Jaką politykę społeczną Polska może i chce prowadzić? Pytanie postawione w tytule jest aktualne nie tylko ze względu na plan Hausnera, przewidujący m.in. istotne cięcia socjalne. Ważny i dalekosiężny wpływ na naszą politykę społeczną będzie miał przede wszystkim akces Polski do Unii Europejskiej. W Unii wiele się mówi o „europejskim modelu społecznym”, ale żaden z oficjalnych dokumentów wspólnotowych nie precyzuje jego zasad i istoty. Systemy socjalne w krajach europejskich łączy jednak wiele zbieżnych cech, które decydują o ich specyfice i pozwalają odróżnić pod tym względem nasz kontynent od innych regionów świata, a zwłaszcza od USA i regionu azjatyckiego (stanowiących najczęstsze punkty odniesienia dla Europy w porównaniach polityk społecznych i gospodarczych). Do podstawowych cech europejskiego modelu społecznego zaliczyć można takie elementy łączące większość krajów kontynentu jak: większa niż w innych regionach świata równość dochodowa, szersza dostępność niekomercyjnych usług społecznych (w zakresie ochrony zdrowia, edukacji, opieki nad dziećmi, osobami niepełnosprawnymi czy ludźmi starszymi), relatywnie wyższe wydatki publiczne, mniejsze różnice w statusie między kobietami a mężczyznami, stosunkowo wysoki i wyrównany (przynajmniej w skali Europy Zachodniej) poziom życia. Zwraca się też uwagę na podobieństwo wielu instytucji i regulacji prawnych w polityce społecznej, wspólnotę wyznawanych wartości, zbliżone formy życia społecznego. Wszystko to razem pozwala mówić o tej samej „kulturze socjalnej” w Europie. Jest to efekt historii, bliskości geograficznej i cywilizacyjnej, wspólnych tradycji i zwyczajów, także tych wyrastających z podłoża religijnego (rola chrześcijaństwa). Cztery modele W krajach tych jest jednak duże zróżnicowanie, jeśli chodzi o szczegółowe rozwiązania w polityce społecznej. Wśród obecnych członków UE wyróżnić można co najmniej cztery warianty „państwa dobrobytu”. n Model kontynentalny (Niemcy, Francja, Włochy, Austria, Belgia i Luksemburg), określany też mianem konserwatywno-korporacyjnego lub społecznej gospodarki rynkowej. System ten wyrasta z tradycji bismarckowskiej. Podstawowe świadczenia socjalne są w nim związane z partycypacją na rynku pracy, dzięki czemu uzyskuje się prawo do ubezpieczeń społecznych. Duże koszty pracy w tych krajach wynikają przede wszystkim z wysokich świadczeń emerytalno-rentowych. Spora część populacji nie jest zatrudniona, pracujący są za to bardziej wydajni niż w innych grupach krajów. – Model anglosaski (Wielka Brytania, Irlandia), najbliższy systemowi liberalnemu. Polityka społeczna w obu krajach gwarantuje wszystkim obywatelom pewne minimum dochodów, istnieje w nich powszechna służba zdrowia. Wydatki publiczne są tam jednak relatywnie niższe niż na kontynencie, a świadczenia społeczne mają na ogół charakter pieniężny i niezróżnicowany. Reformy ostatnich lat wprowadziły jednak do tego systemu szereg świadczeń związanych z zatrudnieniem i opłacaniem składek. – Model nordycki, nazywany też socjaldemokratycznym (Szwecja, Dania, Finlandia, także Holandia). Typowe cechy tego systemu to stosowanie uniwersalnych zasad w przyznawaniu licznych świadczeń pieniężnych, opieka nad obywatelami „od kolebki aż po grób”, powszechność i wysoki poziom usług opiekuńczych i edukacyjnych dla dzieci, rozwinięte świadczenia i usługi dla osób starszych i niepełnosprawnych. Aktywne i wpływowe są w tych krajach związki zawodowe, a państwo wspiera rozwój klasy średniej. – Model śródziemnomorski, zwany elementarnym, występujący w krajach „pasa łacińskiego” (Hiszpania, Portugalia, Grecja). Charakteryzują się one stosunkowo słabo rozwiniętą polityką społeczną, do niedawna szereg grup nie było objętych świadczeniami, choć ostatnio sytuacja pod tym względem wyraźnie się zmienia. Funkcjonowanie tego modelu w znacznym stopniu określa zasada pomocniczości, wyrastająca z nauki społecznej Kościoła, prowadzącego tam rozwiniętą działalność charytatywną. Przedstawiona typologia jest pewnym uproszczeniem, w praktyce systemy polityki społecznej nie występują w stanie czystym. Powstają modele mieszane, czerpiące wzorce z różnych krajów. Mówi się czasem, że dla współczesnych systemów europejskich charakterystyczny jest kolaż elementów liberalnych i socjaldemokratycznych. Polska specyfika Polityka społeczna w Polsce różni się poważnie od wszystkich czterech wymienionych modeli. Nasze rozwiązania socjalne wciąż w znacznym stopniu określa dziedzictwo „realnego socjalizmu”. Zmiany zachodzące w tej sferze po 1989 r. wynikały z konieczności stawienia czoła trzem wyzwaniom: recesji i kryzysowi finansów państwa, transformacji ustroju gospodarczego i politycznego, pojawieniu się i wzrostowi bezrobocia. Politykę
Tagi:
Włodzimierz Anioł
