Długa noc zawsze się odbija na funkcjonowaniu ludzi, tak samo jak długi dzień Dr n. farm. Leszek Borkowski – farmakolog kliniczny ze Szpitala Wolskiego w Warszawie, niezależny ekspert i specjalista II st. z analizy leków Co pan myśli o Noblu za odkrycie zegara biologicznego? – Zegar biologiczny nie jest odkryciem, ponieważ cała przyroda funkcjonuje według niego, o czym od dawna wiemy. Oczywiście zegar mrówki, paprotki na oknie i mój są różne, bo jesteśmy istnieniami na różnym poziomie ewolucji i skomplikowania, ale generalnie zasady kierowania procesami życiowymi są takie same, ponieważ są identyczne w każdej żywej komórce. Michael Rosbash i Michael W. Young, nagrodzeni Noblem 2017 w dziedzinie medycyny i fizjologii, u zwykłej muszki owocowej odkryli geny, za sprawą których wszystkie komórki pracują według określonego rytmu. Jak to jest u człowieka? – Organizm człowieka jest najbardziej uzależniony od zegara biologicznego, który dyryguje rzeszą bardzo zróżnicowanych komórek. Ale w uproszczeniu można powiedzieć, że polega to na tym, że nasza aktywność dobowa jest podzielona na fazę czuwania i fazę snu. Bardzo dobrze, że praca tych uczonych została tak wysoko oceniona. Choć szkoda, że Nagroda Nobla za zegar została przyznana tak późno. Bo przecież badania nad zegarem biologicznym robiono już w XVII i XVIII w. Dlaczego więc Nobla przyznano dopiero teraz? – Z prostych względów: wcześniej go nie było. Poza tym wszyscy intuicyjnie wiedzieliśmy, że istnieje zegar biologiczny i nikt nie chciał się zająć badaniami nad nim, uznano bowiem, że takie rzeczy nie przyniosą żadnej sławy naukowej. Ale amerykańscy biolodzy, których pani wymieniła, poszli pod prąd, pokazując zegar z innej strony – jako systematyzację wiedzy o nim. I to również jest twórcze. O co chodzi w tym nowym podejściu? – Zegar biologiczny nie tylko jest regulatorem naszego organizmu, ale również ma do tego odpowiednie narzędzia – hormony, enzymy i inne związki, które w międzyczasie nauka odkryła, a które wpływają na to, jak funkcjonujemy. Wytłumaczę to na podstawie zachowań seksualnych. Otóż wiadomo, że mężczyźni bardziej interesują się swoimi partnerkami od strony seksualnej rano niż wieczorem. Dlaczego? Rano jest większy wyrzut testosteronu u panów. Jeśli panie nie rozumieją tego porannego zwiększonego pożądania, fundują sobie sytuacje stresogenne, źle odbierając reakcje partnerów. To samo w przypadku kobiet, które mają menstruację. Ich partnerzy często nie rozumieją związanych z tym zachowań. Widzi pani, jak nami steruje biologia? Gdzie jest centrum dowodzenia, z jakiego miejsca w organizmie kieruje nami zegar biologiczny? – Dowództwo znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym, który zarządza wszystkim. Chodzi nie tylko o wydzielanie na czas pewnych hormonów czy enzymów, tworzenie białek, ale również o dostosowanie tego do rytmu dnia i nocy. Te dwa procesy się przenikają. To wszystko wpływa na nasze zachowanie i samopoczucie. I w drugą stronę. – Układ nerwowy wydaje pewne komendy na podstawie reakcji behawioralnych, na podstawie ewolucji. Proszę pamiętać, że ewolucja nie stanęła w miejscu. Idzie dalej i nie wiemy, dokąd nas zaprowadzi. Człowiek dzisiejszy i ten z epoki kamienia łupanego to zupełnie inni ludzie. Nasz proces adaptacyjny galopuje, zmieniając nas. Gdybyśmy jaskiniowca wzięli dzisiaj na spacer po Marszałkowskiej, toby tego nie przeżył. Udusiłby się. – Tak, zatrułby się dzisiejszym powietrzem. Ale także nie wytrzymał z powodu masy informacji, na które jesteśmy narażeni. Nie rozumiałby ich i nie był w stanie ani przyswoić, ani przetworzyć. Zaatakowałyby jego ośrodkowy układ nerwowy. Dzisiaj mamy chyba sprawniejszy układ nerwowy i łatwiej się adaptujemy. – Łatwiej i szybciej, właśnie dlatego, że jesteśmy narażeni na tyle bodźców. A co robi nasz zegar biologiczny? – Pomaga nam w układaniu bodźców. Inaczej mówiąc, powoduje, że wrażliwość człowieka na bodźce jest zmienna, wyselekcjonowana. Dzięki układowi nerwowemu, czyli zegarowi biologicznemu, dochodzi do selekcji informacji – od mniej ważnych do najważniejszych. Innym problemem będzie dla nas rozlane mleko w kuchni, a innym – brak dochodów. Co się dzieje, gdy funkcjonujemy niezgodnie z zegarem biologicznym? – Organizm ma rezerwy – np. wytrzymałość na brak snu. Podróżując samolotem i zmieniając strefy czasowe, usiłujemy się dostosować do zmiennego otoczenia, oszukując zegar biologiczny. Ale w pewnym momencie ta rezerwa się kończy i nagle ktoś
