W porównaniu z wieloma państwami Unii polski system ubezpieczenia rolników w niewielkim stopniu korzysta z budżetu państwa Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego istnieje od 1990 r. W pojęciu obywateli niezwiązanych zawodowo z rolnictwem KRUS, a dokładnie ubezpieczenie społeczne rolników realizowane w ramach tej instytucji, oznacza ogromne i niezasłużone przywileje dla jednej grupy społecznej, opiera się bowiem na niższych niż w systemie powszechnym składkach. Trzeba jednak pamiętać, że system ubezpieczeń społecznych w Polsce rozwijał się sukcesywnie przez kilkadziesiąt lat, a dopiero w 1972 r. objęto ubezpieczeniem społecznym rolników indywidualnych i przyznano im prawo do korzystania z usług społecznej służby zdrowia. Po roku 1989, w wyniku transformacji ustrojowej i ekonomicznej, systemy ubezpieczeń społecznych wciąż znajdują się w stanie przekształceń i od lat stanowią poważne źródło napięć w budżecie, w zakładach pracy, jak i w indywidualnych sytuacjach gospodarstw rodzinnych, i to zarówno na wsi, jak i w miastach. W latach poprzedzających transformację, jak i później, wielokrotnie nowelizowano system emerytalno-rentowy, dokonywano również prób reformy systemu ubezpieczeń zdrowotnych. Np. z chwilą powstania KRUS ustanowiono nowy system ubezpieczeń społecznych rolników indywidualnych, obejmujący dwa rodzaje ubezpieczeń: wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz emerytalno-rentowe, funkcjonujące na odmiennych zasadach finansowych. W 1992 r. podjęto prace nad kompleksową reformą całego systemu ubezpieczeń społecznych, zagrożonego niewypłacalnością z powodu zbyt małych wpływów. Stało się tak, mimo że wysokość składki wzrosła w ciągu ostatnich dekad z 15% funduszu płac brutto w 1949 r. do 45% w 1995 r. Trzeba jednak pamiętać, że w tych latach następował też stały wzrost liczby osób uprawnionych do świadczeń, a równolegle rosły także zaległości w opłacaniu składek przez zakłady pracy. To sprawiło, że prace nad całościową reformą nadal trwają, choć wciąż głównie mówi się o potrzebie reformy systemu ubezpieczeń społecznych rolników. Walka o lepszy KRUS W jakim kierunku powinny iść te zmiany? Na ten temat nie powstała jak dotąd jedna spójna koncepcja. Wiadomo jedynie, że system powinien być bardziej uszczelniony, a zakres obciążeń składkowych należałoby lepiej dostosować do realnych dochodów rolników, zwłaszcza tych najzamożniejszych. Powstało już kilka projektów reformy systemu KRUS, ale są to koncepcje raczej nieuwzględniające specyfiki rolniczego życia i pracy. Wygląda też na to, że w sprawie „reformy KRUS” głos zabierają najczęściej osoby niemające żadnego związku z rolnictwem, jak choćby szefowie „miejskich” central związkowych. Np. przewodniczący OPZZ Jan Guz stwierdził niedawno, że „utrzymywanie odrębnego systemu dla rolników jest anachronizmem. KRUS powstał na początku lat 90., kiedy na wsi panował kryzys. Teraz polscy rolnicy uzyskują przychody porównywalne z tymi, jakie mają rolnicy w innych krajach starej UE. Składki, nawet te po ostatnich zmianach, płacą niższe niż osoby prowadzące małe firmy”. Warto więc przyjrzeć się systemom rolniczego zabezpieczenia społecznego w innych krajach Unii Europejskiej, nie tylko po to, aby rozwiać krążące mity, lecz także po to, by z tego porównania wyciągnąć wnioski służące polskim rolnikom ubezpieczonym w KRUS. Wniosek podstawowy z tego porównania jest następujący – populacja rolnicza i wiejska w całej Europie, a więc również w Polsce, ma specyficzne potrzeby, do ich zaspokajania zatem należy wykorzystywać odrębne mechanizmy zabezpieczenia społecznego. Z analizy systemów ubezpieczeń społecznych w UE wynika, że autonomiczne systemy zapewniające ochronę socjalną rolnikom zdecydowało się stworzyć siedem państw. Wchodzą one w skład ENASP (European Network of Agricultural Social Protection Systems), Europejskiej Sieci Rolniczych Systemów Ochrony Społecznej. Systemy te oferują różnorodne usługi socjalne, nie tylko ubezpieczenia emerytalno-rentowe, ale także zdrowotne, wypadkowe, chorobowe, różne rodzaje zasiłków i świadczeń dostosowanych do specyficznych potrzeb i statusu ludności rolniczej, która stanowi stosunkowo niewielki, kilkuprocentowy odsetek ludności całego kraju. Systemy te zostały tak skonstruowane, aby być jak najbliżej ludzi, a więc najczęściej działają na podstawie rozbudowanej sieci terytorialnej. Sposób finansowania ubezpieczeń w państwach ENASP zakłada też wszędzie znaczącą dotację z budżetu, chociaż część wpływów takich funduszy pochodzi ze składek samych rolników. Jeśli porównamy zasady działania KRUS i systemów zabezpieczenia społecznego rolników w pozostałych krajach sieci – w Austrii, Finlandii, Francji, Niemczech, Grecji i Luksemburgu, dojdziemy do wniosku,
Tagi:
Bronisław Tumiłowicz
