dzieciach getta” Iljasa Churiego czytamy zdanie „Prawdziwe pytanie nie dotyczy więc milczenia Palestyńczyków, lecz głuchoty świata na ich krzyk”. „Wizyta Bahy Hilo jest wzorem przełamywania tego milczenia i oddania przestrzeni palestyńskim doświadczeniom czystek etnicznych, codziennej dyskryminacji, segregacji” – komentuje prof. Beata Kowalska, socjolożka.

To interdyscyplinarne przedsięwzięcie zapisze się w pamięci jako przykład wspólnych działań na rzeczu upodmiotowienia stron oraz poszerzenia polskiej debaty publicznej o głosy palestyńskie i żydowskie zarówno w szkołach, na uniwersytetach, jak i poza nimi. Był to przykład kolektywnego wysiłku na rzecz dostępu do wiedzy, promowania sprawiedliwości i budowania przestrzeni inkluzywnej, która sprzyja zrozumieniu oraz dekonstrukcji narracji kolonialnych. „Spotkanie z Bahą nie pozostawiło nikogo obojętnym i zaktywizowało nas, studentów, aby mądrze używać swojego głosu i śmielej występować w imieniu tych, których głos jest systematycznie zagłuszany” – wspomina przewodniczący samorządu studentów WSMiP UŁ Patryk Kurc.

Baha Hilo podczas wykładu „Surviving Oppression” w Państwowej Wyższej Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. L. Schillera w Łodzi, 2.12.2024, fot. Rui Gu

Autorki

N. Zajączkowska – doktorka nauk o polityce, aktualnie pracuje na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politologicznych na Uniwersytecie Łódzkim. Zajmuje się badaniami nad islamofobią, ruchami nacjonalistycznymi, polityką historyczną i postpamięcią. Realizowała granty i stypendia m. in. w Cambridge, Teheranie, Betlejem i Nowym Delhi. Laureatka programu TopMinds dla młodych naukowców i naukowczyń organizowanego przez Polsko-Amerykańską Komisję Fulbrighta. Koordynatorka projektów edukacyjnych na Zachodnim Brzegu. Jej pasją jej popularyzacja nauki, język arabski i hindi.

A. Jucha – aplikantka adwokacka, członkini Izby Adwokackiej w Warszawie. Absolwentka Prawa na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Specjalizuje się w prawach człowieka i prawie imigracyjnym, łącząc swoje zainteresowania z praktyką zawodową. Posiada doświadczenie zdobyte we współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz kancelariami prawnymi. Aktywnie działa na rzecz ochrony podstawowych praw i wolności. Uczestniczyła i koordynowała projekty edukacyjne na Zachodnim Brzegu, przyczyniając się do budowania świadomości i wsparcia w obszarze praw człowieka.