rocznica nocy kryształowej Pojawienie się w zabójstwie vom Ratha wątku homoseksualnego mogło pokrzyżować plany goebbelsowskiej propagandy Najpierw krótkie who is who, bo nie tylko młodzi, lecz i starsze pokolenie może mieć kłopoty z nazwiskiem Herszel Grynszpan. Nie pamiętano o nim ani w sześciotomowej „Encyklopedii PWN”, ani w 30-tomowej „Wielkiej encyklopedii”. Znajduję wprawdzie hasło „Grynszpan”, lecz z objaśnieniem, że chodzi o zieleń miedziową. Również pod hasłem „noc kryształowa” na próżno szukam nazwiska Grynszpan. Jego śladu nie ma również w polskiej edycji 30-tomowej Britaniki. A przecież to jego, 17-letniego polskiego Żyda, śmiertelne strzały do niemieckiego dyplomaty Ernsta vom Ratha 7 listopada 1938 r. w Paryżu rozpętały 9 listopada (przy Goebbelsowskiej reżyserii) pogromy antyżydowskie w Trzeciej Rzeszy. Bilans pogromów na dzień 11 listopada według obliczeń szefa Policji Bezpieczeństwa Rzeszy, Heydricha, to zdemolowanie 815 sklepów, podpalenie bądź zniszczenie 29 domów towarowych, 171 budynków mieszkalnych, podpalenie 119 synagog i zdemolowanie 76. Podpalono 11 świetlic żydowskich i kaplic cmentarnych. Efekt nocy kryształowej i dni następnych to także 36 zabitych i tyleż ciężko rannych (niektóre źródła żydowskie wymieniają 91 osób śmiertelnie zmasakrowanych). Aresztowano ok. 20 tys. Żydów, z czego większość trafiła do obozu koncentracyjnego. Na żydowskich Niemców nałożono także jako „pokutę” obowiązek zebrania miliarda marek, płatnego w czterech ratach do 15 sierpnia 1939 r. Kwotą obciążono wszystkich Żydów, których walory majątkowe szacowano na 5 tys. marek. Ponieważ Żydzi nie wywiązali się z tej kontrybucji w terminie, karę podwyższono o 25%, inkasując w końcu 1,127 mln. Państwo zarekwirowało także 225 mln marek, jakie towarzystwa ubezpieczeniowe były winne właścicielom zdemolowanych sklepów. Grynszpan spadł nazistom jak z nieba, stwarzając doskonały pretekst dla brutalnej kampanii antyżydowskiej. Czyn swój motywował chęcią zemsty za upokorzenia, jakich doznała jego rodzina deportowana siłą z Hanoweru w 1938 r. wraz z ok. 12 tys. innych polskich Żydów. Proces miał się odbyć jesienią 1939 r. w Paryżu. Zaawansowane już przygotowania zniweczył wybuch wojny, a następnie kapitulacja Francji w 1940 r. Wkraczając do Francji, Niemcy polowali na Grynszpana. Mało znany jest fakt, że 29 września 1939 r. Grynszpan zwrócił się do ministra sprawiedliwości, by „w tragicznych dla Francji dniach wojny” pozwolono mu zgłosić się na ochotnika do francuskiego wojska, „ponieważ chcę własną krwią wymazać to, co uczyniłem, i odpokutować w ten sposób nieprzyjemności, na jakie naraziłem Francję, która udzieliła mi gościnności”. Wniosek został jednak załatwiony odmownie. Po tej odpowiedzi Grynszpan domagał się albo rychłego procesu, albo uwolnienia go z uwagi na wojnę z Niemcami. W miarę cofania się francuskich obrońców, Grynszpana przerzucano z jednego więzienia do drugiego, aż dotarł do Bourges, gdzie dyrektor więzienia siłą wyrzucił go za bramę, bo nie chciał mieć tak kłopotliwego więźnia. Wyrzucony z jednego więzienia Grynszpan zgłosił się dobrowolnie do drugiego, w Tuluzie, o czym minister sprawiedliwości rządu Vichy poinformował niemiecką ambasadę w Paryżu. Niemcy błyskawicznie zażądali wydania Grynszpana, na co rząd Vichy także zareagował życzliwością, choć nie musiał, ponieważ art. XIX aktu kapitulacyjnego zobowiązywał Francję jedynie do wydania Rzeszy trzymanych w areszcie obywateli niemieckich. Grynszpan zaś był obywatelem polskim. Jeśli nawet założyć utratę polskiego obywatelstwa, to został bezpaństwowcem. Francuzi jednak woleli pozbyć się tego politycznego balastu. 18 lipca 1940 r. Grynszpan znalazł się w rękach niemieckiej żandarmerii wojskowej. Przywieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen miał tam status więźnia na prawach specjalnych, korzystał z licznych udogodnień, mógł swobodnie się poruszać po terenie obozu. Nie izolowano go od otoczenia, nie był szykanowany czy bity. Niemcy zarekwirowali wszelkie francuskie akta śledztwa. W pełni orientowali się w słabych punktach procesowych. W ich ręce trafił nawet dziennik Grynszpana prowadzony we francuskim więzieniu. Na spotkaniu organizatorów procesu 22 stycznia 1942 r. wyszło jednak na jaw, że w służbowym obiegu jest nieudokumentowane podejrzenie o stosunek homoseksualny Grynszpana z vom Rathem. Goebbels uznał to za absurd, bo z przebiegu śledztwa wynikało jednoznacznie, że Grynszpan zobaczył vom Ratha po raz pierwszy. Sam oskarżony zresztą także zaprzeczał, lecz powiedział, iż pełnił dla radcy vom
Tagi:
Eugeniusz Guz
