Bezpieczni w sieci

Dzięki sieci Natura 2000 zagrożone wyginięciem gatunki roślin i zwierząt zostaną objęte szczególną ochroną

72 obszary specjalnej ochrony ptaków i 184 obszary ochrony siedlisk, stanowiące 10% terytorium Polski, zostały włączone do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Natura 2000 to międzynarodowa sieć terenów cennych przyrodniczo połączonych ze sobą korytarzami ekologicznymi.
Utworzenie Natury 2000 to dobra wiadomość dla rzadkich, zagrożonych wymarciem zwierząt lub roślin. Z większą dbałością będziemy także traktować gatunki lokalne – typowe tylko dla danego regionu.

Zarzuty ekologów

Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 została utworzona we wszystkich krajach członkowskich. Było to jednym z najpilniejszych zadań w krajach starej Unii, gdzie intensywna gospodarka rolna i przemysłowa sprawiła, że zniszczono wiele cennych przyrodniczo miejsc.
O ostatecznym kształcie całej sieci decyduje Komisja Europejska. Ma ona prawo zażądać od władz poszczególnych państw rozszerzenia obszarów mających wchodzić w skład Natury 2000. Komisja Europejska zostawiła natomiast rządom wolną rękę, jeśli chodzi o wielkość wyznaczonych obszarów. W Polsce w sieci znalazły się przede wszystkim duże terytoria np. ujście Wisły (980 ha) czy Puszcza Piska (170 tys. ha).
Chociaż strona rządowa współpracowała z ekologami, organizacje pozarządowe nie są zadowolone z efektu końcowego i liczą na to, że komisja każe nam poszerzyć listę obszarów chronionych. Dla przykładu z około 300 wstępnie wytypowanych terenów – zgodnie z dyrektywą siedliskową – ostatecznie wybrano tylko 184. Organizacje WWF Polska, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Klub Przyrodników oraz Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra” przygotowały specjalny raport, w którym alarmują, że „zaledwie co trzeci występujący w Polsce gatunek wymieniony w załączniku II Dyrektywy Siedliskowej i zaledwie co czwarty występujący w kraju rodzaj siedliska przyrodniczego jest wystarczająco reprezentowany w rządowym projekcie sieci Natura 2000”. 10 gatunkom roślin i sześciu gatunkom zwierząt – według ekologów – grozi wręcz wyginięcie.
– Tylko objęcie siecią Natura 2000 wszystkich terenów wymienionych zarówno w propozycji rządowej, jak i w raporcie „Shadow List” zagwarantuje ochronę zgodną z założeniami dyrektyw unijnych. W innym przypadku skuteczna ochrona polskich zasobów siedlisk przyrodniczych i gatunków będących przedmiotem dyrektyw siedliskowej i ptasiej nie będzie możliwa – ostrzegają ekolodzy WWF Polska.
Niezadowolenie ekologów wzbudza to, że do sieci zgłoszono jedynie połowę siedlisk wilków i rysi (w 2000 r. rysi było 285, w 2003 – 192, wilków w 2000 r. było 1086, trzy lata później – 690). Zupełnie pominięto obszary bytowania żółwia błotnego. Wśród innych mankamentów listy wymieniana jest także m.in. niedostateczna ochrona: ławic podmorskich na Bałtyku, wapiennych skał Pogórza Kaczawskiego, Puszcz Knyszyńskiej i Boreckiej, w których żyją żubry.
Jednym z najpoważniejszych zarzutów jest to, że na listach nie znalazły się tereny, na których rosną unikalne rośliny: warzucha polska i przytulia małopolska. Ekolodzy podkreślają, że są to gatunki rosnące tylko w Polsce. Nie można ich spotkać nigdzie indziej na świecie! Jak podaje „Polska czerwona księga roślin”, obie rośliny są umieszczone na światowej liście zagrożonych gatunków, objętych także konwencją berneńską. Populację przytulii małopolskiej można szacować na zaledwie kilkanaście tysięcy okazów.
Ekolodzy chcieliby włączyć do Natury 2000 także całe doliny największych polskich rzek. Przeciwko temu protestowały służby odpowiedzialne za ochronę przeciwpowodziową, bojąc się, że nie będą mogły przeprowadzić wystarczających prac zabezpieczających. W końcu do sieci przyłączono tylko poszczególne, najcenniejsze odcinki rzek, m.in. Wisły, Odry, Warty, Bugu i Noteci.

Na liście szczęśliwców

Nie sposób wymienić wszystkich gatunków podlegających ochronie w ramach sieci. W Polsce żyje 267 gatunków ptaków wymienionych w dyrektywie ptasiej. Są wśród nich biegus, czeczotka, dudek, kukułka, gęgawa, krogulec, lelek, puchacz, pustułka, remiz, sokół wędrowny, turkawka, uszatka, zięba, żuraw.
W Polsce wyróżniamy 13 siedlisk priorytetowych (zagrożonych zanikiem na terenie kontynentu). Wśród zagrożonych wymarciem jest u nas 11 gatunków roślin (np. dzwonek karkonoski, sasanka słowacka) i 13 gatunków zwierząt, m.in. kozice, niedźwiedź brunatny czy świstaki.
Które województwa przodują, jeśli chodzi o liczbę obszarów włączonych do sieci? Ptaki najlepiej chronić będzie województwo warmińsko-mazurskie. Tu wyznaczono aż 10 obszarów chronionych. Najmniej jest w województwie łódzkim – tu znalazła się tylko Pradolina Warszawsko-Berlińska.
Znacznie więcej miejsc podlega ochronie ze względu na cenne siedliska. 31 obszarów wyznaczono w województwie pomorskim (m.in. studzienickie torfowiska, pływające wyspy pod Rekowem), 28 w lubelskim (np. Płaskowyż Nałęczowski, Krowie Bagno), 19 w zachodniopomorskim (m.in. doliny Krąpieli, Iny, Płoni, Słowińskie Błoto). W województwie dolnośląskim wyznaczono 15 takich obszarów, np. Piekielną Dolinę koło Polanicy, Wrzosowisko Przemkowskie.
Warto dodać, że obszary o ponadprzeciętnych wartościach przyrodniczych zajmują więcej niż 40% powierzchni Polski. Ale pod ochroną prawną jest jedna trzecia obszaru kraju (32,5%). Mamy 23 parki narodowe, 1368 rezerwatów przyrody, 120 parków krajobrazowych, 448 obszarów chronionego krajobrazu oraz m.in. zespoły przyrodniczo-krajobrazowe (167) czy pomniki przyrody (33.865). Przy czym w parkach i rezerwatach ochronie podlegają wszystkie składniki przyrody, a w obszarze Natury 2000 tylko wybrane siedliska i gatunki.

Podstawą prawną utworzenia sieci Natura 2000 stały się dwie dyrektywy – ptasia, której celem jest ochrona konkretnych, wymienionych w dokumencie gatunków ptaków oraz siedliskowa, która ma za zadanie ochronę siedlisk dzikich zwierząt i roślin.
W ten sposób UE chce wymusić na krajach członkowskich szczególną troskę o zachowanie różnorodności biologicznej w Europie.