Szum wokół Puszczy Białowieskiej, czyli o czym milczą media

Autor: Andrzej Antczak i Wojciech Antczak | 24 lipca, 2017

Spór toczy się nie tyle o stan puszczy, ile o władztwo nad nią, także polityczne

PRZEGLĄD w ostatnich numerach poświęcił Puszczy Białowieskiej dwa materiały i wzmiankę. W felietonie „Nowa Polska nie jest w niebie” (nr 26) Roman Kurkiewicz użył określenia „demolka w Puszczy Białowieskiej”. We wcześniejszym tekście „Puszczaj się, puszczo!” (nr 23) napisał tendencyjnie: „Nie jest konieczne rżnięcie głupa, że rżnięcie puszczy jest niezbędne albo choćby tylko racjonalne”. Nie widać tu odideologizowanego spojrzenia na puszczę i to, co wokół niej od lat się wyprawia. Co prawda, poprzez wskazanie winnego całej sprawy zachowano pozory obiektywności: „leśnicy (za poduszczeniem i zgodnie z decyzjami ministra Jana Szyszki) grodzą całe fragmenty puszczy, zakazując do niej wstępu pod pozorem dbania o bezpieczeństwo spacerujących. W rzeczywistości jednak chodzi o to, żeby nie było świadków bezprecedensowych wycinek…”, jednak te pozory kasuje zwrot: „żeby nie było świadków”.

Dla nas, leśników już nie w pierwszym pokoleniu, te słowa to nie tylko obraza, ale wręcz świadectwo lekceważenia prawdy i faktów. Lekceważenia naszego zawodu i powołania.

Ciosy zadawane puszczy

Jeżeli już chce się sprawę upolityczniać, to trzeba stwierdzić, że sytuacja w Puszczy Białowieskiej jest efektem decyzji poprzednich koalicji rządzących, teraz odgrywających rolę jej obrońców. Ustępowanie miękkim i z pozoru błahym „ekologicznym” sugestiom od 1996 r. doprowadziło do coraz większego wiązania leśnikom rąk w realizacji ustawowych zadań. Motywowano to zawsze koniecznością zwiększania ochrony puszczy. Od 2008 r. eskalacja ograniczeń zaczęła przybierać postać niegroźnej fali, która w roku 2012 zamieniła się w tsunami. Tymczasem w mediach nie ma ani słowa o politycznym przyzwoleniu na zmianę warunków przyrodniczych na tak olbrzymiej powierzchni (dziś to 7,2 tys. ha – 72 km kw., czyli 14,7% powierzchni lasów poza Białowieskim Parkiem Narodowym). Nie nagłaśnia się informacji, że prace ochronne mają być wykonywane poza obszarem parku i rezerwatami przyrody. Pomija się informacje o tym, że po trzech-czterech latach suche świerki łamią się bezgłośnie. Bagatelizuje się zagrożenie pożarowe. Lekceważy się nakazowy zapis w Ustawie o lasach o obowiązku wprowadzenia przez nadleśniczego zakazu wstępu do lasu w sytuacji zagrożenia pożarowego i w związku z wystąpieniem zniszczenia albo znacznego uszkodzenia drzewostanów lub degradacji runa leśnego. Pomijanie informacji o stopniowym udostępnianiu kolejnych fragmentów szlaków turystycznych i całych leśnych kwartałów jest klasyką manipulacji. Ten brak rzetelności części dziennikarzy budzi naszą odrazę.

Rodzinnie z Puszczą Białowieską jesteśmy związani od co najmniej XIX w. W ciągu ostatnich 45 lat byliśmy naocznymi świadkami zmian w leśnictwie i kolejnych gradacji kornika drukarza, które udawało się leśnikom szybko opanowywać. Od zakończenia wojny to leśnicy zwiększyli powierzchnię mieszanych lasów liściastych. W tym samym czasie na powierzchniach badawczych w Białowieskim Parku Narodowym udokumentowano ubożenie zestawu gatunków drzew na rzecz tylko jednego gatunku – grabu.

Zarządzanie lasem takim jak puszcza, która w przeszłości była bardzo mocno zniekształcona przez człowieka, jest bardzo skomplikowanym i odpowiedzialnym zadaniem. Leśnicy mieli w tym olbrzymią pomoc ze strony naukowców. Dzięki temu po II wojnie światowej wypracowano bardzo nowoczesne metody uprawy i ochrony lasu bez konieczności stosowania obciążającej środowisko technologii. Obecny kataklizm zapoczątkowała administracyjna decyzja Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w 2008 r. Sytuacja pogorszyła się w roku 2011, gdy huragan powalił w puszczy ponad 6 tys. świerków. Większości z nich nie pozwolono leśnikom uprzątnąć.

Zakaz usuwania drzew zaatakowanych przez kornika drukarza dał początek masowemu rozmnożeniu się korników, czyli gradacji. I choć sytuacja ta stworzyła olbrzymie pole badawcze i eksperymentalne, nie wykorzystano jej i nadal nie wykorzystuje się w pełni. Można było wówczas wyznaczyć powierzchnie porównawcze regeneracji lasu metodami naturalnymi i półnaturalnymi oraz kontrolowanymi przez leśników.

Kolejny cios administracja państwowa puszczy zadała w 2012 r. Prace leśne, w tym pozyskanie drewna, będącego efektem prowadzenia zabiegów hodowlanych i ochronnych, stopniowo poprawiały stan lasów i pozwalały na obejmowanie kolejnych fragmentów puszczy ochroną rezerwatową. Radość aktywistów z arbitralnego zmniejszenia od tego roku o 60% rozmiaru zadań gospodarczych była przedwczesna. W efekcie bowiem doprowadziło to do zamierania puszczy.

Ile parku narodowego?

W dzisiejszej „dyskusji” akcentowany jest też spór o to, czy puszcza poza obszarem parku narodowego ma być lasem gospodarczym, czy też w całości ma zostać zamieniona w park narodowy i objęta ochroną bierną. Utworzony w 1921 r. Białowieski Park Narodowy już w 1996 r. powiększono o ok. 5 tys. ha dawnych lasów gospodarczych. Warto wiedzieć, że w najstarszej części parku do dzisiaj widoczne są ślady zrębów sprzed 1921 r. Mimowolnie nasuwa się wniosek, że gospodarka leśna nie wpływa negatywnie na zachowanie puszczańskich walorów przyrodniczych. Większe znaczenie ma i powinno mieć poszerzanie wiedzy oraz zbieranie doświadczeń wynikających z różnych form ochronnych i metod zagospodarowania lasu zgodnie z przyjętą na Szczycie Ziemi zasadą ochrony różnorodności i zapewnienia zrównoważonego rozwoju, w tym trwałości lasu użytkowanego przez człowieka.

Spór ten ma dwie strony. Pierwszą nazwijmy pro-EKO, drugą pro-LAS. Oba te środowiska mają przeciwstawne podejście do sposobu zachowania puszczańskiego środowiska przyrodniczego dla następnych pokoleń. Po obu stronach konfliktu można odnaleźć zarówno przedstawicieli świata nauki, jak i lokalnych mieszkańców oraz administracji i organizacji pozarządowych. Pro-EKO nawołuje do wprowadzenia całkowitego zakazu wycinki drzew martwych, wyjątkowo dopuszcza usuwanie drzew niebezpiecznych przy drogach i szlakach turystycznych. Pro-LAS chce mieć możliwość kontynuowania zrównoważonego użytkowania puszczy. Co niezmiernie ważne, taki sposób użytkowania jest po prostu aktywną ochroną puszczańskiej bioróżnorodności, a nie zarabianiem pieniędzy na produkcji desek, jak twierdzi pro-EKO.

Przyczyną obecnego konfliktu jest gradacja kornika drukarza oraz prowadzenie prac hamujących spowodowany nią rozpad drzewostanów. Media rozpalają ten spór, pomijając rzeczywiste przyczyny gradacji. Zdanie inne niż związane z pro-EKO jest przedstawiane z ironią, zdanie pro-LAS – wręcz marginalizowane. Argumenty rzeczowe o silnej podstawie merytorycznej zestawiane są z wypowiedziami prostych ludzi, niebawiących się w dyplomację, „walących prosto z mostu”, co niewątpliwie pogłębia stronniczość przekazu.

Spór toczy się więc nie tyle o stan puszczy, ile o władztwo nad nią, także polityczne. Jednocześnie jest to łączone z poniżaniem leśników – urzędników państwowych i znacznej części mieszkańców regionu. Media nazywają leśników dewastatorami lasu i ludźmi żądnymi zysku, nie zauważając, że kierują się oni obowiązującym prawem i najlepszą wiedzą zawodową.

Czy nie jest manipulacją mediów, sympatyzujących z pro-EKO, brak rzetelnej informacji o pracach i stanowisku grupy pro-LAS dążącej do zlikwidowania efektów intensywnego użytkowania Puszczy Białowieskiej w pierwszej połowie XX w.? Przecież najlepszym świadectwem skuteczności działań jest utworzenie 25 marca 2003 r. rezerwatu Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej o powierzchni 8581,62 ha (porównywalnej z obszarem BPN – ok. 10,5 tys. ha).

Przez wiele, wiele lat pracy leśnicy w Puszczy Białowieskiej doskonalili swoje umiejętności i pracę. Robili to nie dla zwiększenia zysku, ale by przywracać i utrzymywać różnorodność biologiczną oraz zastępować monokultury lasami mieszanymi. Dzięki prowadzeniu zrównoważonej gospodarki leśnej nie tylko nie zdegradowano puszczy, ale poprawiono jej stan. Wypracowane i przetestowane tu metody zaczęto stosować w lasach całego kraju.

Przyroda nie stoi w miejscu

Na koniec kwestia uznania puszczy za obszar sieci Natura 2000 i transgraniczny obiekt światowego dziedzictwa (TOŚD). Jest na ten temat bardzo wiele niedomówień i przekłamań. Opracowany program zadań ochronnych (pzo) dla obszaru Natura 2000 przewiduje cięcia hodowlane i ochronne. Wyznaczone strefy TOŚD nie były zapisane raz na zawsze, a miały zostać dopracowane po roku 2014, czyli po zatwierdzeniu zarówno planu ochrony Białowieskiego Parku Narodowego, jak i pzo (oba te dokumenty zostały zatwierdzone dopiero po wpisaniu puszczy na listę TOŚD). Nowy dokument: „Plan Zarządzania TOŚD Białowieża Forest” miał zostać przyjęty w ramach uzgodnień i konsultacji. Istotną częścią tych konsultacji miał być głos miejscowych społeczności oraz samorządów. Przyroda nie stoi w miejscu, a decyzje administracyjne sprzed lat wpływają na jej stan do dziś, dlatego wymagają one zmian. A planu zarządzania jak nie było, tak nie ma – tym samym coraz trudniej znaleźć dobre rozwiązanie.

Wojciech Antczak, absolwent politologii WSFiZ w Białymstoku. Pracował m.in. w Nadleśnictwie Białowieża, obecnie na rencie

Andrzej Antczak 41 lat pracuje w Puszczy Białowieskiej. Wcześniej w Białowieskim Parku Narodowym, od 22 lat związany jest z Lasami Państwowymi