Północny Kaukaz bez Rosji nie jest w stanie egzystować Politykę Federacji Rosyjskiej na Kaukazie cechuje kontynuacja i zmienność – we współczesnych realiach i stosunkach międzynarodowych – polityki zarówno carskiej Rosji, jak też Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). Ten ważny strategicznie region, obejmujący ok. 440 tys. km kw., na pograniczu euro-azjatyckim zasiedla prawie 20 mln mieszkańców wyraźnie zróżnicowanych pod względem językowym, wyznaniowym, etnicznym i kulturowym, mocno przywiązanych do tradycji, obyczajów, chroniących od stuleci swoją tożsamość i odrębność. Ludność Kaukazu posługuje się ok. 40 językami – to więcej niż w jakimkolwiek miejscu na świecie poza Papuą-Nową Gwineą i niektórymi częściami Amazonii – i wyznaje chrześcijaństwo (Armenia i Gruzja) oraz islam, w większości sunnicki. Trudno dostępne góry dawały małym społecznościom możliwość skutecznej obrony przed silniejszymi i agresywniejszymi przeciwnikami. Na początku drugiej połowy XIX w. niemal cały Kaukaz znalazł się pod panowaniem Rosji, mimo że narody, ludy i plemiona tego regionu buntowały się przeciwko jej panowaniu. Upór uciskanej ludności wynikał z samowoli władz carskich, korupcji i łapownictwa oraz rusyfikacji, a pobudzała go dodatkowo muzułmańska ortodoksja religijna, której strażnikami byli zwłaszcza wyznawcy jednej z sekt, tzw. miurydyzmu, który dotarł tutaj z Azji Środkowej po 1820 r. Duchowni islamscy głosili hasła świętej wojny z niewiernymi (gazawat). Szczególnie zacięte walki toczyli przez 25 lat Czeczeni (1834-1859) pod wodzą świetnego organizatora, imama Osmana Szamila, oraz Dagestańczycy, którzy skapitulowali dopiero w 1864 r. Udział w tych walkach brali Polacy wcieleni po powstaniu listopadowym do armii carskiej i zmuszeni do służby na „gorącym Sybirze”. Przyłączali się niekiedy do oddziałów Szamila w wyniku dezercji lub wzięcia do niewoli. W przełomowym dla Rosji 1917 r. nadzieje narodów Kaukazu na niepodległość zahamował najpierw Rząd Tymczasowy, godząc się jedynie w niektórych przypadkach na ich ograniczoną autonomię. Ostatecznie marzenia o „wybiciu się na niepodległość” wygasły po rewolucji październikowej i opanowaniu regionu przez Armię Czerwoną. Najpierw doszło do zniesienia republik górskich północnego Kaukazu. Tzw. leninowska polityka narodowościowa, realizowana brutalnie przez Józefa Stalina (komisarza ds. narodowości), doprowadziła do utworzenia (1920-1924) Górskiej Autonomicznej Republiki Radzieckiej, Dagestańskiej Autonomicznej Republiki Radzieckiej oraz Federacji Zakaukaskiej (1922-1936) utworzonej z Armenii, Azerbejdżanu i Gruzji, istniejącej do grudnia 1936 r., którą zlikwidowano i podzielono na trzy republiki związkowe. Zarzewiem konfliktu między Ormianami i Azerami stało się włączenie w 1921 r. Górskiego Karabachu, prowincji zamieszkanej w tym czasie prawie wyłącznie przez Ormian, do Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej (1920-1922). Rozpad ZSRR ujawnił silne antagonizmy między narodami Kaukazu, które utworzyły niepodległe państwa, lecz również konflikty i spory międzyetniczne wewnątrz nich. Istniały one przez cały okres po zakończeniu II wojny światowej, lecz znajdowały się w stanie uśpienia w wyniku twardej polityki narodowościowej Kremla. Na Kaukazie, podobnie jak na terytorium byłego ZSRR, miała zastosowanie tzw. szachownica Stalina, którą tak scharakteryzował w „Imperium” Ryszard Kapuściński: „On (Stalin) tak porozsiedlał narody, tak je pomieszał i poprzestawiał, że teraz nie można nikogo ruszyć, żeby nie ruszyć kogoś innego, żeby go nie skrzywdzić”. Moskwie pozostał dzisiaj w spadku problem uregulowania stosunków z niepodległymi: Armenią, Azerbejdżanem i Gruzją, a więc państwami położonymi na południowym Kaukazie (Zakaukazie, Transkaukazja), obejmującymi obszar przeszło 186 tys. km kw. i mającymi ok. 16 mln mieszkańców, a także republikami wchodzącymi w skład Federacji Rosyjskiej na północnym Kaukazie, tj. Inguszetią, Dagestanem, Czeczenią, Osetią Północną, Adygeją, Kabardo-Bałkarią, Karaczajo-Czerkiesją. Tworzą one Południowy Okręg Federalny, do którego zalicza się także Kraj Krasnodarski, Kraj Stawropolski i Kałmucję. Największym wyzwaniem dla Federacji Rosyjskiej jest obecnie rozstrzygnięcie sporów i konfliktów z suwerennymi państwami kaukaskimi. Do konfliktów tych włączają się, realizując własną politykę, NATO z USA na czele i Unia Europejska, w której wyraźnie antyrosyjskie stanowisko zajmował zmarły prezydent Polski Lech Kaczyński. Po rozpadzie ZSRR jego republiki związkowe proklamowały niepodległość i przyłączyły się (z wyjątkiem Litwy, Łotwy i Estonii) do Wspólnoty Niepodległych Państw. Politycy na Kremlu mają również do rozwiązania wiele problemów w Południowym Okręgu Federalnym, zwłaszcza jeśli chodzi o wspomniane republiki autonomiczne wchodzące w skład Federacji Rosyjskiej. Problemy te wynikają z narzuconych przez Moskwę
Tagi:
Adam Koseski
