Bunt chłopów z 1846 r. mówi o polskiej historii więcej niż wszystkie powstania niepodległościowe razem wzięte „Wściekłe hordy z cepami, widłami, napadają bezbronnych, biją, mordują, odwożą do cyrkułów, a tam im płacą. O przeklęci, na wieki przeklęci, w których głowach rozwinął się ten pomysł! Ale nie – to nie podobna, aby człowiek, chrześcijanin, mógł coś podobnego wymyślić, samo piekło musiało im to poddać. Tak obłąkać ciemne umysły tylu ludzi, porobić ich zbójami, mordercami swoich braci, swojej Ojczyzny – to okropne”, zapisała w dzienniku pod datą 25 lutego 1846 r. Marianna Pikuzińska, wówczas 17-letnia dziedziczka majątku w Dołędze. „Skupili się wieśniacy, jak gdyby za danym znakiem, i uderzyli na zamki i szlacheckie sioła. W gminie Dobrków szczególniej w dniach tych na zawsze pamiętnych, wściekłość ludu doszła do najwyższego stopnia. Rzuciła się najprzód chciwa krwi horda, na mieszkanie komisarza, i zamordowała tego wiernego rządcę majątku Dobrkowa nim mu w pomóc ktokolwiek mógł przybydź”, pisał autor wydanej w 1848 r. relacji „Rzeź galicyjska 1846 r. czyli szczegółowy opis dokonanych morderstw, rozbojów i łupieztw”. Kult Polski szlacheckiej Nasze wyobrażenia na temat tzw. rabacji galicyjskiej z 1846 r. tworzone były – i są – przede wszystkim pod wpływem podobnych do zacytowanych źródeł szlacheckich. To na ich podstawie powstały pierwsze popularne i naukowe opracowania dotyczące tego wydarzenia, których tezy powtórzono następnie w podręcznikach do historii. Nawet gdyby wśród ówczesnej masy niepiśmiennych chłopów znalazło się kilku potrafiących pisać, kto odważyłby się opublikować ich wspomnienia? Garstka chłopskich relacji, która przetrwała do odrodzenia państwa polskiego w 1918 r., została w większości pominięta lub wypaczona przez ówczesnych historyków. Kult Polski szlacheckiej przetrwał niemal pół wieku PRL, by po 1989 r. trafić już na stałe do oficjalnego dyskursu historycznego. Powstanie krakowskie, choć mniej znane od listopadowego i styczniowego, zostało wpisane w poczet narodowych zrywów niepodległościowych epoki rozbiorów. Trwało zaledwie dwa tygodnie, zbyt krótko, aby zapisać się w historii choć jedną spektakularną potyczką. Stoczona z wojskami austriackimi jedyna bitwa pod Gdowem z 26 lutego 1846 r. przyniosła oddziałom powstańczym całkowitą porażkę. Trudno było się spodziewać innego rezultatu, skoro spośród 6 tys. powstańców zaledwie co trzeci miał broń. Było to zarazem najtragiczniejsze powstanie w naszej historii, gdyż jak żadne inne uwidoczniło podział w polskim społeczeństwie. Chociaż przywódcy insurekcji – Ludwik Gorzkowski, Jan Tyssowski i Aleksander Grzegorzewski – zdawali sobie sprawę, że powodzenie całej akcji zależało od poparcia chłopów, w rzeczywistości niewiele zrobili, aby je uzyskać. Ograniczyli się do deklaracji, za którymi nie stały konkretne działania. Już 22 lutego 1846 r. ogłosili Manifest Rządu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej do Narodu Polskiego, w którym pisali: „Polacy! Nie znamy odtąd między sobą żadnej różnicy, jesteśmy odtąd Braćmi, Synami jednej Matki Ojczyzny, jednego Ojca Boga na Niebie!”. Cóż po tych pięknych słowach, skoro – jak pisze historyk Marian Tyrowicz – „w kręgach notabli i szlachty zatrwożonej o swój los i mienie, o spokój i bezpieczeństwo życia, manifest przyjęty został z niedowierzaniem, u niektórych z tajną wrogością”? Także sami chłopi z dystansem podchodzili do zapewnień przywódców powstania. O tym, jak wielka była ich nieufność do polskiej szlachty, najlepiej świadczy fakt, że szybciej i chętniej zaufali cesarskim zapowiedziom zniesienia pańszczyzny niż obietnicom polskiego rządu. Sytuacji nie poprawiła podjęta przez powstańców próba „wzbudzenia moralnego lęku chłopów przed krzyżem i sztandarem narodowym”, która jedynie pogłębiła chłopską wrogość wobec powstańców i Kościoła. Dostatnie życie czy nędza galicyjska Co się jednak stało, że powstanie krakowskie zostało zgniecione nie tyle przez wojska austriackie, ile przez bunt polskiej wsi? Wszak do tej pory większość podręczników pisze o łatwowiernych chłopach, którzy zamiast walczyć o niepodległą ojczyznę, niczym Judasz sprzedali powstańców za kilka cesarskich srebrników. Rzeczywiście, przeglądając dawne wydawnictwa opisujące Galicję w połowie XIX w., nie można oprzeć się wrażeniu, że ówczesne życie na wsi było istną sielanką. „Nigdzie nie widziałem dotąd podobnych ogrodów chłopskich i takiego we wsi ruchu, jak między Krakowem a Łobzowem. Nie można kroku zrobić bez spotkania się z dziewczyną
