Jak Wielka Brytania i Stany Zjednoczone obaliły władzę w Iranie Jeżeli szukać przyczyn napiętych od dawna stosunków Iranu z Zachodem, głównie z USA i Wielką Brytanią, trzeba wrócić do lat 50. XX w., kiedy oba te kraje doprowadziły do zamachu stanu w Persji. Przeprowadzona w 1953 r. operacja Ajax, będąca dziełem brytyjskiej SIS oraz amerykańskiej CIA, miała za zadanie wzmocnienie władzy szacha w Iranie oraz zabezpieczenie interesów potężnego konsorcjum naftowego AIOC. Żeby to osiągnąć, agencje wywiadowcze musiały za wszelką cenę doprowadzić do upadku rządu kierowanego przez Mohammada Mosaddegha. Fiasko negocjacji dotyczących warunków eksploatacji irańskich pól naftowych oznaczało ogromny problem dla władz w Londynie. Gorzka pigułka dla Brytyjczyków Po dojściu do władzy w 1951 r. Mosaddegh dokonał nacjonalizacji irańskiego przemysłu naftowego. Krok ten oznaczał przełamanie brytyjskiego monopolu. Był to wynik działań Anglo-Irańskiej Kompanii Naftowej (AIOC), która od niemal pół wieku sprawowała pieczę nad surowcami mineralnymi w kraju. Mosaddegh uważał, że współpraca szacha Mohammada Rezy Pahlawiego i brytyjskich przemysłowców działa wyłącznie na szkodę irańskiej gospodarki. Plan przygotowany przez rząd w Teheranie zakładał wypłacenie odszkodowań za „okupację” pól naftowych przez AIOC. Pieniądze pochodzące ze sprzedaży ropy naftowej miały od tej pory trafiać wyłącznie do firm irańskich. Wielka Brytania nie mogła pozwolić na taką zmianę. AIOC, będąca jedną z siedmiu kompanii naftowych kontrolujących światowy obrót cennym surowcem, musiała zachować wyłączność na wydobycie irańskiej ropy. Porażka Londynu oznaczała niewyobrażalną stratę finansową oraz spadek prestiżu Wielkiej Brytanii w tym regionie. Nie był to dobry prognostyk w czasach, gdy przybierał na sile arabski nacjonalizm. Sprawa reformy Mosaddegha została skierowana przez władze w Londynie do ONZ oraz Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w Hadze. Brytyjczycy musieli jednak przełknąć gorzką pigułkę. Sytuacja została szybko wykorzystana przez ZSRR. Moskwa chwaliła Mosaddegha i nakłaniała irańską partię komunistyczną Tudeh do poparcia polityki szefa rządu. Nieprzychylna decyzja Narodów Zjednoczonych oraz trybunału haskiego wywołała burzę w Londynie. Minister spraw zagranicznych, minister obrony oraz prezes AIOC optowali za interwencją zbrojną w Iranie. Premier Clement Attlee wykluczył jednak takie rozwiązanie. W zamian ogłoszono embargo na irańską ropę i zamrożono irańskie aktywa w brytyjskich bankach. Specjaliści z rafinerii w Abadanie wrócili do Wielkiej Brytanii, a Royal Navy rozpoczęła blokadę portów nad Zatoką Perską. Setki stron fałszywej dokumentacji Problemy Brytyjczyków początkowo nie wzbudzały zainteresowania Stanów Zjednoczonych. Prezydent Dwight Eisenhower w 1953 r. przychylnie odniósł się do apelu Mosaddegha, który zabiegał o polityczne i gospodarcze uniezależnienie Iranu na arenie międzynarodowej. Amerykanie obawiali się, że Związek Radziecki będzie dążył do zwiększenia wpływów w Iranie. Sprzyjało temu rujnujące irańską gospodarkę brytyjskie embargo. Po konsultacjach z Londynem Waszyngton uznał jednak, że jedynym gwarantem „porządku” w Iranie jest szach Reza Pahlawi. Mosaddegh i przychylna mu Moskwa oznaczali kłopoty. 8 sierpnia 1953 r. Eisenhower dał zielone światło, by CIA obaliła premiera irańskiego rządu. Od tego momentu agencje wywiadowcze z Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych przystąpiły do operacji Ajax – wsparcia władzy szacha przy jednoczesnym doprowadzeniu do upadku premiera. Ambasada amerykańska w Teheranie pomogła sprowadzić do stolicy Irańczyków, którzy, odpowiednio wynagrodzeni, mieli wywołać zamieszki. Waszyngton przeznaczył na ten cel ok. 100 tys. dol. w gotówce. Fundusze dostarczył osobiście gen. Herbert Norman Schwarzkopf, wojskowy specjalista z CIA. Stojący po stronie szacha gen. Fazlollah Zahedi czekał na odpowiedni moment, aby dokonać przewrotu i aresztować Mosaddegha. CIA wykorzystała wszystkie możliwości, aby irańska prasa publikowała materiały gloryfikujące szacha i pogrążające premiera. Powstawały artykuły i wywiady opisujące wydarzenia, które nigdy nie miały miejsca. Fabrykowane przez CIA „prawdziwe historie” były stekiem bzdur, które inspirowały przeciwników rządu. Amerykanie nie szczędzili środków na przekupywanie irańskiej milicji i organów bezpieczeństwa. Wynikiem tych działań były setki stron fałszywej dokumentacji, mającej świadczyć o współpracy Mosaddegha z komunistami. Niektóre dokumenty prezentowały szczegóły tajnego porozumienia premiera z partią Tudeh, które nie wykluczało prośby o interwencję zbrojną ZSRR. Ponadto amerykański wywiad nakłaniał chętnych Irańczyków do udawania zagorzałych komunistów, którzy głosili rewolucyjne
