Młodzi Czesi zdają się oddalać od rodzimego dziedzictwa wartości mieszczańskich
Prawdopodobnie tytuł tego tekstu dla większości Czechów brzmiałby prowokacyjnie. Nie mówią o tym głośno, lecz przecież wielu ma poczucie bycia Słowianami lepszymi od Polaków, bardziej zaawansowanymi cywilizacyjnie. Nie tylko zresztą od Polaków, ale także od Słowaków. Nawiasem mówiąc, młodzi, ambitni Słowacy masowo emigrują do Czech – mogą tam studiować za darmo – a następnie robią wszystko, by nad Wełtawą pozostać. Jest to znaczący zastrzyk sił dla czeskiej gospodarki i kultury, a zarazem drenaż mózgów i poważne osłabienie Słowacji.
Chcąc być sprawiedliwym, wypada się zgodzić, że Czesi mają państwo lepiej zorganizowane niż Polacy, z wciąż wyżej rozwiniętą kulturą materialną. Można jednocześnie wskazywać, nie będąc na bakier z obiektywizmem, że różnice w poziomie kultury materialnej pomiędzy Republiką Czeską a Rzecząpospolitą w ostatnich latach zaczęły nie tylko się zmniejszać, lecz nawet wyraźnie zacierać. Ostrawa – czeskie Katowice – z której niedawno wróciłem, została już za Katowicami w tyle. Nie sądzę, by większość Czechów była świadoma tych zmian – skoku w zakresie kultury materialnej dokonanego przez ich północnych sąsiadów. Aby to wiedzieć, musieliby wykazywać nami większe zainteresowanie. Pytanie, czy są do tego sprzyjające warunki.
Warunki do wzmożonego zainteresowania tym, co się dzieje w kulturze i nauce nad Wisłą, istniały nad Wełtawą przed 1989 r. Czesi złaknieni byli wówczas polskich książek, filmów, publikacji naukowych. W rzeczywistości złaknieni byli wolności. Polska kultura była wówczas dla Czechów atrakcyjna, bo z nią docierał powiew wolności, której w Polsce było więcej. Dzisiaj z tego zainteresowania nie pozostało prawie nic. W pewnym stopniu zdaje się bronić tylko polski film, który czasem gości w czeskiej telewizji.
Osobną kwestią byłoby zastanowienie się, dlaczego sąsiadujące ze sobą narody są w gruncie rzeczy mało sobą zainteresowane. Ich los jest przecież powiązany. Sama bliskość geograficzna powoduje, że korzystna koniunktura dla jednego kraju oznacza zazwyczaj dobrą koniunkturę dla drugiego. Nieszczęście jednego odbija się zaś na kondycji drugiego. Wydaje się ponadto, że oba narody mogłyby na intensywniejszych kontaktach zyskać. Wiele się od siebie nauczyć. Wszystko to jednak jest skomplikowane, bo czy czeska kultura mieszczańska lub postmieszczańska pragnie czerpać z polskiej kultury szlacheckiej lub postszlacheckiej (reprezentowanej zresztą przez chłopstwo, jako że większość Polaków ma chłopskie korzenie)? Dlaczego miałaby otwierać się na opozycyjny w niejednym punkcie katalog wartości? Weźmy naturalny egalitaryzm widoczny w obcowaniu Czechów ze sobą oraz częste pośród Polaków próby wywyższania, „puszenia się”, używając frazy Witkacego.
A jednak młode pokolenie Czechów zdaje się zdradzać symptomy tęsknoty do heroizmu zrodzonego przez szlachecką, romantyczną, polską kulturę. Można czasem odnieść wrażenie, że nie do końca komfortowo czuje się w dążącej stale do dostosowania się, konformistycznej skórze kultury mieszczańskiej. Tytułowe pytanie odnosi się zatem w największej mierze do młodego pokolenia Czechów. Czy po ponad 80 latach od wybuchu II wojny światowej nie wytworzyło ono w sobie czegoś na kształt kompleksu wobec Polaków? A jeśli w jakimś stopniu tak jest, to co mogło być tego przyczyną? Co sprawia, że młodzi Czesi mentalnie zdają się oddalać od rodzimego dziedzictwa wartości mieszczańskich? Wartości, które uchroniły ich dziadów od niemieckiej eksterminacji, jakiej doświadczyli Polacy? Czyżby uniknięcie pędzenia na mróz, rozstrzeliwań, gazowania w obozach koncentracyjnych i umieranie we własnych łóżkach było dla młodego, rozbudzonego intelektualnie pokolenia Czechów nie źródłem dumy z politycznej roztropności ich przodków, lecz powodem do wstydu?
Cały tekst można przeczytać w „Przeglądzie” nr 5/2024, dostępnym również w wydaniu elektronicznym
Odpowiedz na treść artykułu lub innych komentarzy