Dlaczego czeski parlament odrzucił ratyfikację konkordatu Czesi przez wieki byli dla papiestwa jednym z najbardziej kłopotliwych narodów. Wszystko zaczęło się już w XIV w. od Jana Husa, docenta praskiego, który krytykował ówczesne zepsucie w Kościele i postulował sekularyzację jego majątków, za co został spalony w czasie soboru w Konstancji w 1415 r. Po tym wydarzeniu przez Czechy przetoczyła się antykatolicka fala pod husowym sztandarem, która zakończyła się porażką sił cesarskich i powstaniem w 1433 r. separatystycznego Kościoła utrakwistycznego (został on obalony dopiero w 1623 r., w czasie wojny trzydziestoletniej). Czesi nigdy nie byli już skłonni do posłuszeństwa Rzymowi i zawsze stanowili czynnik podejrzany w oczach Watykanu. Kościelne dylematy okresu międzywojennego W 1919 r. jednota katolickiego duchowieństwa czeskiego zażądała m.in. osobnego patriarchy, demokratyzacji struktur (wybory na urzędy proboszczowskie i biskupie przez ludność), czeskiej liturgii i zniesienia celibatu. Czeski rząd, który wraz z prezydentem wolnomularzem T.G. Masarykiem był nieomal w całości shusytyzowany, poprzestawał na żądaniach sukcesji uprawnień cesarza Austrii jako króla Czech (obsada urzędów w Kościele). Wszystkie te postulaty były przez papiestwo kategorycznie odrzucane. 500 lat po tzw. defenestracji praskiej i wybuchu powstania husyckiego (1419 r.) oraz proklamowaniu przez papieża bulli zapowiadającej krucjatę przeciwko Czechom (1420 r.) Jan Hus został uznany za bohatera narodowego, zaś dzień jego śmierci (6 lipca) ogłoszono świętem narodowym. W odpowiedzi na to Stolica Apostolska zerwała stosunki dyplomatyczne z Czechosłowacją. W tym czasie coraz większą popularność zyskiwała idea ponownego powołania kościoła narodowego. Kościół Narodowy Czechosłowacki został oficjalnie utworzony 8 stycznia 1920 r. Ponad milion czeskich dusz opuściło wówczas Kościół katolicki i przeszło na łono kościoła narodowego. Czechosłowacka konstytucja z 1920 r., inaczej niż polska (marcowa), stanowiła jednak, że wszystkie religie są „równe”, nie wyróżniając żadnej z nich. Innym problemem trapiącym Kościół katolicki w Czechach po I wojnie światowej były silne wśród duchowieństwa wpływy modernizmu, z którym papiestwo zmagało się od początku XX w. i dekretu Lamentabili Piusa X. 15 stycznia 1920 r. Kongregacja św. Oficjum potępiła Stowarzyszenie Księży Modernistów, co jednak nie zakończyło tendencji reformistycznych wśród czeskiego kleru. Modus vivendi z 1927 Modus vivendi to nazwa umów, jakie zawierała Stolica Apostolska, o charakterze cząstkowym i przejściowym, tymczasowo regulującym pewne kwestie. Po raz pierwszy nazwa ta pojawiła się właśnie w układzie Stolicy Apostolskiej z Czechosłowacją z 1927 r. Pomimo że był to jedynie układ cząstkowy, jego zawarcie i tak okazało się nie lada szczęściem dla Kościoła, spowodowanym co najmniej częściowo klęską lewicy w wyborach z 1927 r., które wywołało w rządzie czechosłowackim tendencję do umocnienia polityki wewnętrznej, opierając się na Kościele katolickim. Był to jednak również dowód dużych zdolności dyplomacji kościelnej. Układ parafowano 17 grudnia 1927 r. i – jako niewymagający procedury ratyfikacyjnej – wszedł w życie po wymianie not 2 lutego 1928 r. W nagrodę za to poseł nadzwyczajny, P. Ciriaci, który doprowadził sprawę do pomyślnego zakończenia, został mianowany arcybiskupem tytularnym Tarsu oraz nuncjuszem w Pradze. Układ regulował przede wszystkim kwestie związane z delimitacją granic diecezji. Miała zostać przeprowadzona delimitacja eliminująca zwierzchnictwo nad terenami znajdującymi się w Czechosłowacji ordynariuszy spoza Czechosłowacji. Zakony miały posiadać własne prowincje na terytorium Czechosłowacji, w ostateczności tylko podlegać miały władzom generalnym poza granicami państwa. Rząd uzyskał prawo zgłaszania zastrzeżeń natury ogólnopolitycznej przeciw kandydatom na urzędy biskupie. Ponadto ustalono rotę przysięgi, którą mieli składać biskupi na „wierność Rzeczypospolitej Czechosłowackiej”, że „nie uczynią nic, co byłoby sprzeczne z dobrem, bezpieczeństwem i całością Republiki”. W efekcie kształt postanowień okazał się dla Czechosłowacji niekorzystny, gdyż układ delimitacyjny został zawarty dopiero 2 września 1937 r. (w składzie archidiecezji praskiej znalazła się m.in. ziemia kłodzka, zaś Głubczyce w metropolii ołomunieckiej) i nie rozwiązywał w całości kwestii granic diecezji zgodnie z postanowieniami modus vivendi (załatwiono to w pełni według tych zasad dopiero w roku 1977, po pertraktacjach rządowo-watykańskich). Modus vivendi przestało obowiązywać po II wojnie światowej, po przejęciu w 1948 r. władzy przez Komunistyczną Partię Czechosłowacji oraz zasadniczej zmianie charakteru państwa (podobnie jak w Polsce odnośnie konkordatu z 1925: bez formalnego wypowiedzenia). Stosunki wyznaniowe
Tagi:
Mariusz Agnosiewicz
