Dokąd zmierza ten świat? Wybuchnie. Tylko nie wiemy gdzie i kiedy Rozmowa z Prof. Zygmuntem Baumanem Panie profesorze, nie odnosi pan wrażenia, że wszystkie marzenia o królestwie wolności, które w sobie nosiliśmy, w wielkim stopniu okazują się ułudą? Trąbką do boju, przede wszystkim… Bo skoro jesteśmy wolni – dlaczego tak podobni jedni do drugich? A skoro jest równość – dlaczego nie czujemy się równi? – Nie mogę odpowiedzieć na te pytania, jako że mam wątpliwości co do ich diagnostycznych założeń. Po pierwsze, co do tego, że jesteśmy wolni. Czyżby? Czyżby to nie owa wolność właśnie była ułudą, którą przypisuje pan melodii trąbki bojowej? Wolność mierzy się zakresem dostępnych wyborów, a więc realistycznych opcji, jakie społecznie wytwarzany los otwiera przed człowiekiem – a owe zakresy są dziś ostrzej niż kiedykolwiek od stu lat różnicowane. Po drugie, co do tego, że jest równość. I znów – czyżby? Jakimikolwiek miarami ją mierzyć, od jakichś 40 lat nierówność rośnie niepohamowanie i w zawrotnym tempie. Pokazuje to chociażby krzywa Giniego. Polska po 25 latach transformacji jest krajem o większych nierównościach niż większość krajów starej Unii… – Bardziej niż kiedykolwiek i jeszcze bardziej niż gdzie indziej. Potrzeba zatem w Polsce owej lewicowej trąbki, która by o tym wszystkim przypominała, budziła z uśpienia, zdzierała kurtynę zakłamania z realiów, wzywała do oporu i w sumie zapobiegała katastrofie zaczajonej na nasz coraz bardziej „zderegulowany” świat – sprywatyzowany i zobojętniały na swój los pospólny. Same przez się dźwięki trąbki bojowej mrocznych realiów nie odmienią, ale przynajmniej kondycję ludzką mogą powstrzymać przed staczaniem się w koszmar. Odwołania do ideałów wolności i równości są drzazgą w sumieniach, niepozwalającą im zapaść w drzemkę. Pisałem o tym już przed niemal półwieczem, przedstawiając socjalizm jako utopię w działaniu – w czym zarówno jego słabość, jak i moc: a nade wszystko jego nieodzowność w świecie, który na co dzień tworzymy i przetwarzamy, sami będąc przezeń tworzonymi i przetwarzanymi… Socjalizm – mówił pan! A czy nie jest już tak, że lewica to jest już określenie historyczne? A lewicowa ideowość to pojęcie, które uschło? Przecież nikt za lewicową wiarę nie nadstawia już karku. Nie ma już nawet lewicowych terrorystów. – Znaczenia przychodzą i odchodzą, a pojęcia zostają. Zarzucamy co dzień tę samą sieć albo tak nieznacznie tylko podfastrygowaną, że jej inność wymknie się uwadze, choć inne w nią ryby będziemy łapać dzień po dniu. Losy pojęcia lewica nie są więc zjawiskiem wyjątkowym; a już szczególnie w dzisiejszym wielce przyśpieszonym czasie, o jakim Ulrich Beck powiadał, i jakże słusznie, że pojęcia, jakimi się posługujemy w celu opisania naszego w nim stanu i perspektyw, należą do kategorii zombie, do skorup cielesnych wciąż jeszcze żwawych i zachłannie żarłocznych, ale o martwym już (czy, odwołując się do pana metafory, uschłym) wnętrzu. Na tych zasadach pojęcie lewicy zadomowiło się wśród nas na dobre. „Lewica, lewica” wołają komedianci, a nie prawdziwi lewicowcy. – Tak się nader często dziś zdarza, że lewicą mianują się lub są przezywani ci, którzy twierdzą, że zrobią to samo co tamci, prawicą zwący się lub zwani, a chełpiący się wysokimi notowaniami wyborczego poparcia, tyle że zrobią to lepiej; zwłaszcza jeśli owi „ci” są jednymi z rywali do zawartości urn wyborczych. Ale jeśli to robią, zawłaszczają sobie miano lewicowców bezprawnie – mając na swoje usprawiedliwienie chyba tylko owe sędziwe porzekadło, że na bezrybiu i rak ryba. Nie dla takich jak oni pojęcie lewicy zostało jednak ukute: miało ono odsyłać do ludzi o niezłomnych zasadach moralnych i w ich imieniu sprzeciwiających się gwałceniu sprawiedliwości społecznej i ludzkiej godności. Jeśli tak rozszyfrowanym pojęciem się posłużyć, grubo za wcześnie ogłaszać je pustym; zwłaszcza krótko po opublikowaniu adhortacji apostolskiej Evangelii Gaudium, w której papież Franciszek upomniał się o prawa ofiar owego gwałtu, a co jeszcze ważniejsze – przypomniał o naszej odpowiedzialności za ich dzisiejsze pogwałcenie i pilne przywrócenie. Chce pan to usłyszeć? Tak… – „(…) wielkie masy ludności są wykluczone i marginalizowane: bez pracy, bez perspektyw, bez dróg wyjścia. Samego człowieka uważa się za dobro konsumpcyjne, które można użyć, a potem wyrzucić. Daliśmy początek kulturze »odrzucenia«, którą wręcz się promuje. Nie chodzi już tylko o zjawisko wyzysku i ucisku, ale o coś
