W czasach pandemii i wojny nikt nie pyta: czy nas stać? Neoliberalne pomysły na państwo i gospodarkę odchodzą w przeszłość Ogłaszanie końca jakiejś epoki zawsze wiąże się z ryzykiem. Nikt nie chce podzielić losu Francisa Fukuyamy, którego nietrafione przepowiednie o ostatecznym triumfie demokracji liberalnej po 1989 r. stały się wręcz synonimem chybionej prognozy i elitarnej pychy. A wielokrotnie publicyści i komentatorzy ogłaszający wielki koniec jakiejś idei, ruchu politycznego czy trendu musieli posypać głowę popiołem w obliczu odrodzenia i sukcesów zjawisk i postaci złożonych przez nich do grobu. Dlatego i z ogłaszaniem końca neoliberalizmu – doktryny gospodarczej i politycznej, która ustawiała politykę w świecie Zachodu przez ostatnie 40 lat – należy być ostrożnym. Ale filary ideologii zwanej neoliberalną – tanie państwo, ograniczanie wydatków publicznych, niechęć do zadłużania się i wydatków socjalnych – kruszeją. Nawet liberalny brytyjski „The Economist” i amerykański „Financial Times” od początku pandemii raz na kilka tygodni przypominają, że czasy małego państwa i dominacji rynku nad urzędniczą ingerencją na naszych oczach się skończyły. Trzy wielkie zerwania minionej dekady każą na poważnie postawić tezę o wyczerpaniu się obowiązującego jeszcze do 2015 r. paradygmatu. Zwycięstwo PiS, Donalda Trumpa i brexit pokazały, że wiara w nieomylność ekspertów i trwałość liberalnych instytucji jest zwodnicza. Podobnie jak przekonanie, że programy socjalne nie staną się na powrót modne i, co nawet ważniejsze, skuteczne. Pandemia COVID-19 pokazała, że globalizacja nie musi wiecznie rozwijać się bez przeszkód – może się zatrzymać lub nawet cofnąć. A uzależnienie światowej produkcji kluczowych dóbr od chińskiej potęgi przemysłowej ma również swoje wady. Wreszcie inwazja na Ukrainę pokazała to samo w odniesieniu do energii i importu surowców z Rosji. Ale rozbiła też mrzonkę o tym, że w bardziej zglobalizowanym i powiązanym handlowo świecie nie będzie już miejsca na wojnę. Polityka, która zakładała zmniejszanie wpływu rządu i administracji na życie gospodarcze, odchudzanie wydatków socjalnych, prywatyzację funkcji opiekuńczych państwa i urynkowienie rządzących nim mechanizmów, przestała dawać użyteczne odpowiedzi na najważniejsze pytania XXI w. Owszem, wiemy, jakie neoliberalizm oferuje recepty i diagnozy na problemy w rodzaju bezrobocia, inflacji, długu publicznego czy małej innowacyjności gospodarki. Ale co z konkurencją ze strony Chin? Koniecznością zwalczenia niespotykanej w krajach Zachodu od stu lat epidemii? Zabezpieczeniem się przed agresją militarną? Barierami dla rozwoju w coraz starszym i długowiecznym społeczeństwie, którego młode pokolenia nie gromadzą majątku i nie tworzą tradycyjnie rozumianej klasy średniej? Zestaw narzędzi, które neoliberalizm proponował przez całe dekady – mniej państwa, niższe podatki i prywatyzacja – stracił zastosowanie. Może i dzięki niższym podatkom więcej pieniędzy zostanie mi w kieszeni, ale co mi po pieniądzach, gdy nie mogę ich wydać w czasie pandemii, a wojna może przekreślić sens oszczędzania i inwestycji w cokolwiek – myśli coraz więcej osób w zamożnej Europie i świecie Zachodu. Redukcja deficytu i dopieszczanie tak ukochanych przez ekonomistów tabelek wzrostu nie uchronią nikogo przed śmiercionośnym wirusem lub rakietą. Zamiast wirtualnych i odroczonych na przyszłość zysków ludzie zaczęli się domagać widocznych tu i teraz efektów działania państwa: szpitali, mieszkań i czołgów. Badacze społeczni w rodzaju Guya Standinga zaczęli pisać, że społeczeństwa oczekują teraz od państwa i gospodarki nie tylko wzrostu dla wzrostu, tworzenia produktu krajowego brutto, ale resilience, czyli odporności. Jeśli jakaś gospodarka albo państwo jest w stanie wytworzyć odporność na kolejne kryzysy – klimatyczny, energetyczny, surowcowy, zdrowotny, wojenny… – będzie mogła wykorzystać swój potencjał. Jeśli ma potencjał, ale brakuje jej odporności – to nic po tym wzroście. Ograniczenia przestały istnieć Kilka słów o definicjach. Neoliberalizm jest terminem niezwykle nadużywanym, a w lewicowej czy socjaldemokratycznej publicystyce stanowi po prostu zastępnik wszystkiego, co autor lub autorka chce napiętnować. Na potrzeby tego tekstu uznajmy więc, że neoliberalizm w szerokim sensie i polityka taniego państwa czy państwa minimum w odniesieniu do Polski oraz austerity w Europie to różne oblicza tego samego zjawiska – doktryny cięcia publicznych wydatków i sprzeciwu wobec zadłużania się państw. Tej samej, którą były wicepremier rządów PO-PSL ujął kiedyś zwięźle: „pieniędzy nie ma i nie będzie”. Oczywiście, że sam neoliberalizm jest zjawiskiem większym. Spójrzmy jednak, co stało się z jego filarami –
Tagi:
Adam Tooze, antykapitalizm, Azja, banki, Banki Centralne, Barack Obama, Brexit, CARES akt, ceny surowców, ceny żywności, covid-19, cywilizacja zachodnia, deficyt budżetowy, dług publiczny, Doktryna szoku, Donald Trump, Donald Tusk, Donbas, Doniecka Republika Ludowa, ekonomia, elity III RP, Europa, Financial Times, finanse publiczne, Francis Fukuyama, geopolityka, globalizacja, globalna gospodarka, globalna rywalizacja, gospodarka, Guy Standing, historia, historiozofia, Joe Biden, John Maynard Keynes, kapitalizm, Katarzyna Lubnauer, Kijów, konflikty zbrojne, koniec historii, koniunktura, kraje Zatoki Perskiej, Kreml, kryzysy gospodarcze, kryzysy humanitarne, Lewica, liberalizm, liberałowie, lockdown, Ługańska Republika Ludowa, Mario Draghi, Naomi Klein, NATO, NBP, neoliberalizm, pandemia, państwo, PiS, podatki, polityka gospodarcza, polityka mieszkaniowa, polityka pieniężna, polityka społeczna, polska polityka, ropa, Rosja, rosyjska armia, rosyjska propaganda, RPP, rynki kapitałowe, scena polityczna, Siergiej Szojgu, socjaldemokracja, socjalizm, solidarność społeczna, społeczeństwo, stosunki międzynarodowe, surowce, system finansowy, The Economist, totalitaryzm, Turcja, uchodźcy, uchodźcy z Ukrainy, Ukraińcy w Polsce, ukraińscy żołnierze, USA, WIBOR, Wielka Brytania, Władimir Putin, wojna, wojna rosyjsko-ukraińska, Wołodymyr Zełenski, wydatki publiczne, XX wiek, zarobki Polaków, zbrodnie przeciwko ludzkości, zbrodnie wojenne, żołnierze
