Jaka globalizacja?

Autor: Lesław Michnowski | 2 lipca, 2001

Cztery alternatywne scenariusze przyszłości, według raportu CIA

Istotnym celem obrad tegorocznego Światowego Forum Ekonomicznego w Davos było ukazanie „ludzkiej twarzy kapitalizmu”, wprowadzenie do biznesu „sumienia”1). Dyskutowano tam o konieczności zmniejszania społecznego rozwarstwienia, eliminowania biedy, ograniczania groźnych podziałów. Sekretarz Generalny ONZ, Kofi Annan, przestrzegał, iż albo globalizacja stanie się bardziej ludziom życzliwa, albo może nastąpić jej gwałtowne odrzucenie.
W zrozumieniu przyczyn tego prospołecznego zainteresowania pomoże opublikowany niedawno raport CIA pt. „Globalne Kierunki 2015. Dialog o przyszłości z pozarządowymi specjalistami”2). W załączniku do tego raportu pt. „Cztery alternatywne scenariusze przyszłości” przewiduje się następujące „ścieżki życia” światowej społeczności:

I. Globalizacja poprawna
– integrująca
(Inclusive Globalization)

Występuje tu rozwojowe sprzężenie pomiędzy podstawowymi czynnikami przyszłości: nauką i techniką, wzrostem gospodarczym, demografią i efektywnym (i ukierunkowanym na dobro wspólne – L.M.) zarządzaniem. Skutkiem tego jest uspołecznianie korzyści z globalizacji. Kierunek rozwoju techniki i jej upowszechnianie są częstokroć wymuszane narastaniem zagrożeń zdrowotnych lub ekologicznych. Przyczynia się to zarazem do rozwiązywania problemów egzystencjalnych społeczności opóźnionych w rozwoju. Silny wzrost gospodarczy, będący wynikiem powszechnie aprobowanej, poprawnej ekonomicznej liberalizacji, umożliwia coraz bardziej powszechne korzystanie z efektów globalizacji, a zarazem pomniejszanie presji demograficznej oraz deficytu zasobów.
Taki pozytywny bieg zdarzeń jest uwarunkowany wysoce efektywnym zarządzaniem, zarówno na poziomie narodowym, jak i międzynarodowym, w tym globalnym. Zarazem tradycyjna, scentralizowana rola państw słabnie na skutek prywatyzacji oraz wzrostu udziału w życiu społeczno-gospodarczym podmiotów publiczno-prywatnych. Tendencję tę wspomaga współpraca międzynarodowa. Wspólne korzystanie z efektów globalizacji powoduje zmniejszanie ryzyka konfliktu pomiędzy ich beneficjentami. Nie dotyczy to jednak całej światowej społeczności. Najsłabsze jej części są nadal z tego wykluczone, stanowiąc zarazem zarzewie konfliktów.

II. Globalizacja szkodliwa,
zgubna
(Pernicious Globalization)

Efekty globalizacji – w tym rozwoju nauki i techniki – zawłaszczane są przez nieliczną bogatą część światowej społeczności. Większość ludzi nie korzysta na globalizacji. Wzrasta bezrobocie. Postępuje eksplozja demograficzna, narasta deficyt zasobów naturalnych. Wielkie ekonomiczne migracje powodują groźne międzypaństwowe napięcia. Rozwój techniki nie sprzyja rozwiązywaniu podstawowych problemów społeczności opóźnionych, ponadto wzmacnia aktywność patologiczną i przyczynia się do wzrostu zagrożenia wojną. Światowa ekonomika dzieli się na trzy części. Kraje wysokorozwinięte podlegają wzrostowi gospodarczemu. Wiele zacofanych krajów doznaje jedynie nieznacznego wzrostu gospodarczego bądź znajduje się w regresie. Natomiast dramatycznie wzrasta ekonomika nielegalna. Zarządzanie na poziomie narodowym i międzynarodowym cechuje słabość. Narastają wewnętrzne konflikty, podsycane frustrującymi oczekiwaniami, brakiem sprawiedliwości oraz wzrastającym napięciem społecznym. Broń masowej zagłady ulega proliferacji i dochodzi do co najmniej jednego konfliktu z jej użyciem.

III. Regionalna rywalizacja
Opór wobec globalnej dominacji Stanów Zjednoczonych i narzucanej przez USA formy globalizacji doprowadza do ukształtowania się trzybiegunowej rywalizacji w układzie: Europa, Azja i Ameryka. Każdy z tych regionów koncentruje się na własnych problemach. Postępująca regionalna integracja gospodarcza i międzyregionalne współzawodnictwo sprzyjają wysokiemu wzrostowi gospodarczemu. Umacnia się korzystnie państwowe i regionalne zarządzanie – zarówno w krajach wysoko rozwiniętych, jak i wzmacniających gospodarkę rynkową – w miarę jak rządy uznają za konieczne podejmować regionalne wyzwania, a zarazem ich rozwiązywanie przenosić z poziomu globalnego na regionalny.
Zajęcie się tych trzech regionów głównie własnymi sprawami powoduje, iż nie objęte nimi słabsze ekonomicznie społeczności zostają pozostawione same sobie. Rywalizacja pomiędzy tymi trzema regionami nie prowadzi do militarnego konfliktu. Sytuacja konfliktowa kształtuje się wewnątrz lub wokół społeczności wykluczonych z omawianych procesów integracyjnych.

IV. Świat „bez hegemona”
(Post-Polar World)
Amerykańska ekonomika słabnie, a następnie ulega stagnacji. USA koncentrują się na własnych, wewnętrznych sprawach. Pogorszeniu ulegają stosunki amerykańsko-europejskie.
USA wycofują swe wojska z Europy. Europa usamodzielnia się. Słabość zarządzania w Ameryce Łacińskiej powoduje tam niestabilność, co zmusza USA do ponownego, aktywnego zainteresowania się tym rejonem. Wewnętrzny kryzys dotyka także Indonezję, co zmusza z kolei Chiny do stabilizującej ten kraj interwencji. Poza tym Azja jest ogólnie stabilna i podlega rozwojowi. Chiny i Japonia wspomagają jednoczenie się Korei. USA rozpoczynają wycofywanie wojsk z Korei i Japonii. Jednocześnie, w następstwie zmian w sytuacji geostrategicznej, rozwija się zagrażająca konfliktem rywalizacja pomiędzy azjatyckimi potęgami, postępuje rozbudowa ich potencjału broni masowego rażenia. Chiny usiłują powstrzymać rozwój sił nuklearnych Japonii. Gdy sytuacja zaczyna zagrażać konfliktem, Japonia wzywa USA do ponownego zaangażowania się w sprawy Azji.
Raport jako główny czynnik kształtowania bezpiecznej przyszłości światowej społeczności ujmuje ukierunkowane na dobro wspólne zarządzanie: wielopoziomowe (globalne, regionalne, narodowe) i wielopodmiotowe. Za równie ważny czynnik bezpieczeństwa i rozwoju uznano właściwy system edukacji, zapewniający zarówno umiejętność poprawnego posługiwania się osiągnięciami nauki i techniki, jak i współudział w dalszym ich rozwoju.
Przedstawiony w raporcie postulat sprawnego wielopoziomowego zarządzania jest w istocie także postulatem budowy ogólnoświatowego systemu prognozowania ostrzegawczego oraz wymiernego wartościowania skutków ludzkich działań i innych zmian w uwarunkowaniach i formach życia3). Bez informacyjnych i etycznych podstaw zarządzania nie można wszak poprawnie i dla dobra wspólnego sterować przebiegiem procesu życia społeczno-gospodarczo-przyrodniczego. Nie można również dzielić efektów ludzkiej aktywności twórczej według jej ekospołecznych korzyści.
Omawiany raport może być zapowiedzią jakościowo nowej globalnej strategii obronnej Stanów Zjednoczonych, stanowiącej podstawę polityki wychodzącej na przeciw podstawowym potrzebom trwałego rozwoju światowej społeczności. U podstaw tej strategii leżałoby zrozumienie zależności bezpieczeństwa społeczności bogatych nie tylko od poprawy kondycji społeczności słabszych ekonomicznie, lecz także od stworzenia im warunków współudziału w pomnażaniu – z pomocą edukacji i poprawnej globalizacji – osiągnięć nauki i techniki.
Przedstawiana w raporcie koncepcja poprawnej globalizacji powinna zostać potraktowana jako niezmiernie ważny czynnik przezwyciężania kryzysu globalnego, a wraz z tym stwarzania podstaw wspólnego bezpieczeństwa. Nie tylko globalizacja patologiczna, lecz także „regionalna rywalizacja” będą co najmniej utrudniały wykorzystywanie pozytywów globalizacji w budowie ekonomicznych, etycznych, informacyjnych i edukacyjnych podstaw trwałego rozwoju światowej społeczności.
Nie wolno nam czekać, aż pogarszająca się światowa sytuacja społeczno-gospodarczo-przyrodnicza poprzez globalną katastrofę zacznie wymuszać światowe i na dobro wspólne ukierunkowane współdziałanie, niezbędne do życia w warunkach wysoko rozwiniętej nauki i techniki. Postulat podjęcia budowy mechanizmów poprawnej globalizacji – Inclusive Globalization – zasługuje na wnikliwą refleksją i powszechne poparcie.

Autor jest cybernetykiem rozwoju, prezesem Klubu Twórców Ekorozwoju, członkiem Komitetu Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN, autorem książek: „Jak żyć? Ekorozwój albo…”, „Czy regres człowieczeństwa?”.

1) Patrz:http://www.cnn.com/2001/WORLD/
europe/01/29/davos.overview/index.html.
2) Global Trends 2015: A Dialogue About
the Future With Nongovernment Experts,
Patrz: http://www.odci.gov/cia/publications/globaltrends2015/index.html.
3) Uzasadnienie konieczności poprawnej
globalizacji oraz budowy informacyjnych
podstaw trwałego rozwoju przedstawiam m.in. w: „Jak żyć? Ekorozwój albo…”, Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1995, oraz „Czy regres człowieczeństwa?” LTN=K, Warszawa 1999.
Patrz: www.psl.org.pl/kte.