Szanowny Panie Gestapo

Autor: Krzysztof Wasilewski | 8 grudnia, 2014

Wielbiciele III Rzeszy

Pewne światło na skalę procederu rzuca pismo grupy Znak przesłane do Delegatury Rządu na Kraj w czerwcu 1941 r. Jak dowodzili jego autorzy, „donosicielstwo stało się plagą grożącą utratą najlepszych i najdzielniejszych jednostek. Znany jest fakt, że urzędy niemieckie (jak na przykład gestapo) zawalone są donosami składanymi przez samych Polaków o ich spółrodakach. Znaczna część tych oskarżeń wnoszona jest dobrowolnie przez dorywczo zgłaszających się, nawet nie jest pieniężnie opłacana”. Już rok wcześniej na łamach „Biuletynu Informacyjnego” wydawanego przez Armię Krajową stwierdzano „mnożenie się anonimowych i nieanonimowych donosów i denuncjacji skierowanych do policji niemieckiej”.

Słowa te znajdują potwierdzenie w wypowiedziach samych Niemców. Żona Igora Abramowa-Newerlego, który został aresztowany na podstawie donosu, miała usłyszeć od okupacyjnego urzędnika: „Gdybyście wy, Polacy, sami na siebie tak nie donosili, to my, Niemcy, połowy albo i więcej byśmy o was nie wiedzieli. Ale niestety. Donosicie na siebie strasznie”.

Szczególnie bulwersuje to, że wiele osób nie poprzestawało na jednym donosie. Nieraz kilkanaście takich listów pochodziło od jednego autora. „Byłem trzy razy w gestapo przy Al. Szucha 25, aby zameldować pewne informacje, ale mnie trzech sierżantów wypędzili, powiedzieli, że tu nie wolno chodzić” – użalał się gorliwy donosiciel. Inna „życzliwa” nalegała: „Naj uprzejmie proszę pana Gubernatora się interesować z tym kombynatorem, mogę dodać, że ja już kilka razy posyłałam do Władz Niemieckich”.

Razi także służalczość anonimów, w których aż roi się od wyrazów uwielbienia dla III Rzeszy i jej przywódcy. „Dnia 15 października – donosił anonimowy wielbiciel Hitlera – przy wódce wygadywali różne rzeczy przeciwko wielkiemu Wodzowi Niemiec”. Z kolei z listu pewnego kelnera gestapo dowiedziało się, że jeden z klientów, który „bawił u nas w barze, po pijanemu (…) klął, śpiewał i wołał na kelnerów »ty Adolf, daj piwa, daj wódki i całuj mnie w…«”.

Kapitan kapuś

Plaga donosicielstwa dotknęła wszystkie regiony kraju pod okupacją niemiecką. W książce „Okupacyjny Kraków w latach 1939-1945” prof. Andrzej Chwalba przedstawił opracowane przez Armię Krajową dane, według których na każdych 300 mieszkańców Generalnej Guberni przypadał jeden konfident. Jeśli chodzi o całe polskie terytorium, liczbę współpracowników gestapo szacowano na ok. 60 tys. „Skala zjawiska – pisał prof. Chwalba – pozwala uznać donosicielstwo za istotną cechę okupacyjnej rzeczywistości”. W samym Krakowie przez cały okres wojny gestapo mogło liczyć na pomoc niemal tysiąca agentów.

Jednym z nich był Henryk Wojciech Koppel. Przed wojną kapitan Wojska Polskiego, dwukrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych, w czasie okupacji dał się poznać jako gorliwy kapuś. „Regularnie przekazywał informacje oficerom prowadzącym. W wyniku konfidenckiej działalności Koppla wiele osób zostało wywiezionych do obozów koncentracyjnych, skąd już nigdy nie wróciło”, pisał Grzegorz Jeżowski, kurator wystawy „Krakowianie wobec terroru 1939-1945-1956”.

Wśród ofiar anonimów znalazła się Helena Pająkowska. Jej relacja, przechowywana w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, nadal budzi grozę: „Na Pomorskiej [siedziba gestapo w Krakowie] zakładano mi maskę z gazem duszącym. Bito mnie, bestialsko kopano wszędzie, targano za włosy. Wiązano mi nogi sznurem, kazano wchodzić na stół, z którego ściągano na podłogę i znowu bito, i kopano. Wieszano na drzwiach – ręce w tyle przymocowane do sznurów zawieszonych na hakach. Jak długo tak wisiałam, nie pamiętam, bo straciłam przytomność. Obudziłam się na podłodze, kiedy polewano mnie wodą”.

Za sprawą donosów i agentów gestapo unieszkodliwiło niemal całe polskie podziemie na Suwalszczyźnie. Spośród licznych agentów wyróżniał się Edward Warakomski, co interesujące – jeden z założycieli tamtejszej konspiracji niepodległościowej. W połowie 1940 r. zmienił front i dobrowolnie nawiązał współpracę z Niemcami. W wyniku jego działalności agenturalnej kilkadziesiąt osób trafiło do obozów koncentracyjnych, a kilkanaście kolejnych poniosło śmierć. W nagrodę gestapo wysłało go do ośrodka szkolenia konfidentów, z którego po zdaniu egzaminów trafił do Białegostoku. Tam z powodzeniem zajął się żydowskim podziemiem w miejscowym getcie.