Srebrny napierśnik wodza Wari

Autor: Krzysztof Kęciek | 27 marca, 2011

Sensacyjne odkrycie w Andach rzuca nowe światło na powstanie imperium Inków

To odkrycie w andyjskiej dżungli otwiera nowy rozdział w badaniach archeologicznych. – Można je porównać tylko do Machu Picchu. Historię trzeba będzie pisać od początku – oznajmił z entuzjazmem Juan Garcia, dyrektor ds. kultury peruwiańskiej prowincji Cuzco.
Machu Picchu to słynna górska forteca Inków, którą co roku odwiedza pół miliona turystów.
Archeolog Luis Lumbreras uznał odkrycie za zdumiewające. Jego zdaniem, być może wkrótce w tym rejonie odnalezione zostanie miasto ludu Wari, „mające związek z legendami Paititi”. Badacze i łowcy przygód przez wieki poszukiwali Paititi, zaginionego miasta w Amazonii, które, jak mówiono, zbudowano ze złota i drogich kamieni.
Na stanowisku archeologicznym Espiritu Pampa w okręgu Vilcabamba, wśród gęstych lasów tropikalnych pokrywających stoki gór, naukowcy znaleźli dziewięć grobów preinkaskiej kultury Wari z bogatym wyposażeniem. Było ono szczególnie imponujące w miejscu pochówku wodza lub członka rządzącej elity, którego archeolodzy nazwali „Panem z Vilca” w nawiązaniu do słynnego „Pana z Sipan”, odnalezionej w 1987 r. doskonale zachowanej mumii dostojnika lub króla z kultury Moche (III w. n.e.).
W grobie „Pana z Vilca” badacze natrafili na wspaniały srebrny napierśnik w kształcie litery Y, srebrną maskę o ludzkich rysach oraz dwa złote naramienniki ozdobione wizerunkami zwierząt kotowatych. Na drogę w zaświaty wódz Wari otrzymał również dwie drewniane laski

inkrustowane złotem.

Odkrycie to jest świadectwem nie tylko bogactwa państwa Wari, ale także hierarchizacji jego społeczeństwa oraz uprawianego przez mieszkańców kultu przodków.
Indianie Wari stworzyli pierwsze wysoko rozwinięte i rozległe imperium Ameryki Południowej, które powstało w tzw. okresie imperialnym i rozwijało się w VII-X w. n.e. Ogromne imperium Inków, zwane przez nich Tahuantinsuyu (Cztery Połączone Regiony), narodziło się w XV w., a u szczytu ekspansji objęło ziemie wzdłuż wybrzeża Oceanu Spokojnego i Andów, jak również na wschodnich stokach tych gór. Miało powierzchnię 1-1,5 mln km kw. Inkowie rządzili na terenach sześciu obecnych państw Ameryki Południowej – Peru, Boliwii, Ekwadoru, Kolumbii, Argentyny i Chile, które zamieszkiwało od 10 do 14 mln ludzi. Tahuantinsuyu stworzyli w ciągu najwyżej wieku, za panowania czterech władców. Stanowili tylko znikomy procent populacji imperium, którym zarządzali sprawnie, choć nie mieli przewagi technologicznej nad licznymi podporządkowanymi ludami. Historycy do dziś zastanawiają się, jak udało im się tego dokonać.
Państwo Inków zostało podbite w latach 1532-1539 przez najeźdźców zza oceanu, mających broń palną i konie. Zwycięstwo Hiszpanów umożliwiły jednak przywleczone przez nich choroby, które niemal unicestwiły populację nieodpornych na nie Indian. Ostatni matecznik Inków – twierdza Vilcabamba – padł latem 1572 r. Inkaski władca Tupac Amaru został

pojmany i stracony.

Naukowców zaskoczył fakt, że grobowce Wari odnaleziono właśnie w pobliżu Vilcabamby. Dowodzi to, że państwo Wari objęło także porośnięty gęstą dżunglą obszar, na którym po wiekach Inkowie stawiali najeźdźcom opór po raz ostatni. Minister kultury Peru Juan Ossio stwierdził, że odkrycie dziewięciu grobów rzuca nowe światło na genezę inkaskiego mocarstwa. – Inkowie mogli być inspirowani przez kulturę Wari, co umożliwiło im stworzenie całego systemu politycznego – oświadczył w wywiadzie radiowym. Czy przejęcie przez Inków osiągnięć cywilizacji Wari było przyczyną ich oszołamiającego sukcesu?
Historycy i etnografowie od dawna zastanawiali się, jak wiele Inkowie zaczerpnęli z kultury Wari. Maria Rostworowska, wybitna badaczka przedhiszpańskich społeczności Peru, pracująca w Instituto de Estudios Peruanos w Limie, autorka wydanej także w Polsce książki „Historia państwa Inków”, twierdzi, że w kulturze inkaskiej przetrwało zapewne wiele mitów i opowieści z wcześniejszych czasów, gdyż bariera kilku wieków nie odgrywa poważnej roli w wypadku tradycji ustnej. Prof. Rostworowska zwraca uwagę, że na południe od inkaskiej stolicy Cuzco znajdowało się miasto Piqillaqta, które pełniło funkcję ośrodka administracyjnego kultury Wari. Pozwala to wysnuć wniosek, że obecność Wari na tym terenie miała znaczący wpływ na rozwój państwa Inków, a szczególnie na modele organizacji społecznej i sprawowania władzy. Hiszpański kronikarz Fernando de Montesinos wymienił ośmiu indiańskich władców mających przydomek Pachakuti. Istnieją powody, aby przypuszczać, że to lista monarchów Wari. Pachakuti oznacza odwrócenie czasoprzestrzeni, katastroficzne przekształcenia kończące cykl dziejów. Tego rodzaju dramatyczne zakończenia ery lub cyklu występują także w inkaskiej kosmologii. Władca Inków Cusi Yupanqui, mając zaledwie garstkę zbrojnych, odparł najazd wojowniczego ludu Chanków na Cuzco, a potem zadał im klęskę w walnej bitwie. Dwóch wodzów Chanków poległo. Inkowie zdobyli bogate łupy, a triumf ten był początkiem ich potęgi. Zwycięski Cusi Yupanqui przybrał przydomek Pacha Kuti. Niewątpliwie zrobił to w hołdzie dawnej potędze Wari, czuł się spadkobiercą legendarnych władców tego ludu i pragnął im dorównać. Być może państwo Wari zostało zniszczone cztery stulecia wcześniej przez inwazję Chanków. Jeśli rzeczywiście tak było, to Cusi Yupanqui mógł przedstawiać pokonanie Chanków jako odwet za ich zwycięstwo nad Wari, których Inkowie mogli uważać za przodków.
Pierwszymi dużymi państwami w Ameryce Południowej były Tiahuanaco na południe od jeziora Titicaca, które objęło ziemię dzisiejszego departamentu Puno w Peru, górską część Boliwii, północnego Chile i przyległe obszary Argentyny, oraz sąsiadujące z nim od północy Wari. To ostatnie podporządkowało sobie pozostałą część Peru aż po Cajamarcę. Rozciągało się na 1,5 tys. km wzdłuż wybrzeża i miało powierzchnię około 300 tys. km kw. Wiele wskazuje na to, że Wari byli dzielnymi i okrutnymi wojownikami.

Wrogom obcinali głowy,

które przechowywali jako trofea. Takie czaszki mężczyzn, kobiet i dzieci z wywierconymi otworami znaleziono w pobliżu miasta Conchopata. Badania zawartości izotopu strontu dowiodły, że ludzie, którym odcięto głowy, pochodzili z dalekich andyjskich regionów. Byli więc zapewne jeńcami, których Wari pojmali podczas wypraw wojennych.
Stolicą tego imponującego organizmu politycznego było Wari w pobliżu dzisiejszego miasta Ayacucho. Niektórzy uważają, że Wari miało charakter scentralizowany i wojskowy, natomiast Tiahuanaco stworzyło luźną strukturę federacyjną. Relacje między tymi dwiema potęgami nie są jasne. Pewne jest, że elita Tiahuanaco stworzyła system religijny, który został przejęty przez Wari, a później przez inne ludy andyjskie. W ikonografii Wari występuje postać znanego z Tiahuanaco Bóstwa z Berłami. Być może był to pierwowzór boga stworzyciela, Wirakoczy, czczonego przez Inków. Ludy Wari i Tiahuanaco nie pozostawiły świadectw na piśmie, wszelkie teorie oparte są na źródłach archeologicznych i często podaje się je w wątpliwość.
Wari zasłynęli jako

budowniczowie miast.

Jako pierwsi wznosili w Ameryce Południowej kamienne miasta na planie szachownicy, otoczone wieżami i murami obronnymi. Stolica miała powierzchnię prawie 20 km kw., znajdowały się w niej świątynie, pałace i inne budowle publiczne oraz starannie wytyczone place. W mieście stworzono skomplikowany system kanałów i akweduktów. Wysokość wież sięgała 8 m. Okazałe ruiny pozostały także po innych ośrodkach Wari, takich jak Otuzco (Cajamarca), Tomeval, Piqillaqta i Viracochapampa. Niektóre budowle Wari, np. składająca się z dwóch gmachów świątynia Willkawayin koło Huaraz, są prawdziwymi klejnotami architektury. Sanktuarium zostało pokryte dwuspadowym dachem z potężnych kamiennych płyt. Ściany wzniesiono bez zaprawy murarskiej, z wielkich kamieni przekładanych warstwami łupku, konstrukcja okazała się więc niezwykle elastyczna i przetrwała trzęsienia ziemi znacznie lepiej niż wszystkie inne obiekty prekolumbijskiej Ameryki. Nawet po potężnym trzęsieniu ziemi z 1970 r. w świątyni pojawiły się tylko dwie rysy.
Wari stworzyli w Andach sieć dróg, równie dokładnie wytyczonych jak późniejszy system inkaskich dróg Qhapaq ¬an. Znaleziono świadectwa, że przy drogach istniały już zajazdy czy też składy, zaopatrujące podróżujących urzędników i wojsko. Zapewne na wzór tych obiektów Inkowie stworzyli swoje przydrożne składy, zwane tampu. Państwo Wari upadło w IX lub X w. Za jedną z przyczyn uważa się najazd Chanków i ich sprzymierzeńców. Być może wódz w srebrnym napierśniku, którego grób odkryli archeolodzy, wyruszył w ostatni bój właśnie przeciw Chankom. Istnieje także hipoteza, że koniec państwa Wari spowodowały zmiany klimatyczne wywołane przez nadzwyczaj potężne El NiĽo na Pacyfiku. Być może zagłada Wari miała charakter wieloprzyczynowy. Tiahuanaco, aczkolwiek osłabione, przetrwało do XII w. (niektórzy naukowcy przypuszczają, że Tiahuanaco było odmienną kulturowo częścią państwa Wari).
Po upadku obu imperiów, w tzw. okresie przejściowym późnym, doszło w regionie andyjskim do rozdrobnienia polityczno-kulturowego, które zakończyli dopiero Inkowie. Pamięć o istnieniu wielkiego, scentralizowanego państwa pozostała jednak żywa. Wydaje się, że przetrwały też niektóre elementy organizacji administracyjnej oraz z pewnością mitologia. Inkowie mogli więc budować na mocnych fundamentach – system religijny przejęli z Tiahuanaco, a organizację polityczno-wojskową, umiejętność budowy dróg i miast – z tradycji Wari. Odkrycia grobów Wari w pobliżu inkaskiej twierdzy Vilcabamba umocniły tę hipotezę. Archeolodzy mają nadzieję na kolejne znaleziska, które pomogą wyjaśnić narodziny wspaniałego państwa Inków.