Nie stać nas na utrzymanie i obsadzenie wszystkich istniejących obecnie uczelni i instytutów Ogłoszenie przez rząd projektu tzw. reformy nauki wywołało gorącą dyskusję w środowisku uczonych i odbiło się echem w mediach publikujących niektóre ich wypowiedzi. Głównym założeniem rządowego projektu jest centralizacja decyzji i ograniczenie roli wybieralnych przedstawicieli środowiska naukowego w przyznawaniu środków na badania. Biorąc pod uwagę poziom merytoryczny ogółu polskich naukowców, nie byłby to może nawet najgorszy pomysł, gdyby nie fakt, że zamierza się zastąpić obecny niezbyt wydolny system scentralizowanym rozdawnictwem środków według arbitralnych decyzji ministra. Tymczasem sytuacja w polskiej nauce jest dramatyczna i wymaga radykalnych działań. Z Polski ucieka kolejne pokolenie młodych uczonych. Poczuwam się do obowiązku zabrania głosu w toczącej się dyskusji w imieniu własnym i wielu moich kolegów. Mam w tej chwili 34 lata, obroniłem w Polsce doktorat i zdobyłem rok temu habilitację w dziedzinie nauk medycznych, otrzymałem nagrodę premiera i nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności, opublikowałem ponad 50 prac naukowych w języku angielskim, jestem współautorem dwóch podręczników, byłem stypendystą UE i rządu niemieckiego, pracowałem naukowo rok w Heidelbergu, cztery miesiące w Lyonie, rok w Nowym Jorku itd., itp. Moja pensja jako adiunkta Akademii Medycznej w Warszawie wynosi brutto około 1,3 tys. zł. Od trzech lat jestem więc na bezpłatnym urlopie naukowym i pracuję w Szkole Medycznej na Uniwersytecie Teksasu w Dallas jako Visiting Research Professor zarabiając 15 razy więcej. A jest to bardzo skromne wynagrodzenie w porównaniu z tym, co zarabia się w Ameryce na wyższych szczeblach naukowej kariery. Polska nauka starzeje się i umiera, pogłębiając przepaść cywilizacyjną dzielącą nas od rozwiniętych krajów. Niewielkie sumy pieniędzy przeznaczane z budżetu państwa na naukę i szkolnictwo wyższe są w większości marnotrawione, gdyż ich obecne wykorzystanie przypomina podawanie kroplówki śmiertelnie choremu pacjentowi, co jedynie przedłuża agonię, lecz nigdy nie doprowadzi do jego wyleczenia. Potrzebne są bardzo radykalne rozwiązania prowadzące do zmiany obecnego systemu odziedziczonego w spadku po latach realnego socjalizmu. Jeżeli naprawdę szybko nie zrobimy czegoś, by poprawić sytuację, to pacjent – czyli polska nauka – umrze. Nieszczęściem dla nauki i szkolnictwa wyższego jest to, że inwestowanie w te dziedziny nie daje natychmiastowych korzyści, które dla decydentów przekładałyby się na głosy wyborców. Niemniej jednak inwestycje te prowadzą powoli i nieustannie do wzrostu poziomu cywilizacyjnego kraju oraz do wzrostu konkurencyjności jego gospodarki na rynku światowym, a co za tym idzie, do rozwoju gospodarczego i wzrostu dobrobytu obywateli. Podstawową cechą współczesnej nauki jest jej całkowta globalizacja. Naukowiec jest obecnie bardziej niż kiedykolwiek kosmopolitą i może pracować wszędzie – w Nowym Jorku, Warszawie czy Tokio. Szukając miejsca pracy, naukowiec – tak jak każdy normalny człowiek – kieruje się własnym, egoistycznym interesem i wybiera to, gdzie ma zapewnione najlepsze warunki do pracy oraz godne wynagrodzenie i warunki życia. Każdy naukowiec staje do morderczej walki i konkurencji z pozostałymi naukowcami z całego świata. Wygrywa ten, kto pierwszy uzyska i opublikuje wyniki. Taki sukces przyciąga do danego naukowca więcej pieniędzy na badania oraz więcej młodych zdolnych adeptów. Przekłada się to na dalsze przyspieszenie badań i prowadzi do nowych odkryć. Konkurencja, pęd do odkryć i zwykła pasja badawcza powodują, że uczeni są pracoholikami poświęcającymi różnym zajęciom związanym z nauką większość swego życia. Dobre uczelnie, takie jak Uniwersytet Teksasu w Dallas, gdzie pracuję (jedna z dziesięciu najlepszych uczelni medycznych w USA, czterech laureatów nagrody Nobla na kampusie), przyciągają zdolnych uczonych nie tylko biernym ogłaszaniem swojej oferty lecz poprzez aktywną rekrutację z „podkradaniem” naukowców z mniej atrakcyjnych uczelni włącznie. Wszystko to upodabnia zawód naukowca do zawodu menedżera pracującego dla międzynarodowych korporacji. Podobieństwo to nie kończy się na jego pracoholizmie, kosmopolityzmie i związanej z tym mobilności, lecz wiąże się z samym systemem finansowania, co najlepiej widać w USA. Nie wystarczy być zdolnym i mądrym. Naukowiec musi przekonać finansujące badania instytucje (prywatne i państwowe) za pomocą skutecznie napisanych projektów badawczych (tzw. grantów), że warto te badania finansować. W grantach oprócz wykazania się wiedzą należy przedstawić szczegółowy biznesplan przedsięwzięcia. Jeżeli
Tagi:
Cezary Wójcik
