Eureka

Autor: Przegląd | 4 maja, 2008

EKOLOGIA

Balonowy sygnalizator

Balon z platformą widokową z parku André Citroëna od 1999 r. zabrał już ponad dachy Paryża przeszło pół miliona pasażerów. To największy na świecie balon na uwięzi. Teraz zyskał system laserowy, nową powłokę i nową funkcję. Doskonale widoczny nad miastem godzina po godzinie będzie wskazywał stopień zanieczyszczenia powietrza w stolicy Francji i w pobliżu arterii komunikacyjnych, zmieniając kolor z zielonego przy niskim stężeniu przez pomarańczowy aż po czerwony. Transport drogowy jest jednym z głównych źródeł zanieczyszczeń, zwłaszcza bardzo groźnym dla człowieka pyłem drobnym – o średnicy ziaren poniżej 2,5 mikrometra. Budowa gardła i nosa człowieka pozwala na zatrzymywanie większych cząstek, mniejsze natomiast przedostają się do płuc i oskrzeli, a potem do krwi. To właśnie one są współodpowiedzialne za astmę, alergie, zawały serca i przedwczesne zgony. Nasze życie skraca się średnio o osiem miesięcy, a w regionach o silnym zanieczyszczeniu aż o 36 miesięcy.

Kierowco, nie śmieć!
Nie tylko polskie pobocza zamieniają się w wysypiska z powodu beztroski kierowców. W Wielkiej Brytanii w każdy weekend na drogi wyrzucanych jest 1,3 mln sztuk odpadków, a co roku z ulic zbiera się 30 mln ton śmieci. Śmiecących kierowców lub ich pasażerów będzie można jednak uwiecznić na zdjęciu – np. dzięki kamerom telewizji dozorowej – i ukarać mandatem. Jako dowód mogą nawet służyć zdjęcia zrobione w poczuciu obywatelskiego obowiązku telefonem komórkowym. Zidentyfikowanym sprawcom będą wysyłane mandaty. Pilotażowy program ruszy latem w Londynie.

ZDROWIE

Rak drży przed polem elektrycznym

Na dorocznym spotkaniu Amerykańskiego Stowarzyszenia Badań nad Rakiem (American Association for Cancer Research) firma NovoCure przedstawiła wyniki badań klinicznych prowadzonych z wykorzystaniem urządzenia Novo-TTF, które działa zmiennym polem elektrycznym o niskim natężeniu na tkankę nowotworową. W ten sposób hamuje mnożenie się komórek nowotworowych i rozrost guza. Jednocześnie nie stwierdzono, by oddziaływało na zdrową tkankę. Aparatu w połączeniu z chemioterapią użyto do leczenia pięciu pacjentek z rakiem piersi, zakwalifikowanych do operacji. U czterech guz zmniejszył się o ponad 86%, u jednej zaś zniknął całkowicie. Są zatem szanse, że urządzenie może być przydatne w leczeniu litych guzów piersi.
Równocześnie w ponad 20 ośrodkach w USA i Europie prowadzona jest trzecia faza badań klinicznych z użyciem Novo-TTF w terapii bardzo złośliwego nowotworu mózgu – glejaka wielopostaciowego (glioblastoma multiforme, GBM). Jeżeli dalsze próby będą przynosiły pozytywne rezultaty, do normalnego użytku aparat może wejść za kilka lat.

Jak wykryć śpiączkę

Naukowcy z Imperial College London oraz Szwajcarii i USA odkryli, że już następnego dnia po zakażeniu można wykryć we krwi i w moczu metaboliczne „odciski palców” pasożytów wywołujących śpiączkę. Są one zróżnicowane w zależności od stadium choroby. Co roku w Afryce stwierdzanych jest 30 tys. zakażeń tą chorobą, a rzeczywista liczba może być nawet dziesięć razy większa. Śpiączka jest przenoszona przez ukąszenie zainfekowanej muchy tse-tse, która wprowadza do krwiobiegu pasożyty z dwóch podgatunków Trypanosoma brucei. Następnie pasożyty te wraz z krwią docierają do mózgu.
Naukowcy przy użyciu spektroskopii Magnetycznego Rezonansu Jądrowego (NMR) porównywali profil metaboliczny myszy zdrowych i zakażonych Trypanosoma brucei brucei (podobnego do podgatunków gambiense i rhodesiense, powodujących śpiączkę). Badali próbki moczu i krwi na dwa dni przed zakażeniem i w ciągu 33 dni po nim. Wyniki ich badań mogą być przydatne do opracowania testu, który wykryje pasożyty u ludzi, co da szansę uratowania wielu istnień ludzkich, bo wysoka śmiertelność w tej chorobie jest skutkiem jej zbyt późnego zdiagnozowania i leczenia. Stwierdzenie śpiączki na wczesnym etapie jest trudne, ponieważ pierwsze objawy – ból głowy, osłabienie i bóle stawów – są typowe dla wielu chorób.

TECHNOLOGIE

Pedałuj i płyń

Pan Samochodzik miał auto mogące pływać. Chińscy inżynierowie Bin Yu i Jian Wang na 12. międzynarodowych Bicycle Design Competition zaproponowali rower, którym można także pokonać wodną przeszkodę. Jest on wyposażony w cztery poduszki powietrzne, które w czasie jazdy na lądzie chowają się za osłonami umieszczonymi na wysokości piast. Szprychy w tylnym kole są tak wyprofilowane, by móc zagarniać wodę. Na przednich poduszkach są stateczniki umożliwiające kierowanie aqua/bicyklem w wodzie. Wielkie pływanie na takim sprzęcie będzie chyba trudne, ale niewielką rzeczkę da się przepłynąć. Do tej pory najlepszym pływającym rowerem jest Shuttle Bike, jest jednak dość ciężki, gdy jedzie się nim na lądzie.

Gdy szef kuchni spotyka się z fizykiem…

…na talerzu może się pojawić kawior o smaku gruszki, czekolady lub homara. Kropelki syropów przygotowanych przez Thierry’ego Marksa, szefa kuchni z château Cordeillan-Bages koło Bordeaux, fizyk Jérôme Bibette otoczył błonką grubości kilkudziesięciu mikrometrów, znacznie cieńszą i trwalszą, niż do tej pory udawało się otrzymać. Z sekretów kuchni wiadomo tyle: syrop i alginian sodu skapują z oddzielnych rurek, tworząc krople, które z wysokości ok. 10 cm wpadają w kąpiel z chlorku wapnia. Następuje proces polimeryzacji alginianu, otoczka zamyka się i ziarenka można wyławiać. Wysokość odgrywa rolę kluczową – jeśli będzie za mała, otoczka się nie domknie, jeśli za duża – turbulencje zniszczą kroplę. Efektów można skosztować w paryskiej restauracji Le Laboratoire, a prace nad wykorzystaniem tego dania w biofizyce i medycynie trwają.

Robot zapaśnik
Standard sumo, mini sumo, mikro sumo, slalom równoległy – to nie nazwy nowych dyscyplin olimpijskich, lecz konkurencje rozgrywane na międzynarodowym turnieju robotów Robot Challenge w Wiedniu. W kategorii standard sumo, w której maszyny o wadze do 3 kg i maksymalnym obrysie sylwetki 20 na 20 cm usiłowały się wypchnąć nawzajem z ringu o średnicy 154 cm, zwyciężył Robot Bonzoq, zbudowany przez Marcina Kmiecia, studenta IV roku krakowskiej Akademii Górniczo-Hutniczej. Pokonał on maszyny ze Słowacji, z Wielkiej Brytanii, Malty, Turcji, Austrii i Węgier. Marcin, należący do Koła Naukowego INTEGRA przy Katedrze Automatyki AGH, opracował zarówno konstrukcję, jak i oprogramowanie zwycięskiego robota.

CHEMIA

Ostrzegawcza farba
Na śliskich drogach dochodzi do wielu wypadków, a podczas zmiennej kwietniowej pogody kierowcy nie potrafią ocenić warunków panujących na jezdni. Zespół specjalistów z francuskiej firmy Eurovia, kierowany przez Thomasa Devanne, opracował więc termochromiczną farbę ostrzegawczą, która zmienia kolor z białego na różowy, gdy temperatura spada poniżej jednego stopnia Celsjusza. Kiedy temperatura wzrasta, farba wraca do białego koloru. Nową farbę testowano w różnych częściach Francji. Devanne podkreśla, że farba okazała się bardzo odporna na ekstremalne warunki pogodowe, a także na ścieranie. Zanim jednak zostanie zastosowana na dużą skalę, konieczne są dalsze badania, które wykażą, czy farba dobrze odbija światło w mroku i czy nie blaknie zbyt szybko.

ZWIERZĘTA

Seks ośmiornic

Jaką przewagę nad obserwacją zwierząt w niewoli ma badanie ich w środowisku naturalnym, pokazują obyczaje seksualne ośmiornic Octopus aculeatus podpatrzone w wodach Indonezji przez Christine Huffard z Uniwersytetu Kalifornijskiego. Na podstawie zachowań ośmiornic w akwarium wnioskowano, że są to stworzenia nieśmiałe, o nieskomplikowanych strategiach rozrodczych. Tymczasem na wolności samce Octopus aculeatus okazały się agresywne i zazdrosne – pilnują, by do schronienia upatrzonej dużej samicy nie zbliżył się inny zalotnik, a zbyt natrętnego mogą zadusić. Są też przebiegłe. Bywa, że podkradają się do samicy, płynąc przy dnie w sposób charakterystyczny dla samic, i ukrywają typowe dla osobników męskich brązowe pasy. Zdaniem Roya Caldwella, profesora biologii w Berkeley i współautora artykułu w „Marine Biology”, zapewne postępują tak i inne spośród 300 gatunków ośmiornic.

ARCHEOLOGIA

Monety pechowego cesarza
Egipscy archeolodzy, pracujący przy słynnym klasztorze św. Katarzyny na Synaju, znaleźli dwie rzadkie złote monety z czasów rzymskiego cesarza Walensa (panował w latach 364-378). To pierwsze tego rodzaju odkrycie w Egipcie. Walens, panujący nad wschodnią częścią imperium, uchodzi za jednego z najbardziej pechowych imperatorów. Został cesarzem z łaski swego brata Walentyniana, władającego Zachodem, musiał stawić czoło uzurpatorowi, a w końcu wielkiej inwazji Wizygotów. Nie czekając na przybycie armii z zachodniej części cesarstwa, Walens wydał Germanom bitwę pod Adrianopolem i tak nieudolnie dowodził, że poniósł druzgoczącą klęskę i zginął. Masakra pod Adrianopolem uważana jest za początek końca cesarstwa rzymskiego.

PSYCHOLOGIA

Cała prawda o mężczyznach
„Wszystko, co wiesz i czego nie chcesz wiedzieć o sobie”, czytamy w podtytule książki „Mężczyzna od podszewki”, sugerującym, że jej adresatami są mężczyźni. I tak zapewne jest, ale nie tylko ze zwykłej przekory chętnie sięgną po nią także panie. Po prostu bliska im jest literatura poradnikowo-psychologiczna, co również zaobserwowała autorka Irena A. Stanisławska. Współpracując przez wiele lat z różnymi pismami, zauważyła, że prasa kobieca pęka od porad, podczas gdy w męskiej tego typu tekstów nie ma. W końcu zgodnie z obiegowym twierdzeniem prawdziwy facet świetnie radzi sobie sam. Tymczasem, jak zaznacza psychoterapeuta Krzysztof Klajs, większość jego pacjentów to mężczyźni. Właśnie na ich zapotrzebowania i pytania odpowiada ta rozmowa dziennikarki i psychologa, w której mowa jest o seksie, stresie, świadomym ojcostwie, o tym, czym dla mężczyzny jest ciało, dlaczego panowie żyją krócej, skąd się bierze zdrada, jak radzić sobie z andropauzą i o wielu innych ważnych sprawach. Efektem spotkania jest mądra, ale nie przemądrzała podróż po świecie męskich emocji.
Krzysztof Klajs, Irena A. Stanisławska, Mężczyzna od podszewki, Jacek Santorski & Co, Warszawa 2008

Kolumny przygotowali: Aleksandra Pańko, Krzysztof Kęciek, Joanna Wielgat i Agata Gogołkiewicz