Rośliny „polujące” na ptaki
Jesteśmy przyzwyczajeni do postrzegania roślin jako spokojnych i nieszkodliwych organizmów, które stanowią pierwsze ogniwo łańcucha pokarmowego. Co prawda nie wszystkie są bezbronne – niektóre całkiem skutecznie potrafią się przeciwstawiać roślinożercom, stosując różne chemiczne (np. trujące alkaloidy) lub fizyczne (np. kolce lub ciernie) środki obrony. Wyjątkiem na tym tle są rośliny mięsożerne – prawdziwi drapieżcy polujący na owady, którzy jednak nie poszukują ofiar, nie planują ataków, ale cierpliwie czekają, aż zdobycz sama wpadnie w ich sidła. Co zaskakujące, w naszym kraju występuje całkiem sporo przedstawicieli tych wyjątkowych organizmów. Mamy aldrowandę pęcherzykowatą – roślinę wodną odżywiającą się zooplanktonem i larwami komarów oraz drobnym narybkiem, cztery gatunki rosiczek, cztery gatunki tłustoszy i siedem gatunków pływaczy chwytających owady. W sumie 14 gatunków, które łączy jedna cecha: zasiedlają siedliska ubogie w składniki pokarmowe. Mięsożerność to jeden z mechanizmów pozwalających im na przetrwanie w nieprzyjaznych środowiskach.
Byłem naprawdę zaskoczony, gdy pierwszy raz spotkałem rosiczki na torfowiskach w Puszczy Solskiej, gdzie jako uczeń technikum leśnego często odbywałem praktyki terenowe. Zanim je poznałem, wyobrażałem sobie, że są to dość duże rośliny, co najmniej kilkudziesięciocentymetrowej wysokości. W rzeczywistości były to mikrusy rzadko mierzące więcej niż kilka centymetrów. (…) W moim domu na parapecie w kuchni stoją doniczki z dwiema rosiczkami przylądkowymi, które naturalnie występują w pobliżu Przylądka Dobrej Nadziei. Ponieważ wymagają podlewania podsiąkowego, ich doniczki muszą stać w wodzie. Kilka tygodni po zakupie dostrzegłem, że dzieje się z nimi coś niedobrego. Liście zaczęły brązowieć, zamierać i schnąć. Szybko zidentyfikowałem przyczynę tego stanu: była nią woda z kranu, która jest zbyt bogata w składniki mineralne. Po przejściu na wodę demineralizowaną problem natychmiast zniknął. Od tego czasu rosiczki stale się rozwijają i regularnie wypuszczają podługowate jasnozielone liście pokryte włoskami z przezroczystymi kropelkami kleistego płynu. To on służy do chwytania owadów. W moim domu ofiarami padają zwykle muszki owocowe, ponieważ obok doniczek stoi pojemnik na odpadki organiczne, który od czasu do czasu staje się wylęgarnią tych owadów. Z korzyścią dla rosiczek. (…)
Żyjące w naszej strefie klimatycznej rośliny mięsożerne są zbyt małe, aby ptaki mogły padać ich ofiarą. Nawet najmniejsze z nich, jak zniczki czy mysikróliki o masie 5 gramów, bez problemu wyrwałyby się z kleistego uchwytu rosiczek. Okazuje się jednak, że od wielu lat w Europie bardzo popularne jest hodowanie innych przedstawicieli tej grupy roślin, głównie dzbaneczników. Ich naturalnym środowiskiem występowania jest Azja Południowo-Wschodnia i wyspy na Ocenie Indyjskim. Przedstawiciele tych gatunków potrafią osiągać imponujące rozmiary. Dzbanki, czyli narządy służące im do chwytania ofiar – nie są one kwiatami, a zmodyfikowanymi ogonkami liściowymi wypełnionymi silnie kwaśnymi sokami trawiennymi – mogą osiągnąć długość przekraczającą pół metra.
Krytycznie zagrożony wyginięciem dzbanecznik Attenborough, nazwany tak na cześć słynnego brytyjskiego przyrodnika, jest największą rośliną mięsożerną na świecie. Może mierzyć nawet 1,5 m wysokości, a jego dzbanki osiągają średnicę do 30 cm. Takie rozmiary zapewniają mu możliwość chwytania naprawdę sporych ofiar – nie tylko owadów, płazów, małych gadów, lecz także myszy i szczurów. Nie wszystkie dzbaneczniki zwabiają ofiary, aby je zabić. Niektóre wolą ich odchody! W takim wypadku dzbanki są skonstruowane w sposób, który zapobiega stoczeniu się ryjówki lub nietoperza, skuszonych nektarem, w przepastne wnętrze rośliny. Ich ekskrementy w zupełności wystarczają roślinie do uzupełnienia ubogiej w składniki mineralne diety.
Cały tekst można przeczytać w „Przeglądzie” nr 43/2023, dostępnym również w wydaniu elektronicznym
Fragmenty książki Adama Zbyryta Sensacyjne życie ptaków. Pierzaste wampiry, tęczowe albatrosy i trujące przepiórki, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2023
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy